Prof. Dr. Fazilet VARDAR-SUKAN USİMP Vice-President, Executive Board The New IPR Law and Responsibilities of Universities

UNIVERSITIES / TTOs

6769 Sayılı Yeni Sınai Mülkiyet Yasası Akademisyenlerin buluşlarının serbest buluştan hizmet buluşuna dönüşümü

Akademik buluşları hizmet buluşu olarak tanımlayan ve üniversitelere bu doğrultuda yükümlülükler getiren 6769 sayılı yasanın uygulamasında üniversite yönetimleri ve TTO yöneticileri dört ana noktada tıkanmaktadırlar.

Üretim Reform Paketi – Haziran 2017 Ek Madde 32 – Yükseköğretim kurumları, Ar-Ge ve yenilikçilikle ilgili olarak kamu ve özel sektör ile işbirliği yapmak, üretilen bilgi ve yapılan buluşları fikri mülkiyet kapsamında koruma altına almak ve uygulamaya aktarmak üzere, Yükseköğretim Kurulundan önceden izin alınarak, yükseköğretim kurumu yönetim kurulunun kararıyla sermaye şirketi statüsünde teknoloji transfer ofisi kurabilirler. Şirketin kuruluş sermayesi, bilimsel araştırma projesi kaynaklarından veya döner sermaye gelirlerinden karşılanabilir.

TEKNOLOJİ TRANSFER OFİSİ A.Ş. 4857 sayılı Kanuna tabi olarak işçi statüsünde personel istihdam edilir. Şirkette 6735 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yabancı uyruklu personel çalıştırılabilir. Şirket faaliyetlerinde hizmetine ihtiyaç duyulan öğretim elemanları yükseköğretim kurumlarının izni ile sürekli veya yarı zamanlı olarak çalıştırılabilirler. Yarı zamanlı görev alan öğretim elemanlarının bu hizmetleri karşılığı elde edecekleri gelirleri, üniversite döner sermaye işletmesine yatırılmak zorunda değildir. Sürekli olarak istihdam edilecek personele kurumlarınca aylıksız izin verilir ve kadroları ile ilişkileri devam eder ve bu kişiler hakkında 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 36 ncı maddesinin bu maddede yer alan düzenlemelere aykırı hükümleri uygulanmaz.

TEKNOLOJİ TRANSFER OFİSİ A.Ş. Bu yasal düzenleme ile üniversitelerimiz sermaye şirketi statüsünde teknoloji transfer şirketi kurabilecekler, bu şekilde üniversitelerimizin başta sanayi olmak üzere iş dünyası ile işbirliği geliştirme sürecine önemli katkı sağlayacak devlet üniversitelerimizi daha rekabetçi duruma getirecektir. Bu madde hükümleri kapsamında kurulan şirketler ile bunların yürüttükleri faaliyetler hakkında; 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümleri uygulanmaz. Şirketin, teşkili, görevleri, yönetimi, yükseköğretim kurumuyla ilişkisi çalışma usul ve esasları ve tasfiyesine ilişkin hususlar, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Maliye Bakanlığının görüşü üzerine, Yükseköğretim Kurulu tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.”

ÜSİMP ve üyelerinin 6769 Sayılı Yeni Sınai Mülkiyet Kanunu ile ilgili Girişimleri Yeni yasalaşan Sınai Mülkiyet Yasasının Teknoloji Transfer Ofislerine yüklediği yükümlülüklerin ve ile Üniversitelerin karşı karşıya kaldıkları güçlüklerin tartışıldığı toplantılar: 19 Temmuz 2016 - Patent Yasası ve FMH Uygulamaları Komisyon Toplantısı, Ankara Sanayi Odası, 30 Eylül 2016 - Fikri Mülkiyet Sorunları, Erciyes Teknopark A.Ş. ve Erciyes TTO, 19 Ekim 2016 - FMH’nın Ticarileştirilmesi Çalıştayı, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 12. Haziran 2017 - “Sınai Mülkiyet Kanunu Sonrası Değişiklikler, Deneyim ve Çözüm Paylaşım Toplantısı” Boğaziçi Üniversitesi,

Tüm Toplantılar sonucu hazırlanan Raporlar, ÜSİMP ve üyelerinin 6769 Sayılı Yeni Sınai Mülkiyet Kanunu ile ilgili Girişimleri Tüm Toplantılar sonucu hazırlanan Raporlar, Türk Patent ve Marka Kurumu Başkanı’na TÜSİAD Fikri Haklar Komisyonuna TBMM 6769 sayılı Yasa tasarısı Komisyonuna iletildi

Madde 121 (7) Yükseköğretim kurumu, kusuru nedeniyle başvuru işlemlerinin veya patent hakkının sona ermesine sebep olursa buluşu yapanın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlüdür.* [ÇBY Madde 35 (6)] Madde 122 (2) Proje desteğinden faydalanan kişi, buluşa ilişkin olarak hak sahipliği talebinde bulunması durumunda, buluş için patent başvurusu yapmakla yükümlüdür. * [ÇBY Madde 39 (1)]

Madde 121 (3) Yükseköğretim kurumu, buluş üzerinde hak sahipliği talebinde bulunması durumunda, patent başvurusu yapmakla yükümlüdür. Aksi takdirde buluş, serbest buluş niteliği kazanır. – Üniversite strateji gereği buluşu ticari sır olarak saklamak ve bu şekilde ticarileştirmek isterse hak sahipliğinin nasıl olacağı belirsizdir! [SMK Madde 116(2), Üniversiteler için uygulanamıyor]

1- Buluş bildiriminin hizmet buluşu / serbest buluş olarak değerlendirildiği kararın verilme ve buluşçuya tebliğ edilme süreçleri ve “hak sahipliği” açısından Üniversitelere getirdiği yükümlülüklerde de belirsizlikler: Madde 121’de “Madde 115 uygulanmaz” ibaresinin bulunmasının kanunun kendisinde bir tutarsızlık oluşturduğu ve Madde 121 (1) ve (5)’in kendi arasında çelişki oluşturduğu bu durumda, üniversite ve araştırmacı arasında buluş devir sözleşmesinin imzalanması gerekliliği ya da kanun maddesinin değiştirilmesi gerektiği;* Madde 122-2’deki proje sahibinin hak sahipliği durumu (kamu destekli projelerde) ve proje sahibinin patent başvurusu yapma yükümlülüğü, üniversitenin bu buluş üzerindeki hak sahipliği ile çelişki oluşturduğu;* Yükseköğretim kurumlarında gerçekleştirilen buluşlar ve kamu destekli projelerde ortaya çıkan buluşların ayrı maddeler ile düzenlendiği, bu durumda herhangi bir yükseköğretim kuruluşunun kamu destekli bir projede yer alması halinde, ortaya çıkacak buluşlar için izlenecek usul ve esaslar, [ÇBY Madde 36-40] –ÇELİŞKİ

Özellikle vakıf üniversitelerinin kendi ilkeleri gereği sanayi destekli projelerde ortaya çıkan fikri mülkiyetin paylaşımı konusunda farklı taleplere sahip oldukları, ancak yeni kanun sanayi işbirliği sözleşmeleri ile konuyu tarafların anlaşmasına bıraktığı için hakkaniyetli bir paylaşım için dayanak bulunamadığı; * Üniversitede çalışan bir araştırmacının kendi faaliyet alanında kurduğu bir spin-off şirketi olması durumunda ve buluş yaptığında, bu buluşa ait fikri hakların sahipliğinin nasıl yönetileceğinin belli olmadığı; * Patentin üçüncü şahıslara devri durumunda üniversitenin izlemesi gereken süreç;* Bir buluşun buluşçuları farklı üniversitelerden olduğu durumda izlenmesi gereken süreç; * Üniversitenin kendi üzerine aldığı ancak ticarileştiremediği patentleri ne şekilde ve hangi koşullarda buluşçusuna devir edeceği; [ÇBY Madde 34 (1 ve 2)]

Ayrılan öğretim üyeleri ile ilgili olarak, ticarileşme öncesinde ve sonrasında üniversitenin ilgili akademisyenin patentleri ile ilgili tasarrufunun ne şekilde oluşacağı; * Buluş bildirimi TTO'ya ulaştıktan sonra süreç devam ederken farklı bir üniversiteye geçen akademisyen için izlemesi gereken süreç;* Benzer şekilde, başka bir üniversiteden gelen akademisyene ait patentlerde üniversitenin tavrının ne şekilde olması gerektiği;* Üniversitenin FSMH yönergesine aykırı şekilde, kendi adına patent başvurusu gerçekleştiren öğretim üyeleri ile ilgili yaklaşım ve yaptırımların ne olması gerektiği;[ÇBY Madde 29(9)] Patentin korunmasının alınmadığı ülkelerle ilgili olarak, buluşçunun (öğretim elemanı) üniversiteyi tazmin etme hakkının olup olmadığı; [ÇBY Madde 32(5)] Patent ile korunamayan veya strateji gereği ticari sır olarak saklanmasına karar verilen buluşların patent başvurusu üniversite tarafından yapılmadığı durumlarda hak sahipliği ve gelir paylaşımı konularında izlenecek sürecin belli olmaması. *

2- Özellikle devlet üniversitelerinde buluşun sınai mülkiyet başvuru masraflarının karşılanacağı kaynak ve bütçe kalemi konusunda halen kendi içinde bazı geçici çözümler üretilmiş olsa da ciddi sıkıntılar bulunmaktadır: Söz konusu ücretlerin üniversitenin idari işler bütçelerinden ödenmesi durumunda, Türk Patent kurallarına göre ödeme yapıldıktan birkaç ay sonra faturaların kuruma ulaşmasının avans kapama süreçlerinde problemler; Üniversitelerin portföylerinde yer alan patentlerin yıllık ücretlerinin veya diğer resmi ücretlerin ödenmesi süreçlerinde Türk Patent ile faturaların iletilmesi sorunları; Kamu harcamalarının Kasım-Mart arası kapanması/durdurulması nedeniyle yıllık ücretlerde sıkıntı; Üniversitelerin patent ödeme bütçelerinin çok sınırlı olması sebebiyle, yeni kanun kapsamında gelen yükümlülüklerin mevcut şartlarda karşılanmasındaki güçlükler; Patent masraflarının devlet üniversiteleri tarafından sürdürülebilir şekilde ödenebilmesi için maliye bakanlığına bir öneri sunulması gerektiği.

3- Bir hizmet buluşuna dayalı olarak başvurulmuş / tescili alınmış patent kamu malıdır ve bir görüşe göre satışı, devri, lisanslanması süreçlerinde kamu ihale kanununa uyma zorunluluğunun yarattığı problem: Üretim reform paketinde yer alan "Üniversitelerin sermaye şirketi statüsünde teknoloji transfer ofisi şirketi kurabilme" maddesi ve bu şirketin kamu ihale kanunundan muaf tutulması mevcut problemi çözebileceği, ancak bu modelin de her üniversite ve TTO için uygulanabilir olmadığı vurgulanmıştır. Dolayısıyla, A.Ş. statüsü kazanmayan TTO’ların işlemleri için de aynı muafiyetin getirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. “2880 sayılı Devlet İhale Kanunu Madde 51/C” kapsamında” yapılan uygulamanın, mevcut problemin çözümü için sürdürülebilir bir çözüm olmadığı konusunda görüş birliği sağlanmıştır.

4- Ticarileştirilmiş bir patent için üniversite tarafından tahsil edilmiş bedelden buluşçulara düşen gelirin paylaştırılması süreçleri * Halen belirsizliğini korumakta olduğu ve bu sürecin yasal yollardan yönetilebilmesi için mevzuat güncellemesine ihtiyaç duyulmaktadır 5- http://www.patentleturkiye.gov.tr/ - Üniversite Öğrencilerine yönelik patent yarışması Öğrencilerin buluşlarına dair Üniversitelerin hak sahipliği konusunda yönetimsel problemler ortaya çıkarabilir.

Sonuç TTO’larımızın 6769 sayılı yasanın getirdiği yükümlülüklerini hakkı ile yerine getirebilmeleri için ek yasal düzenlemelere ve açık olmayan noktalara ayrıca netlik kazandırmasına ivedilikle ihtiyaç vardır. ÜSİMP, mevcut bilgi birikimi ve TTO’lara doğrudan uzanan ağı ile tüm süreçlerde kamuya destek olmaya hazırdır.

Sorular ??? Teşekkürlerimle.. Prof. Dr. Fazilet Vardar Sukan fazilet.vardar@gmail.com