BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ARAŞTIRMA DESENİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Araştırma desenlerini veri toplama tekniğine göre ikiye ayırmak mümkündür: Belgesel (documentery) araştırmalar:kütüphane ve arşiv taramasına dayanır. Görgül (empirik) araştırmalar : araştırma sorularını yanıtlamak ya da hipotezlerini test etmek için ihtiyaç duyulan verilerin gözlem ile toplanmasını gerektirir. Görgül araştırmalar deneysel ve tarama türü araştırma desenleri olarak iki temel boyutta ele alınabilir BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Tarama türü araştırmalar büyük gruplar üzerinde çalışma olanağı sağlar ve sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılır. Tarama türü araştırma modellerinde varolan durum gözlenir. Yani araştırmacının bağımsız değişken üzerinde bir manipülasyonu yoktur. Deneysel model ise araştırmacını kontrolü altında değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkilerini keşfetmek için gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma alanıdır. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Deneysel Desenler Deneysel model araştırmacını kontrolü altında değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkilerini keşfetmek için gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma alanıdır. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 4

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Deneysel model ile yapılan her araştırmada mutlaka bir karşılaştırma vardır. Bu belli bir şeyin kendi içindeki değişimleri ya da bu “şey”ler arası ayrımların karşılaştırılması anlamında olabilir (Karasar, 2005; s.88). BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 5

Deneysel araştırma modelinde; Bağımlı değişken, Bağımsız değişken, Kontrol değişkenlerinden oluşan bir düzen vardır. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 6

Değişkenlerin Kontrolü Deneysel desenlerde neden-sonuç ilişkisinin belirlenebilmesini sağlayan temel etken değişkenlerin kontrol edilebilmesidir. Değişken kontrolünden amaç, iç geçerliği arttırmak, alınacak sonucun yalnızca denen bağımsız değişkenden kaynaklanmasını sağlamaktır. Değişkenlerin kontrolü üç şekilde yapılır: 1- Fiziksel kontrol 2- İstatistiksel kontrol 3- Fiziksel ve istatistiksel kontrol BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Fiziksel kontrol Deney ve kontrol gruplarının, bağımsız deney değişkenleri dışında kalan değişkenlerce etkilenmemesi sağlanır. Örneğin, bir öğretim yöntemi denemsinde, A ve B yöntemlerinden hangisinin daha etkili olduğunu söyleyebilmek için, bu yöntemlerin uygulandığı ortamlarda, öteki bütün koşulların ve bu arada örneğin genel yeteneklerinin “eşitlenmesi” gerekir. Bu eşitlik ya zeka ya da seçkisiz atama ile sınıflandırarak sağlanır. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

İstatistiksel kontrol Özellikle toplum bilimlerinde, ya fiziksel kontrolün iyi yapılmadığı durumlarda ya da fiziksel kontrolü desteklemek amaçlı yapılır. İstatistiksel kontrol, daha çok kontrol değişkenlerinin gruplara olası değişik etkilerini önleme (grupları eşitleme) amacına yöneliktir. İstatistiksel kontrol, genellikle kovariyans çözümlemeleriyle sağlanır ve ancak gruplararası küçük ayrılıkların düzeltilmesinde yardımcı olabilir. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Kontrol Grubu ve Deney Grubu: Kontrol grubu, bağımsız değişken etkisine maruz kalmayan gruptur. Örneğin, bir ilaç araştırmasında, ilaç verilmeyen grup kontrol grubudur.Kontrol grubu kavramını deneysel araştırmalarda kullanmak gerekir. Deney grubu; bağımsız değişken uygulanan gruplara deney grubu denir. Örneğin, 1 veya 2 gram ilaç verilen grup deney grubudur. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 10

Araştırma Desenlerinde Geçerlilik Araştırma desenlerinde iç geçerlik ve dış geçerlik kavramları da önemlidir. İç geçerlik (internal validity), bağımlı değişkendeki farklılaşmanın bağımsız değişkenlerle açıklanma derecesidir. Dış geçerlik (external validity), bir örneklem üzerinde elde edilen araştırma sonuçlarının daha büyük gruplara ve evrene genellenme derecesi. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

İç geçerlik-Dış geçerlik Bir araştırmanın genel olarak iki temel hedefi vardır: 1. Bağımsız değişkenin etkisi hakkında gerçekçi, bir sonuca ulaşmak –İç geçerlik 2. Araştırmadan elde edilen bulguları çeşitli evren ve ortamlara genelleyebilmek-dış geçerlik

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ İç geçerlik varılan bir “nedensel” ilişkide, “sonuç”un “bilinen neden”lerle (deney değişkenleri ile) gerçekten açıklanabilirliğidir. Bağımlı değişkende gözlenen değişmelerin, bağımsız değişkenle açıklanabilirlik derecesi iç geçerlik olarak adlandırılır. Bağımlı değişkende gözlenen sonuçların deneklerin seçildiği büyük gruplara, evrene genellenebilirlik derecesi ise dış geçerliktir. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Örneğin; Kanser hastalığının tedavisi için X1 ve X2 ilaçlarının geliştirildiğini düşünelim. Bağımlı değişken; kanser hastalığının iyileşme durumudur. Bağımsız değişken ise X1 ve X2 ilaçlarıdır. Bağımlı değişken olan kanser hastalığının iyileşme durumunda meydana gelen gelişmenin nedeni X1 veya X2 ilaçları ise araştırmanın iç geçerliği sağlanmış olur.

Bir önceki örnekten yola çıkarak X şirketinin geliştirdiği ilaçlar (X1 ve X2) kanseri iyileştiriyor, diyebiliyorsak araştırmanın dış geçerliği sağlanmış olur. NOT: Bazı araştırmacılar çalışmasını tamamladıktan sonra iç ve dış geçerlik tartışmasını yaparlar. Halbuki bu tartışmanın araştırmanın başında yapılması gerekmektedir.

İç Geçerliliği Etkileyen Faktörler 1.Zaman: Denenen bağımsız değişken dışında kalan önemli bazı değişkenler, zamanla denenen değişken gibi etkili olabilmektedir. Bu ise, bağımlı değişkende meydana gelen değişikliğin (ya da değişmezliğin) gerçek nedenini bulmayı güçleştirir. Zaman uzadıkça, bu tür istenmedik değişkenlerin kontrol edilme olasılığı düşer.

2. Olgunlaşma: Araştırmaya katılanların (deneklerin) zamanla fizyolojik ve psikolojik yönlerden değişmesi (olgunlaşması, yorulması vb.) bağımlı değişken üzerinde görülebilecek deney öncesi, deney sonrası ayrılığın ( ya da ayrımsızlığın) önemli bir nedeni olabilir.

3. Deney öncesi ölçme: Deney öncesinde, bağımlı değişken üzerinde yapılacak bir ölçme, denekleri uyarıcı, onları güdüleyici bir rol oynayarak, deney sonu ölçmeyi de, önemli derecede etkileyebilir. Duyarlığı yüksek konularda, özellikle dikkat etmek gerekir.

4.Veri Toplama Aracı: Araç etkisi ölçme araçlarının deneysel koşullarda farklılaşması durumunda ortaya çıkar. Bu tehdit, -Deneklere verilen testlerin farklı olması -Testlerin farklı kişilerce verilmesi -Farklı gözlemcinin birey ya da objeleri değerlendirmeleri gerektiği durumlarda ortaya çıkar.

5.Deneklerin Geçmişi: Deneysel koşullar dışında araştırma çevresinde oluşan tüm olayların denekler için benzer şekilde gerçekleşmiş olması, denek geçmişinin sonuca etkisini ortadan kaldırır. Deneklerin geçmiş etkisinden kurtulmak için,aynı deneyimlere sahip denek grupları seçilir.

6.Denek Kaybı Etkisi: Denekler çeşitli nedenlerden dolayı deneylerden ayrılabilirler. Denek kaybını en aza indirgemek için deneye daha büyük denek grupları oluşturarak başlanmalıdır.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 7.Ön Test Etkisi: Bir test deneklere iki kez uygulanırsa denekler bu teste aşina olabilir. Bu da son test puanları üzerinde belirli bir etkiye sahip olabilir,deneklerin performansı artabilir. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

8.Beklentilerin Etkisi: Deneklerde ya da araştırmacılarda oluşan beklentiler, araştırma sonuçlarını beklentiler yönünde etkileyebilir. Bunun oluşmasını engellemek için deneklere deneysel koşullar ve uygulanacak testler hakkında bilgi verilmemelidir.

DIŞ GEÇERLİLİĞİ TEHDİT EDEN FAKTÖRLER 1.Örnekleme Etkisi: Sınırlı alanda seçilen kişiler, başka yerlerdeki kişileri temsil etmeyebilir. Dış geçerliliği arttırmak için araştırmanın daha fazla denek üzerinde yapılması gerekir.

2.Tepkisellik Etkisi ya da Beklentilerin Etkisi: Deneye katıldığını bilen deneklerin araç ya da deneysel işleme dair edindikleri bilgiler, bu tür bilgiye sahip olmayanlara göre deneysel koşullardaki davranışlarını faklılaştırabilir. Bu da araştırmanın genellenebilirlik gücünü düşürür. Bunun için deneklerin deneyden habersiz olmaları gerekir.

3.Öntest – Deneysel Değişken Etkileşim Etkisi: Deney öncesi ölçme ile deneysel değişkenden oluşan bileşim, sadece deneysel değişkene bağlı bir değişmeden farklı bir etki ortaya çıkarabilir. Bu durumda ön testin uygulanmadığı bir deneydeki deneysel değişkenin yol açtığı değişkenlik, öntestin uygulanacağı bir deneyde oluşacak değişkenlikten faklıdır. Bu da sonuçların genellenebilirliğini engelleyebilir.