EKON203 Mikroiktisat BÖLÜM 7 Konu: Üretim Maliyetleri 1

Tartışılacak Konular Maliyetlerin ölçülmesi: hangi maliyetler önemlidir? Kısa dönem maliyetler Uzun dönem maliyetler İki çıktı üretimi ve fırsat ekonomileri Maliyetlerde dinamik değişimler—Öğrenme eğrisi 2

Giriş Üretim teknolojisi girdilerle çıktılar arasındaki ilişkileri ölçer. Üretim teknolojisi veri iken, firma yöneticileri nasıl üretim yapacaklarına karar verirler. Optimal çıktı ve girdi bileşimlerini belirleyebilmek için, fiziksel birimlerle ölçülen üretim teknolojisinden, parasal birimlerle ifade edilen maliyetlere geçiş yapmamız gerekir. 4

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? İktisadi ve Muhasebe Maliyetleri Muhasebe Maliyetleri Cari harcamalar ve sermaye malları için düşülen amortismanlar toplamıdır İktisadi Maliyetler Fırsat maliyetleri dahil, ekonomik kaynakları kullanmanın firmaya olan maliyetleridir. 6

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Fırsat maliyeti. Kaynakları üretimde kullandığımızda vazgeçtiğimiz alternatif getiriler. Örnek: firma kendi binasını kullanmakta ve kira ödememektedir. Bu binayı kullanmanın maliyetinin sıfır olması anlamı taşır mı? 7

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Batık Maliyet (Sunk Cost) Yapılan ve telafisi mümkün olmayan harcamalar. Firma kararlarını etkilememelidir. Örnek: firma bir binayı satın almak için, müzayedeye girer, binanın fiyatı 5 milyon YTL, müzayedeye katılım ücreti olarak 500 bin YTL öder. Firma 5.25 milyon YTL’ye başka bir bina bulur hangisini satın almalıdır? 7

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Sabit (Fixed) ve Değişken (Variable Costs) Maliyetler Toplam çıktı, sabit ve değişken girdilerin bir fonksiyonudur. Dolayısıyla, üretimin toplam maliyeti, sabit faktörün maliyeti ile değişken faktörün maliyeti toplamına eşit olacaktır, veya … 11

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Sabit ve Değişken Maliyetler Sabit Maliyet (Fixed Cost) Çıktı düzeyinden bağımsızdır Değişken Maliyet (Variable Cost) Çıktı düzeyi ile birlikte değişen maliyetler 12

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Sabit Maliyet Çalışan bir firmanın çıktı düzeyinden bağımsız olarak katlandığı maliyettir. Batık Maliyet (Sunk Cost) Katlanılan ancak telafi edilemeyen maliyetlerdir. 12

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Kişisel bilgisayarlar: maliyetlerin çoğu değişkendir. Bilgisayar parçaları, emek vs. Yazılım Programları: maliyetlerin çoğu batık maliyetlerden oluşur. Yazılım geliştirme maliyetleri 12

Maliyetlerin Ölçülmesi: İktisadi açıdan hangi maliyetler önemli? Pizza Maliyetlerin çoğu sabit maliyetlerden oluşur. 12

Firmanın Kısa-Dönem Maliyetleri Çıktı Sabit Değişken Toplam Marjinal Ortalama Ortalama Ortalama Output Maliyet Maliyet Maliyet Maliyet Sabit Değişken Toplam (FC) (VC) (TC) (MC) Maliyet Maliyet Maliyet (AFC) (AVC) (ATC) 0 50 0 50 --- --- --- --- 1 50 50 100 50 50 50 100 2 50 78 128 28 25 39 64 3 50 98 148 20 16.7 32.7 49.3 4 50 112 162 14 12.5 28 40.5 5 50 130 180 18 10 26 36 6 50 150 200 20 8.3 25 33.3 7 50 175 225 25 7.1 25 32.1 8 50 204 254 29 6.3 25.5 31.8 9 50 242 292 38 5.6 26.9 32.4 10 50 300 350 58 5 30 35 11 50 385 435 85 4.5 35 39.5 13

Kısa Dönemde Maliyetler Marjinal Maliyet (Marginal Cost,MC) üretimi bir birim arttırmanın maliyetidir. Sabit maliyetlerin marjinal maliyet üzerinde etkisi olmadığı için şu eşitliği yazabiliriz: 14

Kısa Dönemde Maliyetler Ortalama Toplam Maliyet (Average Total Cost, ATC): üretim birimi başına düşen maliyettir, veya ortalama sabit maliyet (AFC) ile ortalama değişken maliyetin (AVC) toplamıdır. 15

Kısa Dönemde Maliyetler Ortalama Toplam Maliyet (ATC): ortalama sabit maliyet (AFC) ve ortalama değişken maliyetin (AVC) toplamı biçiminde yazılabilir: 15

Kısa Dönemde Maliyetler Kısa dönem maliyetleri belirleyen faktörler Üretim fonksiyonu ile maliyet arasındaki ilişkiler, artan ve azalan getiri veya maliyetlerle örneklendirilebilir.. 16

Kısa Dönemde Maliyetler Kısa dönem maliyetleri belirleyen unsurlar Artan getiri ve maliyetler Artan getiri durumunda; çıktı girdilere kıyasla artmaktadır ve değişken maliyetlerle toplam maliyetler çıktıya kıyasla düşecektir. Azalan getiri ve maliyetler Azalan getiri durumunda; çıktı girdilere kıyasla azalmaktadır ve değişken maliyetlerle toplam maliyetler çıktıya kıyasla artacaktır. 17

Kısa Dönemde Maliyetler Örneğin: ücret düzeyinin (w), çalıştırılan işçi sayısına kıyasla sabit olduğunu varsayalım. Böylece: 18

Kısa Dönemde Maliyetler Devam edecek olursak: 19

Kısa Dönemde Maliyetler (Devam): 20

Kısa Dönemde Maliyetler Sonuç Olarak: …ve düşük marjinal ürün (MP), yüksek marjinal maliyete (MC) yol açacaktır (vise versa). 21

Kısa Dönemde Maliyetler Sonuç olarak (tablodan): Başlangıçta MC, artan getiriden dolayı azalmaktadır 0 ile 4 birim çıktı için Azalan getiri şartları ortaya çıktıkça MC artmaktadır 5 ile 11 birim çıktı üretildiğinde 22

Firmanın Kısa Dönem Maliyetleri Çıktı Sabit Değişken Toplam Marjinal Ortalama Ortalama Ortalama Output Maliyet Maliyet Maliyet Maliyet Sabit Değişken Toplam (FC) (VC) (TC) (MC) Maliyet Maliyet Maliyet (AFC) (AVC) (ATC) 0 50 0 50 --- --- --- --- 1 50 50 100 50 50 50 100 2 50 78 128 28 25 39 64 3 50 98 148 20 16.7 32.7 49.3 4 50 112 162 14 12.5 28 40.5 5 50 130 180 18 10 26 36 6 50 150 200 20 8.3 25 33.3 7 50 175 225 25 7.1 25 32.1 8 50 204 254 29 6.3 25.5 31.8 9 50 242 292 38 5.6 26.9 32.4 10 50 300 350 58 5 30 35 11 50 385 435 85 4.5 35 39.5 13

Firmanın Kısa Dönem Maliyetleri TC Toplam Maliyet TC=FC+ VC. Çıktı Maliyet (YTL) 100 200 300 400 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 VC Değişken maliyet üretimle birlikte birlikte artmaktadır Artış oranı ise artan ve azalan getiri şartlarına göre değişmektedir. FC 50 Sabit maliyet üretimle değişmez, sabittir. 33

Firma Kısa Dönem Maliyetleri (YTL) 100 MC 75 50 ATC AVC 25 AFC 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Çıktı 38

Firma Kısa Dönem Maliyetleri Orijinden VC eğrisine çizilen doğrunun (A noktasına): Eğimi = AVC VC eğrisi üzerindeki herhangi bir noktaya çizilen teğetin eğimi = MC Sonuç, 7 birim çıktı üretildiğinde MC = AVC (A noktası) C TC 400 VC 300 200 A 100 FC 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Çıktı 39

Firma Kısa Dönem Maliyetleri Birim Maliyetler AFC sürekli azalır MC < AVC veya MC < ATC, iken AVC ve ATC azalmaktadır MC > AVC veya MC > ATC, iken AVC ve ATC artmaktadır çıktı C) 25 50 75 100 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 MC ATC AVC AFC 41

Firma Kısa Dönem Maliyetleri 100 MC 75 50 ATC AVC 25 AFC 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 çıktı 42

Alüminyum Tesisinin Operasyon Maliyetleri (YTL/Ton – günde 600 tonluk çıktı durumunda) Tüm Üretim Düzeylerinde Sabit Maliyetler Elektrik 316 Alüminyum 369 Diğer ham-maddeler 125 Güç ve diğer yakıtlar 10 Alt-Toplam 820

Alüminyum Tesisinin Operasyon Maliyetleri (YTL/Ton – günde 600 tonluk çıktı durumunda) Günde 600 tondan fazla üretim yapıldığında Değişken Maliyetler Emek 150 Bakım 120 Taşıma 50 Alt-Toplam 320 Top. Operasyon Maliyeti 1140

Alüminyum Tesisinde Kısa Dönem Maliyetler (YTL- ton) MC AVC 1300 1200 1140 1100 Çıktı (ton/gün) 300 600 900

Uzun Dönem Maliyetler Long Run Costs Sermayenin Kira Maliyeti Sermayenin kira maliyeti (User Cost of Capital) = Ekonomik Aşınmalar (Economic Depreciation) + Faiz oranı (sermayenin değeri) 43

Uzun Dönemde Maliyetler Sermayenin Kira Maliyeti Örnek THY, beklenen ömrü 30 yıl olan bir Boeing 737 uçağını 150 milyon YTL ödeyerek satın almıştır. Yıllık ekonomik aşınmalar (amortisman) = 150 milyon YTL/30 = 5 milyon YTL Faiz oranı = % 10 43

Uzun Dönemde Maliyetler Sermayenin Kira Maliyeti Örnek Sermayenin kira maliyeti = 5 milyon + (.10)(150 – amortisman) Birinci yıl = 5 milyon + (.10)(150 milyon) = 20 milyon 10. Yıl = 5 milyon + (.10)(100 milyon) = 15 milyon 43

Uzun Dönemde Maliyetler Sermayenin Kira Maliyeti Bir YTL değerindeki sermayenin kira maliyeti r = Amortisman Oranı + Faiz oranı 43

Uzun Dönemde Maliyetler Sermayenin Kira Maliyeti THY Örneği Amortisman oranı = 1/30 = 3.33/yıl Getiri oranı = 10 %/yıl Sermayenin kira maliyeti r = 3.33 + 10 = 13.33%/yıl 43

Uzun Dönemde Maliyetler Maliyetleri Minimum Yapan Girdi Bileşimi Varsayımlar İki Girdi : emek (L) ve sermaye (K) Emeğin fiyatı: ücret oranı (w) Sermayenin fiyatı R = amortisman oranı + faiz oranı 43

Uzun Dönemde Maliyetler Maliyetleri Minimum Yapan Girdi Bileşimi Sermayenin Kira Maliyeti Soru Sermaye kiralanmış olsaydı, r değeri değişir miydi? 43

Uzun Dönemde Maliyetler Maliyetleri Minimum Yapan Girdi Bileşimi Sermayenin Kira Maliyeti Eş-Maliyet Doğrusu (Isocost line) C = wL + rK Eş-maliyet doğrusu (Isocost line): aynı maliyetle satın alınabilecek tüm emek ve sermaye bileşimlerini gösteren doğrudur. 44

Uzun Dönemde Maliyetler Eş-Maliyet Doğrusu Denklemin doğrusal olduğunu kabul ederek düzenlersek: K = C/r - (w/r)L Eş-maliyet doğrusunun eğimi: Ücretlerin, sermaye fiyatına oranına eşittir Bu bize maliyetler sabitken emek yerine sermayeyi ikame etme oranını vermektedir. 45

Girdi Seçimi Belli bir çıktı düzeyini üretmemize olanak verecek minimum maliyet nasıl belirlenir. Bunu yapmak için eş-ürün eğrisi ile eş-maliyet doğrusunu bir araya getiriyoruz. 46

Belli Bir Çıktı Düzeyini Minimum Maliyetle Üretmek Sermaye Q1 C0 C1 C2 CO C1 C2 üç Eş-maliyet doğrusudur A K1 L1 K3 L3 K2 L2 Emek 52

Girdi Fiyatının Değişmesi ve İkame Sermaye C1 K1 L1 A Q1 C2 K2 L2 B Emek 55

Uzun Dönemde Maliyetler Eş-maliyet, eş-ürün eğrileri ve üretim fonksiyonu 56

Uzun Dönemde Maliyetler Minimum maliyet bileşimi şöyle yazılabilir: Belirli bir çıktı düzeyi için minimum maliyet; üretim sürecine girdi eklemek için harcadığımız her YTL için çıktı değerini aynı değerde artırıyorsa mümkün olur. 57

Uzun Dönemde Maliyetler Soru Eğer w = 10 YTL, r = 2 YTL, ve MPL = MPK ise, üretici hangi girdiden (emek-sermaye) daha çok kullanmalıdır? Neden? 58

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Üretim yapan firmalar, üretim sürecinde çevreye zarar veren bazı atıklar da üretmiş olurlar. (örneğimizde atık su bırakılmıştır) Atık su bedeli: firmanın arıtma şebekesine bıraktığı su miktarına göre ödemek zorunda olduğu bir bedel olsun. Üretici bu bedelin getirilmesi durumunda nasıl bir tepki verir? 59

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Senaryo: İsdemir Demir-Çelik Üreticisi 1) Tesisini Deniz kenarına kurmuştur: Düşük taşıma maliyetinden faydalanmakta ve denize atık (kirli) su bırakmaktadır 2) Çevre bakanlığı, çevreye zarar verdiği için firmaya atık su bedeli harcı adı altında bir bedel ödetmek için gerekli düzenlemeleri yapmıştır. 60

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Senaryo: İsdemir 3) Firma bu düzenlemeye nasıl tepki verir? 61

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Sermaye (makine saat ay Eş-maliyet eğrisinin eğimi = -10/40 = -0.25 5,000 Ayda 2000 ton çıktı (demir-çelik) A 4,000 3,000 2,000 1,000 Atık Su (ton./ay) 5,000 10,000 12,000 18,000 20,000 62

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Makine Saati-ay A Düzenleme yapılmadan önce Firma A noktasında üretim Yapmayı tercih ediyordu E 5,000 3,500 Eş-maliyetin eğimi = -20/40 = -0.50 B Atık su bedeli alınmaya başlanınca (ton başına 10 YTL atık su bedeli) Eş-maliyet doğrusu daha dik hale gelmiştir ve B noktasında üretim yapmaya başlamıştır. 5,000 C F 2000 ton çıktı 4,000 3,000 2,000 1,000 Atık Su Ton-ay 10,000 12,000 18,000 20,000 63

Atık Su Bedeli Ödetmenin Firma Girdi Seçimine Etkisi Gözlemler: Faktörler kolaylıkla birbirlerinin yerine ikame edilebiliyorsa, yapılan düzenleme amacına ulaşacak ve çevreye daha az atık su bırakmaya başlayacaktır. İkame derecesi ne kadar yüksekse, firma o derecede az bedel ödemek durumunda kalır (örneğin: B’de üretim yaparak 50,000 YTL atık su bedeli ödemeyi; A noktasında üretim yaparak 100,000 YTL ödemeye tercih eder) 64

Uzun Dönemde Maliyetler Çıktı düzeyleri değiştikçe minimum maliyet: Firmanın genişleme yolu (expansion path) her çıktı düzeyi için minimum maliyeti sağlayan emek ve sermaye bileşimlerini gösterir. 65

Firmanın Genişleme Yolu Sermaye Genişleme Yolu Genişleme yolu bize Uzun dönemde her çıktı düzeyini Minimum maliyetle üretmeye Olanak verecek emek ve sermaye Bileşimlerini vermektedir. 150 3000 YTL Eş-maliyet 300 eş-ürün C 2000 YTL Eş-maliyet 200 birim Eş-ürünt B 100 75 50 A 25 Emek 50 100 150 200 300 72

Firmanın Uzun Dönem Toplam Maliyet Eğrisi Genişleme yolu D E F 3000 2000 1000 çıktı 100 200 300 72

Kısa ve Uzun Dönem Maliyetler Tek girdinin değişebildiği (kısa döneme) kıyasla; her iki girdi değiştiğinde (uzun dönem) ortalama maliyet nasıl değişir? 73

Kısa Dönem Üretimin Esnek Olmaması F E Sermaye L2 Q2 K2 D C Uzun Dönem Genişleme Yolu Q1 A B L1 K1 L3 P Kısa-Dönem Genişleme Yolu emek 77

Uzun ve Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Uzun Dönem Ortalama Maliyet (LAC) Ölçeğe göre sabit getiri Kullanılan girdiler ikiye katlandığında, çıktı iki katına çıkar ve ortalama maliyet tüm çıktı düzeyleri için sabittir. 78

Uzun ve Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Uzun Dönem Ortalama Maliyet (Long- Run Average Cost, LAC) Ölçeğe göre artan getiri (Increasing Returns to Scale) Eğer girdiler ikiye katlanırsa, çıktı iki kattan daha fazla artar ve ortalama maliyet tüm çıktı düzeyleri için düşer. 79

Uzun ve Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Uzun Dönem Ortalama Maliyet (Long- Run Average Cost, LAC) Ölçeğe göre azalan getiri (Decreasing Returns to Scale) Girdiler ikiye katlandığında, çıktı iki kattan daha az artar ve ortalama maliyet çıktı arttıkça yükselir. 80

Uzun ve Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Uzun Dönem Ortalama Maliyet (Long- Run Average Cost, LAC) Uzun dönemde: Firmalar ölçeğe göre azalan ve artan getirilerle karşı karşıya kalırlar, bu nedenle uzun dönem ortalama maliyet eğrisi “U” biçimindedir. 81

Uzun ve Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Uzun Dönem Ortalama Maliyet (Long- Run Average Cost, LAC) Uzun dönem marjinal maliyet, uzun dönem ortalama maliyeti sürükler: LMC < LAC ise, LAC düşecektir. LMC > LAC ise, LAC artacaktır. Sonuç olarak, LMC = LAC ise, LAC minimum noktasındadır. 82

Uzun Dönem Ortalama ve Marjinal Maliyetler LMC A LAC çıktı 85

Kısa ve Uzun Dönem Maliyetler Arasındaki Bağlantı Soru Uzun dönem ortalama maliyet sabit iken, uzun dönem ortalama ve marjinal maliyetler arasında nasıl bir bağlantı vardır? 86

Uzun ve Kısa Dönemde Maliyetler Pozitif ve Negatif Ölçek Ekonomileri Ölçek Ekonomileri (Economies of Scale) Çıktı artışı girdi artışlarından daha yüksekse söz konusu olur. Negatif Ölçek Ekonomileri (Diseconomies of Scale) Çıktı artışı girdi artışlarından daha düşüktür. 87

Uzun ve Kısa Dönemde Maliyetler Ölçek Ekonomilerinin Ölçülmesi (Measuring Economies of Scale) Çıktı %1 değiştiğinde maliyetlerde meydana gelen yüzde değişme 88

Uzun ve Kısa Dönemde Maliyetler Ölçek Ekonomilerinin Ölçülmesi 89

Uzun ve Kısa Dönemde Maliyetler Dolayısıyla, aşağıdaki ifadeler doğrudur: EC < 1: MC < AC Ortalama maliyet ölçeğe göre azalan getiri olduğunu gösterir. EC = 1: MC = AC Ortalama maliyet, ölçeğe göre sabit getiri olduğunu anlatır EC > 1: MC > AC Ortalama maliyet negatif ölçek ekonomileri olduğunu anlatır 90

Uzun ve Kısa Dönemde Maliyetler Kısa ve Uzun Dönem Maliyetler Arasındaki İlişkiler Kısa ve uzun dönem maliyetleri kullanarak, optimal ölçek belirlenir. 91

Uzun Dönem Maliyetler (Ölçeğe Göre Sabit Getiri Durumu) LAC = LMC Pek çok tesis için SAC = 10 YTL LAC = LMC ve doğrusal Q1 SAC1 SMC1 Q2 SAC2 SMC2 Q3 SAC3 SMC3 Çıktı 96

Uzun Dönem Maliyetler (Ölçeğe Göre Sabit Getiri Durumu) Gözlemler Optimal ölçek (tesis büyüklüğü), beklenen çıktı düzeyine bağlı olacaktır.(ör. Q1 üretim düzeyi SAC1, düzeyini tercih eder.). Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi, kısa dönem ortalama maliyet eğrilerinin bileşiminden oluşan bir zarf eğrisidir. Soru Seçilen çıktı düzeyi dışında bir çıktı düzeyi seçilirse ne olur? 97

Uzun Dönem Maliyet ve pozitif ve negatif ölçek ekonomileri SMC1 SAC1 LAC SAC3 SMC3 SAC2 SMC2 Eğer çıktı düzeyi Q1 ise yönetici Küçük ölçeği SAC1 ve SAC 8 YTL. B noktası LAC eğrisinin yukarısında yer almasına rağmen verilen çıktı düzeyi için optimum ölçektir. 10 Q1 8 B A LMC çıktı 102

Uzun Dönem Maliyet ve Sabit Getiri Firmanın uzun dönem maliyet eğrisi nasıldır? Firmalar uzun dönemde üretimi arttırmak için ölçeği değiştirebilirler. Uzun dönem maliyet eğrisi, SAC eğrisinin koyu mavi kısımlarından oluşmaktadır. 103

Ölçeğe Göre Sabit Getiri Durumunda Uzun Dönem Maliyetler Gözlemler LAC neden küçük ve büyük ölçek büyüklüklerinin minimum noktalarından geçmiyor? LMC eğrisi kısa dönem marjinal maliyet eğrilerinin zarfı (envelope) biçiminde değildir, neden? 104

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Örnekler: Tavuk Çiftliği—piliç ve yumurta Otomotiv Şirketi—otomobil ve kamyon Üniversite—Öğretim ve araştırma 105

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Economies of scope: iki ürünün iki ayrı firma tarafından üretildiği duruma kıyasla, tek bir firmanın her iki ürünü üretmesi daha avantajlı ise çeşit ekonomilerinden söz edebiliriz. Her iki ürünü ortak üretmenin avantajları ne olabilir? Otomobil ve traktör üreten bir otomotiv firmasını ele alalım, 106

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Avantajlar 1) Her ikisi emek ve sermaye kullanacaktır. 2) Firmalar yönetim kaynaklarını paylaşır 3) Her ikisi aynı emek becerisinden ve makine türünden faydalanır. 107

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Firma hangi maldan ne kadar üreteceğine karar vermek durumundadır. Alternatif seçenekler, ürün dönüşüm eğrileri kullanılarak gösterilebilir. 108

Ürün Dönüşüm Eğrisi Product Transformation Curve Her eğri veri emek ve sermaye Bileşimi kullanılarak üretilebilecek Olası traktör ve otomobil sayılarını vermektedir. Traktör Sayısı O2 O1 daha düşük bir çıktı düze- yini göstermektedir. O2 emek ve sermaye iki katına çıktığında üretim düzeylerini gösteriyor Otomobil sayısı 111

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Gözlemler Ürün dönüşüm eğrileri negatif eğimlidir. Bu örnekte ölçeğe göre sabit getiri varsayılmaktadır Ürün dönüşüm eğrisi konkav olduğu için ortak üretim arzu edilir bir durumdur? 112

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Gözlemler Çeşit (scope) ekonomileri ile ölçek ekonomileri arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Bazı durumlarda çeşit ekonomisinden faydalanmak mümkün iken, diğer bazı durumlarda ölçek ekonomilerinden faydalanılabilir. 113

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Çeşit ekonomisinin (economies of scope) derecesi maliyet tasarrufunu ölçer ve şöyle yazılabilir: C(Q1): sadece Q1 ürününü üretmenin maliyeti C(Q2): sadece Q2 malını üretmenin maliyeti C(Q1Q2) her iki ürünün birlikte üretmenin maliyetidir. 114

İki Çıktı İle Üretim Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Sonuç Olarak: SC > 0 – çeşit ekonomileri (Economies of scope) If SC < 0 – negatif çeşit ekonomileri (Diseconomies of scope) 115

Kargo Şirketlerinde Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Konular Kamyon yükü veya kamyon yükünden az olması durumu Gideceği yere direk göndermek veya dolaylı yoldan göndermek. 116

Kargo Şirketlerinde Çeşit Ekonomisi (Economies of Scope) Sorular: Ölçek Ekonomileri (Economies of Scale) Büyük ölçekli, direk taşımalar, küçük araçlarla yapılan bireysel taşıma biçiminden daha ucuz ve karlı mı? Direk ve dolaylı seferleri birlikte işletmenin maliyet avantajları var mıdır? 117

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) Öğrenme Eğrisi: işçilerin deneyimlerinin üretim maliyetleri üzerindeki etkilerini gösteren eğridir. Bir birim çıktı üretmek için gerekli girdi miktarı ile firmanın kümülatif çıktı düzeyi arasındaki ilişkiyi tanımlar 120

Öğrenme Eğrisi 10 8 6 4 2 10 20 30 40 50 Üretilen parça başına harcanan emek saati 10 8 6 4 2 Kümülatif olarak Üretilen parcalar 10 20 30 40 50 122

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) Şekildeki öğrenme eğrisi aşağıdaki ilişkiye dayanmaktadır: 124

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) L = A + B ve bu birinci birimi üretmek için emek miktarını ölçmektedir Emek girdisi, kümülatif çıktı miktarı arttıkça, emek girdisi sabit kalmaktadır, öğrenme yoktur 125

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) L, A’ya yaklaşır ve A öğrenme gerçekleştikten sonra çıktı birimi başına kullanılması gereken minimum emek miktarını ölçer. Öğrenme etkisi o kadar önemli demektir 126

Öğrenme Eğrisi Ürün başına Harcanan emek 10 8 Kümülatif üretimin ikiye katlanması, minimum girdi gereksinimi ile gerekli girdi miktarı arasındaki farkın 20% azalmasına yol açmaktadır. 6 4 2 kümülatif üretim 10 20 30 40 50 128

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) Gözlemler 1) Yeni firmalar ölçek ekonomileri değil de, öğrenme eğrisinden yararlanıyor olabilirler. 2) Eski firmalar öğrenmeden göreli olarak daha az kazanç elde edebilirler. 129

Öğrenme ve Ölçek Ekonomileri Birim Maliyet AC1 B Ölçek etkisi AC2 Öğrenme C A çıktı 132

Belli Bir Çıktı Miktarını Üretmenin Emek Gereksinimini Tahmin Etmek Kümülatif Çıktı 1birim çıktı üretmek için Toplam emek (N) gerekli emek miktarı (L) gereksinimi 10 1.00 10.0 20 .80 18.0 (10.0 + 8.0) 30 .70 25.0 (18.0 + 7.0) 40 .64 31.4 (25.0 + 6.4) 50 .60 37.4 (31.4 + 6.0) 60 .56 43.0 (37.4 + 5.6) 70 .53 48.3 (43.0 + 5.3) 80 ve üstü .51 53.4 (48.3 + 5.1) 133

Maliyetlerde Dinamik Değişimler Öğrenme Eğrisi (Learning Curve) Öğrenme Eğrisi Sonucu: 1) Birim başına gerekli emek düşer. 2) Başlangıçta maliyetler yüksek, öğrenme ile daha sonra maliyetler düşmektedir. 3) Sekiz yıl sonra emek gereksinimi 0.51 olmakta ve birim maliyet birinci yılın yarısına düşmektedir. 134

Uygulamada Öğrenme Eğrisi Senaryo Yeni bir firma kimya sanayi sektöründe üretime başlayacaktır. Bu firma: 1) Düşük üretim düzeylerinde üretim yaparak yüksek fiyata ürettiği malı satar! 2) Yüksek üretim düzeylerinde üretim yaparak düşük fiyata ürünü satar! 135

Uygulamada Öğrenme Eğrisi Öğrenme eğrisi firmanın kararını nasıl etkiler? 136

Uygulamada Öğrenme Eğrisi Ampirik Bulgular 37 kimya ürünü incelenmiş Ortalama maliyet yılda yüzde 5.5 düşmektedir. Tesis ölçeği her ikiye katlandığında, ortalama üretim maliyetleri yüzde 11 düşmektedir. Kümülatif çıktı her ikiye katlandığında, ortalama maliyet yüzde 27 düşmektedir. Hangisi daha önemli, ölçek etkisi mi? Öğrenme etkisi mi? 137

Uygulamada Öğrenme Eğrisi Diğer ampirik bulgular: Yarı-İletkenler sektöründe, yedi kuşak yarı iletkeni (DRAM) araştıran bir çalışma, 1974-1992 arasında öğrenmenin yüzde 20 dolayında gerçekleştiğini söylemektedir. Hava yolu araçları üretiminde öğrenme oranları yüzde 40’lar dolaylarındadır. 138

Uygulamada Öğrenme Eğrisi Uygulamada kullanıldığı alanlar: 1) Bir endüstriye girmenin karlı olup olmadığına karar verirken. 2) Tesis büyüklüğü ve kümülatif çıktı düzeyine dayanarak, firmanın ne zaman kara geçeceğini belirlerken. 139