ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ(ÇED) Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 5. ÇED Süreci Çevre Etki Değerlendirmesi Nedir ? 1.1. ÇED Ne Zaman Uygulanır ? 2. ÇED Sürecinin Prensipleri Nelerdir ? 3. Genel Hükümler 3.1. Yetki 3.2. ÇED Dosyası Hazırlama Yükümlülüğü 4. ÇED Müracaatının Değerlendirilmesi 5. ÇED Süreci 6. Seçme, Eleme Kriterlerine Tabi Projeler 7. İzleme ve Kontrol 8. Çeşitli ve Son Hükümler

1. Çevre Etki Değerlendirmesi Nedir ? Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED): Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları ifade eder. Yasal Dayanak: 24 Kasım 2014 tarihli Resmi Gazete’de 29186 sayı ile yayınlanan, « ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ « dir.

1. Çevre Etki Değerlendirmesi Nedir ? 1.2. ÇED Ne Zaman Uygulanır ? ÇED'nin NE ZAMAN uygulanacağı en önemli konulardandır. Bu zamanın mutlaka, çevresel etkilerinin önemli olacağı bilinen bir veya birden fazla faaliyetle ilgili bir proje hakkında UYGULAMA KARARI ALINMADAN ÖNCE olması gerekir. Diğer bir deyişle, ÇED, kesinlikle böyle bir kararda esas alınmak üzere gerçekleştirilmelidir; aksi takdirde, uygulanmasının bir anlamı kalmaz, yalnızca yararlı bir belge niteliği taşır. Oysa sonuçta, ABD'de Kasım 1978'de yürürlüğe konan NEPA'nın uygulanması ile ilgili Yönetmeliğin (Regulations) 1500.1 (c) maddesinde açıkça belirtildiği gibi, "pek tabiidir ki, önemli olan iyi bir belge değil fakat iyi bir karar üretmektir."

2. ÇED Süreci’nin Prensipleri Planlama sürecine entegrasyon Mümkün olan en erken aşamada diyalog Sorumluluk Karar verme Halkın katılımı Esneklik Demokrasi

2. ÇED Süreci’nin Prensipleri 2.1. Planlama Sürecine Entegrasyon ÇED süreci, çevresel konuların dikkate alınmasını sağlamak için, planlama süreciyle bütünleştirilmelidir. 2.2. Erken Diyalog ÇED karar verme sürecinin mümkün olan en erken aşamasında uygulanmalıdır. Proje sahibi tercihen, projenin gerçekleştirilmesi kararı verilir verilmez çevre ile ilgili uzmanlarla diyaloga geçmelidir. Sürecin doğru şekilde çalışması açısından, ÇED çalışmasında kullanılacak verilerin projenin hazırlanması sırasında elde olacağı şekilde bir zamanlama gereklidir.

2. ÇED Süreci’nin Prensipleri 2.3. Sorumluluk Proje sahibi, proje hedefleri gerçekleştirilirken etkileri azaltmak açısından en iyi konumda bulunduğu için, ÇED raporunu hazırlamakla sorumludur. Proje sahibi, çevresel hedeflerin gerçekleştirilmesinden sorumlu olan kamu kurumlarıyla işbirliği içinde olmalıdır. 2.4. Karar verme Uygulama konusunda kararlı bir siyasi irade ve bilginin doğru kullanımı etkili bir ÇED süreci için gereklidir. Aksi takdirde, ÇED süreci ve bu süreç ile proje hazırlıma süreci arasındaki bağlantı tüm paydaşların açık, geniş ve şeffaf katılımıyla çok başarılı şekilde yürütülse bile, bunun karar verme üzerindeki etkileri zayıf olabilir.

2. ÇED Süreci’nin Prensipleri 2.5. Halkın katılımı ÇED süreci hem teknik tahmin çalışmalarını, hem de ilgili kurum ve kuruluşlarla etkin katılım ve görüş alış verişini içermelidir. Halkın ÇED sürecine katılımı da sağlanmalı ve ilgili ve etkilenen gruplar projelerin ÇED sürecindeki adımlardan ve katılım fırsatlarından haberdar olmalıdır. ÇED sürecinin sonuçları bu grupların anlayabileceği şekilde duyurulmalıdır. 2.6. Esneklik ÇED süreci ilgili tarafların katılımından sağlanan girdilere uygun şekilde cevap verebilmelidir. Aynı zamanda farklı proje tipleri için gerekebilecek değişik ihtiyaçları karşılayabilmelidir. ÇED süreci bu nedenle aşamalandırma ve örgütlenme açısından esnek olmalıdır.

2. ÇED Süreci’nin Prensipleri 2.7. Demokrasi ÇED’in bir ülkede projelere ilişkin karar verme sürecindeki demokrasi düzeyini yükseltebileceği görülmektedir. ÇED’in katılımsal süreci sonucunda değişik sektörler ile kamu kurumları ve halk arasında temin edeceği bağ ve tutarlılık nihai olarak bu iyileşmeyi sağlayabilir.

3. Genel Hükümler 3.1. Yetki MADDE 5 – (1) Bu Yönetmeliğe tabi projeler hakkında "ÇED Olumlu", "ÇED Olumsuz", "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararlarını verme yetkisi Bakanlığa aittir. Ancak Bakanlık gerekli gördüğü durumlarda "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararının verilmesi konusundaki yetkisini, sınırlarını belirleyerek yetki genişliği esasına göre Valiliklere devredebilir. 3.2. Çevresel etki değerlendirmesi başvuru dosyası, çevresel etki değerlendirmesi raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlama yükümlülüğü MADDE 6 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişiler; Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeleri için; ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu, Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdikleri taahhütlere uymakla yükümlüdürler.

4.Çed Müracaatlarının Değerlendirilmesi T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlüğünce yapılan değerlendirme sonucu söz konusu proje; Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alıyorsa ÇED Başvuru dosyası hazırlanması istenir, Yönetmeliğin Ek-2’inde yer alıyorsa Proje Tanıtım Dosyası hazırlanması istenir, Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2 Listelerinde yer almıyorsa ÇED Kapsam Dışı olarak değerlendirilir.

4.1. ÇED Yönetmeliğine Tabi Projelerin ÇDP Hükümlerine Göre Değerlendirilmesi Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’inde yer alan projeler için yer seçiminin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı (ÇDP) hükümlerine göre uygun olup olmadığı konusunda Bakanlığın ve/veya ilgili İl Müdürlüğünün görüşünün alınması gerekmektedir. ÇDP Hükümlerine göre yer seçimi uygun bulunmayan projeler, aşamasına bakılmaksızın süreci sonlandırılır.

4.2. ÇED Yönetmeliğine Tabi Projeler için Dosya Hazırlanması Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’inde yer alan projeler için Proje Tanıtım Dosyası ve/veya ÇED Başvuru Dosyası hazırlamaya yetkili Bakanlığımızdan yeterlik almış firma listesine Bakanlığımız ÇED Genel Müdürlüğü web sayfasından (http://eced.csb.gov.tr/ced/jsp/global/firmalar.htm - ÇED Uygulamaları - Yeterlik Belgesine Sahip Kurum/Kuruluşlar) ulaşılabilmektedir.

5. Çed Süreci ÇED OLUMLU KARARI İZLEME KONTROL İNCELEME DEĞERLENDİRME KOMİSYONU HALKIN KATILIMI TOPLANTISI

5. Çed Süreci Madde 9: Halkın katılımı Madde 10: Kapsamlaştırma Projeden en çok etkilenen halkın kolaylıkla katılabileceği bir yer seçilir. Toplantı günü Bakanlıkça belirlenir. Toplantı yeri ve saati Valililik ve proje sahibi tarafından belirlenir. Proje sahibi toplantı ile ilgili ilanı ulusal ve yerel bir gazetede toplantı gününden en az on gün önce yayınlatır. Madde 10: Kapsamlaştırma Özel Format belirlenir. Format tarihinden itibaren ÇED Raporunun 1 yıl içerisinde Bakanlığa sunulması gerekmektedir. (Süre bitiminden önce Bakanlığa başvurulması durumunda bir defaya mahsus olmak üzere 6 ay’a kadar ek süre verilebilir)

5. Çed Süreci Madde 12: ÇED Raporlarının incelenmesi ÇED Raporunun bilimsel esaslara dayanıp dayanmadığı, Halkın katılımı toplantısında gündeme getirilen konulara çözüm getirilip getirilmediği hususlarını inceler. Madde 13: Nihai ÇED Raporların Bakanlığa sunulması Proje sahibi İDK toplantısının (ÇED Raporunun Nihai ÇED Raporu olarak kabul edilmesi) sona ermesinden sonra 5 işgünü içerisinde Nihai ÇED Raporunu Bakanlığa sunmakla yükümlüdür.

5. Çed Süreci Madde 14: ÇED Olumlu/Olumsuz Kararı Çoğaltılan Nihai ÇED Raporlarının Bakanlığa sunulmasını müteakip 5 işgünü içerisinde Bakanlıkça ÇED Olumlu/Olumsuz Kararı verilir. “ÇED Olumlu” kararının alınması durumunda gerekli diğer izinler alınarak yatırıma başlanır. “ÇED Olumsuz” kararının alınması durumunda ise projenin gerçekleştirilmesi mevzuat açısından mümkün değildir. Proje için 7 yıl içerisinde yatırıma başlanmaz ise “ÇED Olumlu” kararı geçersiz sayılır.

6. Seçme, Eleme Kriterlerine Tabi Projeler MADDE 15 – (1) Bu Yönetmeliğin; Ek-2 listesinde yer alan projeler, b) Kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi ek-2 listesinde belirtilen projeler, seçme, eleme kriterlerine tabidir.

6. Seçme, Eleme Kriterlerine Tabi Projeler 6.1. Seçme, Eleme Kriterlerine Tabi Projelerin Değerlendirilmesi Çevresel Etki Değerlendirmesinin gerekli olup olmadığının araştırılması amacıyla Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlar tarafından; ek-4’e göre hazırlanan Proje Tanıtım Dosyası, proje sahibince Proje Tanıtım Dosyasında ve eklerinde yer alan bilgi ve belgelerin doğru olduğunu belirtir taahhüt yazısı ve imza sirküleri ile Bakanlık tarafından belirlenen başvuru bedelinin ödendiğine dair belge Bakanlığa sunulur. Eksiklikleri altı (6) ay içerisinde tamamlanmayan Proje Tanıtım Dosyasına ilişkin ÇED süreci sonlandırılır.

6. Seçme, Eleme Kriterlerine Tabi Projeler 6.2. ÇED Gereklidir/ Değildir Kararı Bakanlık on beş (15) iş günü içinde inceleme ve değerlendirmelerini tamamlar . Proje hakkında "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararını beş (5) iş günü içinde verir, kararı Valiliğe, proje sahibine ve Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara bildirir. Valilik, bu kararı askıda ilan ve internet aracılığıyla halka duyurur. “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen proje için beş (5) yıl içinde mücbir sebep bulunmaksızın yatırıma başlanmaması durumunda “ÇED Gerekli Değildir” kararı geçersiz sayılır. "ÇED Gereklidir" kararı verilen projeler için bir (1) yıl içerisinde Bakanlığa başvuru yapılmaması durumunda karar geçersiz sayılır.

6.3. Ek-2 Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Faaliyetler Kapsamında İzlenecek Süreç PROJE TANITIM DOSYASI EK IV ‘E GÖRE HAZIRLANIR PROJE TANITIM DOSYASI VALİLİĞE SUNULUR, VALİLİK UYGUNLUK YÖNÜNDEN İNCELER ( 5 İŞ GÜNÜ) PROJE TANITIM DOSYASININ DEĞERLENDİRİLMESİ (15 İŞ GÜNÜ) (EĞER PTD İSTENEN EKSİKLİKLER 6 AY İÇİNDE TAMAMLANAMAZSA SÜREÇ SONLANDIRILIR) VALİLİĞİN KARAR VERMESİ (5 İŞ GÜNÜ) ÇED GEREKLİDİR KARARI ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARARI ÇED PROSEDÜRÜ UYGULANIR

7. İzlenme ve Kontrol 7.1. Yatırımın İzlenmesi ve Kontrol Edilmesi Bakanlık, "ÇED Olumlu" kararı veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilen projelerle ilgili olarak, Nihai ÇED Raporu ve/veya “ÇED Gerekli Değildir” kararına esas Proje Tanıtım Dosyasında taahhüt edilen hususların yerine getirilip getirilmediğini izler ve kontrol eder. Proje sahibi, "ÇED Olumlu" kararını aldıktan sonra yatırımın başlangıç, inşaat dönemine ilişkin izleme raporlarını Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara yaptırmakla, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlar da bu raporları Komisyonca belirlenen periyotlarda, Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. Proje sahibi "ÇED Olumlu" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararını aldıktan sonra projede yapılacak bu Yönetmeliğe tabi değişiklikleri Bakanlığa veya Valiliğe bildirmekle yükümlüdür.

İZLEME VE KONTROL ÇALIŞMALARI İzleme-Kontrol formları Yerinde İnceleme Denetim Ekibi Görev Oluru Denetim Tutanağı İdari Yaptırım ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü

7. İzlenme ve Kontrol 7.2. Yönetmeliğe Aykırı Uygulamaların Durdurulması MADDE 19 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki projelerde; a) “ÇED Olumlu” kararı alınmaksızın başlanan faaliyetler Bakanlıkça, “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmaksızın başlanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur. "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça yatırıma ilişkin durdurma kararı kaldırılmaz. “ÇED Olumlu" ya da "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınmaz ise, yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür. 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümlerine göre işlem tesis edilir. b) “ÇED Olumlu” kararı ya da “ÇED Gerekli Değildir” kararı verildikten sonra, proje sahibi tarafından nihai ÇED Raporu veya Proje Tanıtım Dosyasında taahhüt edilen hususlara uyulmadığının tespit edilmesi durumunda söz konusu taahhütlere uyulması için projeyle ilgili Bakanlıkça/valilikçe bir defaya mahsus olmak üzere ve bir yılı aşmamak üzere süre verilebilir. Bu süre sonunda taahhüt edilen hususlara uyulmaz ise yatırım durdurulur. Yükümlülükler yerine getirilmedikçe durdurma kararı kaldırılmaz. 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümlerine göre işlem tesis edilir.

FAALİYET DURDURMA AKIŞI ÇED Kararı Alınmadan Faaliyete Başlandığının Tespiti Faaliyet Durdurulur (Ek-I Bakanlık, Ek-II Mülki Amir) Proje Bedeli %2 si ÇED Sürecini Başlat Olumlu Olumsuz Faaliyetine İzin Faaliyet Alanı Eski Haline ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü

8. Çeşitli ve Son Hükümler 8.1. Proje Sahibinin Değişmesi Proje sahibinin herhangi bir nedenle değişmesi durumunda yeni sahibi, önceki sahibinin taahhüt ve yükümlülüklerini başka bir işleme gerek kalmaksızın yüklenmiş sayılır ve bunu bir yazı ile bildirir. Proje sahibinin herhangi bir nedenle değişmesi durumunda; projenin yeni sahibi, devirle ilgili bilgi ve belgelerin tasdikli suretini, taahhütnamesini ve imza sirkülerini Valiliğe sunmakla yükümlü olup, projenin önceki sahibinin taahhüt ve yükümlülüklerini, devir tarihinden itibaren, başka bir işleme gerek kalmaksızın üstlenmiş sayılır.

8. Çeşitli ve Son Hükümler 8.2. Kapasite Artışları (1) Kapasite artışları; “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan ve eşik değeri olan projelerde yapılacak kapasite artışı ve/veya genişletilmesinin planlanması durumunda: a) “ÇED Olumlu” kararı bulunan projelerde; 1) Planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise, 16 ncı madde kapsamında başvuru yapılması, 2) Planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-1 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise, 8 inci madde kapsamında başvuru yapılması, gerekmektedir. b) “ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan projelerde planlanan artış veya artışlar toplamı Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde ise mevcut proje kapasitesi ile toplanması ve bu toplamın; 1) Ek-2 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde kalması durumunda 16 ncı madde kapsamında başvuru yapılması, 2) Ek-1 listesinde yer alan eşik değer ve üzerinde kalması durumunda 8 inci madde kapsamında başvuru yapılması, (2) “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı bulunan projelerde kapasite artışı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, planlanan projenin etkileri, mevcut karara esas çevresel etkiler ile birlikte kümülatif olarak değerlendirilir.

KAPASİTE ARTIŞLARI Kapasite Artışının Tespiti Eşik Değer İncelemesi Ek-I veya Ek-II Kapsam Dışı İhlal Kapasite Artış Proje Bedeli / İhlal Artan Kapasiteyi Durdur ÇED Sürecini Başlat

KAYNAKLAR Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 25.11.2014 Resmi Gazete Sayısı: 29186 T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Notları, Mart-1998. http://www.csb.gov.tr/gm/ced/Eğitimler KETEN Mustafa, 21. Yüzyıla Girerken Çevre Korumacılık ve Türkiye, Reyhan Limitet Şirketi, Ankara, 1998.