ENGELLİ PSİKOLOJİSİ Prof Dr Süheyla Ünal

İyilik hali Fiziksel iyilik Duygusal iyilik Zihinsel iyilik Sosyal iyilik Çevresel iyilik

Ruhsal sağlık Kendilik saygısı Kendini bilme Doyumlu kişiler arası ilişkiler Çevreyi yönetme Stresi yönetme Olumlu beden imajı

İnsanın ihtiyaçları İlişkide olma Güven içinde olma Ait olma, diğerleriyle “bir” olma Farklı ve biricik olma Özerk olma Yeterli olma Bakılma, sevilme Değerli olma Tanınma, saygı görme Yaşamda, ilişkilerinde güçlü olma Kendini gerçekleştirme

İnsanın Korkuları Başkalarından zarar görme Sevdiklerini kaybetme Sahip olduklarını kaybetme Sağlığını, yaşamını kaybetme Başarısızlık Güç ve kontrol kaybı Özgürlüğünü, avantajlarını kaybetme Yanlış yaparken yakalanma Reddedilme Kaba davranılma

Güç ve kontrol Yaşamımızı sürdürmek, dünya ile başa çıkmak için güçlü ve yeterli olmamız gerekir Tüm davranışlarımız “güç”e dayanır Kendi yaşamımızı kontrol etme Başkalarının yaşamını kontrol etme

Kontrol odağı İç kontrol Dış kontrol Özgür irade Kader

Engelli Gelişim basamaklarında öğrenme, hareket etme, görme, işitme gibi süreçlerden birisi ya da birkaçında yetersiz olan kişidir. Engelli, fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan kişidir. Engeller doğuştan gelebilir veya sonradan geçirilen hastalıklar veya kazalar sonucu ortaya çıkabilir.

Engellilik Hastalık ya da sakatlık yaşamın olağan akışının yön değiştirmesine neden olarak, bireyin ve ailesinin bu yeni duruma uyum sağlamasını gerektirir. Doğuştan engelliler bu durumla yaşama uyum sağlamayı, sonradan engelli olanlara göre daha iyi başarırlar.

Engellenmişlik İşlevsel bozukluk veya yetersizlik kendi başına bir engellilik oluşturmamaktadır İşlevsel yönden yetersiz olan özürlü bireyin çevre ortamının olumsuz şartlarıyla karşı karşıya gelmesi sonucu özürlülük engelliliğe dönüşmektedir

Yalıtılmışlık Bireyin fiziksel işlevlerindeki bozukluk ve bunların hareket yeteneğinde yarattığı eksiklik ve güçlük, onu toplumun diğer bireylerinden farklı kılar. Bu farklılık engellilerin yaşadığı ayrımcılığın da asıl nedenidir Fiziksel işlevlerdeki bozukluklar ve bunların hareket yeteneği üzerinde yarattığı sınırlamalar bireyi toplumdan uzaklaştırır

Engellilik “Bozukluk” “Aktivite sınırlandırması” “Katılım kısıtlaması”

DSÖ’nün Uluslar arası İşlevsellik, Engellilik ve Sağlık Sınıflandırması (ICF)* Engellilik bireyin sağlık durumu ve bağlamsal etkenler arasındaki dinamik etkileşimdir Sağlık durumu (hastalıklar, bozukluklar, yaralanmalar, travmalar vs) Bağlamsal etkenler; Çevresel etkenler; Sosyal tutumlar, mimari özellikler, iklim vs Kişisel etkenler; Yaş, cinsiyet, başa çıkma yolları *World Health Organization. International Classification of Functioning, Disability and Health: ICF. 2001.

Sakatlanmakla Bireyin beden bütünlüğü bozulur Acı, sıkıntı ve kaygı yaşar Duygusal ve fiziksel gücü azalır Bağımlı ve çocuksu hale gelir Yaşamı üzerindeki kontrol duygusunu kaybeder Yabancılaşır İlgi, onay ve sevginin kaybedileceği korkusu yaşar Sosyal ilişkileri azalır

Sakatlığa gösterilen tepkiler Yas Depresyon Kaygı İnkar Kızgınlık, öfke, düşmanca tutum Yansıtma Umutsuzluk İlgi kaybı Düş kurma Çaresizlik hissetme Gerileme Kendine yöneltme Hastalıklı bağımlılık Çocuksu tutum Anlam kaybı Kimlik kaybı

Anlamlı bir yaşama dönüş Depresyon ve içe kapanma Kayıp döngüsü Normal İşlevsellik Anlamlı bir yaşama dönüş Şok ve inkar Kabul Öfke/suçlama Diyaloğa geçme Depresyon ve içe kapanma

Toplumsal algı Özürlü bireyin yaşamını sürdürdüğü toplum, toplumun özür ve özürlüye karşı aldığı, tavırlar, geliştirdikleri değer yargıları, inançlar özürlülerin duruma karşı tavır ve davranışlarının biçimlenmesine önemli etkenlerdir

Güçlendirici yaklaşım Bireyin bilgi ve becerilerini değerlendirme Bireyi eğitme Birlikte amaç oluşturma Çevresindeki engeller için çözüm arama Amaçların gerçekleştirilmesi sürecini izleme

Güçlendirici yaklaşım Kendisine ve sağlığına özen göstermesini sağlama Başkalarına bakım vermesini sağlama Çalışmaya ve yaratmaya devam etmesini sağlama Arkadaşlıklarını sürdürmesini sağlama Sosyal desteği kabul etmesini sağlama Kaybını gereğinden fazla büyütmemesini sağlama

Güçlendirici yaklaşım Yaşamın bir anlamı olduğunu düşünmesini ve bunu sakatlığı nedeniyle yitirmemesini sağlama Şu andaki soruna odaklanıp, başa çıkabilmesini sağlama Sakatlığını yaşamının ve ilişkilerinin merkezine koymamasını sağlama “Ben bunu yapabilirim, bununla başa çıkabilirim” duygusunu geliştirmeyi sağlama

Engelli çocuğu olan aileler Anne- babanın tepkileri şok, üzüntü, kızgınlık, suçluluk, kaygı, beklenmedik krizler, dış dünyanın tutumuyla yüz yüze gelmekten kaçınma, hayal kırıklığı, kendine güven ve saygı duymada azalma şeklinde olabilir Çocuğa yönelik tutumları otoriter bir biçimde kontrol etme, aşırı biçimde korunma ya da hoşgörülü davranma, aşırı sevecen ve ilgili davranma, çocuğu reddetme, utanma veya ona ilişkin duygularını bastırma tarzında olabilir

Ailenin başa çıkma becerileri Aile içi rolleri yeniden düzenleme Boş zaman aktivitelerini düzenleme Mali zorluklara uyum sağlama Duygusal ihtiyaçlarla açık bir şekilde başa çıkma Stres, öfke ve depresyonun belirtilerini tanıma, erken önlem alma

Ailenin başa çıkma becerileri Akran desteği arama Ailenin güçlü yanlarına odaklanma Engellilik ve ilişkili sorunlar hakkında bilgi sahibi olma Stresle başa çıkma becerileri geliştirme Destek gruplarına katılma Yaratıcı etkinliklere yönelme

Ailenin başa çıkma becerileri İşiyle ilgilenme Sağlıklı bir bakış açısı geliştirme Kendine zaman ayırma

Rehberiniz ve gücünüz İsteğiniz Becerileriniz Kendinizi adamışlığınız Kendinizi dönüştürme gücünüz Birlikte çalışma isteğiniz Engellilerle çalışma isteğiniz