ÇALIŞMA HAYATINDA ETİK VOLKAN ALTUNAY İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI(B)

“ETİK”? “Etik” kavramından ne anlıyoruz? “Etik” kavramının içini, hepimiz aynı şekilde mi dolduruyoruz? Peki içerik, neye göre, hangi özelliklerimize göre değişiyor?

“Etik, sizin için ne ifade ediyor?” İş adamlarının yanıtları: "Etik, bana doğruyu yanlışı söyleyen duygularımla ilgilidir.“ "Etik, benim dini inançlarımla ilgili olmalıdır.“ "Etik olmak demek, yasalar neyi gerektiriyorsa, onu yapmak demektir.“ "Toplumun kabul ettiği davranış standartlarından oluşur.“ "Ne olduğunu bilmiyorum."

Duygular, yasalar ve sosyal normlar her zaman “etik” çerçevesinde kalır mı? Örneğin: Yasal olan bir eylem, mutlaka etik midir? Olmak zorunda mıdır? Ya da tersi? Tanımlanması gerçekten zor.

GENEL ETİK PRENSİPLER OTONOMİYE SAYGI İnsan hakları ve özgürlük/Bilgilendirilmiş onam ZARAR/SIKINTI VERMEME Bilgi sağladıkları için de.. İYİLİK YAPMA Onlara sağlanabilecek yararların en üst düzeyde yapılması. ADALETLİ OLMA Eşitlik ve hakçalık (yarar ve zararlar; alt/üst ilişkisinden kaçınma, vb. gibi.) DÜRÜST OLMA Asla vazgeçilemez bir değer olmalı.. MERHAMETLİ OLMA Etik bir zorunluluk..

Peki o zaman, “ETİK” ne? Etik, kabul edilebilir ile kabul edilemez davranışı/eylemi birbirinden ayıran yaşam kurallarıdır. Ahlaki seçimler, görevler ve zorunluluklar çerçevesinde doğru ile yanlış arasındaki farkı dikkate alarak insanları yönlendirir.

Bir başka deyişle “etik”, insanların ahlaklı yaşamın temelleri üzerine akıl yordukları ve bu temellerden yola çıkarak, "doğru" ve yanlış"ı ayırt etmeye, doğru davranış biçimlerini bulmaya ve uygulamaya yarayabilecek kuramsal ve toplumsal araçları geliştirmeye uğraştıkları bir düşün alanıdır.

ETİK TANIMI AHLAK (ADET – TÖRE) İnsanların birbirleri veya devlet ile ilişkilerinde kendilerinden “yapmaları istenen” ve toplum düzenini sağlayan kurallar ve normlar bütünüdür.

ETİK TANIMI ETİK Değişik ahlak anlayışlarının kesiştiği ortak noktadan çıkan evrensel normlar bütünüdür ...

ETİK ÖRNEKLERİ Uluslararası Etik Medya Etiği Akademik Etik Satış ve Reklam Etiği Spor Etiği (Centilmenlik - Fairplay ) Politik Etik Profesyonel Etik ( İş Ahlakı )

ETİK ÇATIŞMANIN OLUMSUZ SONUÇLARI Birey – Birey ( Ahlaki değerlerin çatışması veya diğerinin hakkını gasp etme) SONUÇ  KAVGA, DAVA Birey – Kurum ( Ahlaki değerlerin çatışması, rüşvet, ticari yolsuzluk ) SONUÇ  MÜŞTERİ VE ÇALIŞAN KAYBI, DAVA Kurum – Kurum ( Taklit, teknoloji çalma, fikri hakların çatışması ) SONUÇ  TİCARİ SAVAŞ, DAVA Birey – Toplum ( Toplum değerleri ile çatışma ) SONUÇ  KANUNİ CEZA, DIŞLANMA, PROTESTO Kurum – Toplum ( Yasalara aykırı faaliyet ) SONUÇ  YASA DIŞI FAALİYET, YASAL CEZA, İŞSİZLİK Toplum – Toplum ( Göçmenlere davranış, 3. Ülkelerle ilişkiler ) SONUÇ  TİCARETİN DÜŞMESİ, AMBARGO, SAVAŞ

Sürdürülebilir karlılığın olumlu yönde etkilenmesi ... BİR KURULUŞUN ETİK FAALİYETLERDE BULUNMASI VE ÜYELERİNİN / ÇALIŞANLARININ ETİK DAVRANIŞLAR GÖSTERMESİNİN YARARLI SONUÇLARI Kuruluş içinde Güven ortamının artması Kalite artışı (Süreç, Ürün ve İnsan) Müşteri Memnuniyeti artışı Paydaşların memnuniyeti artışı Çalışanların sadakati artışı İşyeri içi / dışı ilişkilerde güven ortamının artması sonucunda kararlarda ve faaliyetlerde bütünselliğin ve etkinliğin artması ... Sürdürülebilir karlılığın olumlu yönde etkilenmesi ... İK sorunlarında azalma görülmesi ...

ETİK SORUNLARIN HALLEDİLMESİ Etik sorunların temelinde değerlerin ve çıkarların çatışması yatar ... Etik sorunlar sadece “Dürüst olayım mı, olmayayım mı?” türü basit soruları içermez. Etik sorunlar karmaşık ve ilgili tarafların hem haklı hem de haksız oldukları ikilem (dilemma) durumların çözümlenmesini gerektirir. Etik olaylarının değerlendirilmesinde tarafların değerlerinin ve haklarının analizinin yapılması esastır ...

KURULUŞLARDA ETİK

YÖNETİCİLERİN ÇALIŞANLARA KARŞI ETİK SORUMLULUKLARI Çalışma hakkına saygı Adil ücret ödeme Çalışanlara özgür konuşma hakkını sağlama İşçilerin dernek / sendika kurma ve grev yapma hakkına engel olmama Özel hayatın gizliliğine saygılı olma Güvenli ve sağlıklı koşullar yaratma ve çalışma hayatının kalitesini artırma Çalışanlar arasında ayrımcılık yapmama ve cinsel tacizden sakınma Çalışanlara kararlara katılma hakkı sağlama

ÇALIŞANLARIN YÖNETİCİLERE KARŞI ETİK SORUMLULUKLARI Kapasitesini çalışmaya adamak ve gelişmek Amire yalan söylememek ve dürüst olmak Çıkar çatışmalarından doğan verimsizlikleri önlemek Kayıtları ve belgeleri değiştirmemek Kuruluşun malını özel çıkar için kullanmamak Hırsızlık yapmamak Hediye ve rüşvet almamak Firma politikalarına uygun davranmak Alkol ve uyuşturucu bağımlılığından kaçınmak Cinsel tacizden kaçınmak

BİR KURULUŞTA ETİK YÖNETİMİNİ BAŞLATMANIN İLK ADIMLARI Kuruluş Değerlerinin Belirlenmesi Risk Alanlarının Belirlenmesi ve Risk Analizi Etik Kodların Belirlenmesi Etik Sorumlusu / Etik Kurul Atanması Etkin İletişim ve Eğitim İzleme – Denetleme Mekanizması Raporlama Sistemleri

ETİK SORUMLUSUNUN GÖREVLERİ Etikle İlgili Eğitim & İletişim Program Geliştirme Etik Kodların Geliştirilmesi Denetim ve Kontrol Sistemlerinin Kurularak Uygulama Yöntemlerinin Geliştirilmesi Üst Yönetimle Koordinasyon Sağlanması Disiplin Yönetmeliği (Ödüller ve Cezalar) Etiğin Politika ve Prosedürlere Yansıtılması Etik Liderlik

Bütün denetim mekanizmaları yolsuzluk ortaya çıktıktan sonra onu tespit etmeye yönelik. Yolsuzluğu ortaya çıkmadan önlemeye yönelik bir araç gerekli: ETİK

Günümüzde, yalnız kamu yönetiminde değil, toplumun her alanında genel anlamda etik problemlerle karşı karşıya bulunuyoruz. Siyasal ve yönetsel alanda ortaya çıkan yozlaşmanın temelinde, toplumsal etiğin erozyona uğraması yatmaktadır.

Sorun sadece “ahlaka aykırı” sayılan davranışların toplumda yaygınlık ve saygınlık kazanması değildir. Daha da ciddi olan ve bunlara yol açan sorun, artık neyin ahlaklı neyin ahlaksız olduğu konusundaki ölçülerin yitirilmeye başlamasıdır. Ahlaklı ve ahlaksız davranışı birbirinden ayırmakta zorluk çekilmektedir.

Kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri pek çok etik ikilem bulunmaktadır. Etik ikilem, iki veya daha fazla yarışan değerin çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır.

Yöneticilerinin karşılaştıkları birinci ikilem türü, önlerindeki seçeneklerin hiç birisinin tam manasıyla tatmin edici olmadığı, onların içinden en az kötü ya da diğerlerine göre daha iyi olan seçeneğin belirlenmesi durumudur. Örneğin, yıkılan bir köprünün yenisinin yapılması için açılan ihalede, ihaleye katılmak üzere başvuran firmaların hiç birisi, tam anlamıyla yeterli şartları taşımamaktadır. Ancak, yeni bir ihalenin açılması için gerekli zaman yoktur ve kararın bir an önce verilmesi gerekmektedir. Bu durumda, kamu görevlisi, yeterli şartları taşımayan firmalar içinde, diğerlerine göre en iyisini seçmek durumundadır.

İkinci ikilem türü, seçeneklerin birden fazlasının ya da tamamının kendi başına iyi olduğu ve birisinin seçilmesi durumunda diğerinden vazgeçilmesinin gerektiği bir durumdur. Burada kamu görevlisi, “en iyi”ler arasında bir seçim yapmak durumundadır. Örneğin, bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan ve yapılan sınavlarda da aynı performansı gösteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi, böyle zor bir seçimi gerektirmektedir.

Üçüncü ikilem türü, farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etki ve sonuçlar doğurması muhtemel bir kararın verilmesidir. Örneğin, bir arazinin, özel sektöre yatırımı teşvik amacıyla bedelsiz olarak tahsis edilmesi, bazı yerel topluluk üyelerini çevre kirliliği açısından rahatsız edebilecek, bazılarına da yeni iş imkanları temin edebilecektir. Bazıları kararı ekonomik gelişme yönünde olumlu olarak değerlendirirken, bazıları ise kararı yolsuzluk olarak nitelendirebilecektir. Görüldüğü gibi, kamu görevlisi, muhtemel etkileri bakımından bir çok farklı değerlendirmeye konu olabilecek bir kararı, almak ya da almamakla karşı karşıya kalabilmektedir.

B- YÖNETSEL VE MESLEKİ ETİK Ahlak : Bir toplumsal bilinç, davranış ve ideolojik ilişki biçimi; bir toplumsal oluşuma, sınıfa kesime özgü, tarihsel ve somut olarak belirlenmiş, bunların belli bir topluluğa, sınıfa, devlete ya da tümüyle devlete olan tutumunu kurallandıran törel görüşler, değerler, normlar, ilkeler, ilişki ve davranış biçimlerinin bütünüdür. Ahlak, yanlış-doğru, iyi-kötü, erdem ve kusur ile davranışları ve davranışların sonuçlarını değerlendirme ile ilgilidir. Ahlak felsefesi ya da etik, ahlakı konu edinen felsefe dalıdır.

B- YÖNETSEL VE MESLEKİ ETİK Belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturup kurduğu, meslek üyelerine emreden, onları belli bir şekilde davranmaya zorlayan; kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan; meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür.

B- YÖNETSEL VE MESLEKİ ETİK Yönetsel Etik: Yönetsel kararların verilmesinde tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olmayı; bireylerin varlık ve bütünlüğüne saygıyı, herkes için en iyi olacak eylemlerin seçilmesini ve eylemlerde adalet, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, sorumluluk, saygı, açıklık, sevgi, demokrasi, hoşgörü vb. gibi evrensel değerleri temel almayı sağlayan, yöneticilere eylemlerinde yol gösteren davranış ilkeleridir.

ÇALIŞMA HAYATINDA ETİK Ethos (Yunanca) Ahlak Kuramı Teorik Ahlak

Etik Meslek Şerefi Meslek İdeali Felsefenin 4 Temel Alanı Ontoloji İnsan ve Evren Epistemoloji İnsan ve Bilgi Estetik Güzel ve Çirkin Etik İyi ve Kötü, Doğru ya da Yanlış

Felsefenin insanlar arası ilişkilerde değer sorunlarını inceleyen dalı Etik  Meslek Ahlakı Meslek Ahlakı; Belirli bir meslekte Özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili bir meslekte (hekimlik, hemşirelik, öğretmenlik...) Uyulması gereken davranış kuralları Ahlak  Bireyin sosyal değerleri

ÇALIŞMA HAYATINDA ETİK * İşçi – İşveren ilişkisi * Kurallar - Mevzuat * Karşılıklı borçlanma (Emek – Ücret) * Sağlıklı ve güvenli işyeri (Anayasa Madde 56) * Tazminat hakkı * Bilme hakkı

Toplumsal açıdan, çalışma hayatında etik; Sanayi kuruluşlarının çevreye zararı, çevre kirliliği, endüstriyel kazalar (Chernobyl, Bhopal..) Toplumun huzur ve refahı Toplumu bilgilendirme

Uluslararası açıdan, çalışma hayatında etik; Tehlikeli işlerin gelişmekte olan ülkelere doğru kayması Tehlikeli atıklar Ucuz işgücünden yararlanma İzin verilen limitlerde ülkeler arası farklılıklar Bilimsel araştırmalar- Endüstri izni

İş Güvenliği Kültürü Ne Yapmalı? Devlet İşveren Çalışanlar / Sendikalar Üniversiteler Meslek Örgütleri

Etik İlkeler Etik ilkeler, iyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik ederler. Devlete olan güveni artırırlar ve kamu örgütlerindeki yönetsel davranış standartlarını yüceltirler. Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere yol gösterirler.

Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Halka hizmet bilinci Hizmet standartlarına uyma Amaç ve misyona bağlılık Dürüstlük ve tarafsızlık Saygınlık ve güven Nezaket ve saygı Yetkili makamlara bildirim Çıkar çatışmasından kaçınma Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması

Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı Savurganlıktan kaçınma Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu Eski kamu görevlileriyle ilişkiler Mal bildiriminde bulunma

Etik Davranış İlkeleri 1- Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci 2- Halka hizmet bilinci 3- Hizmet standartlarına uyma 4- Amaç ve misyona bağlılık 5- Dürüstlük ve tarafsızlık

Dürüstlük demişken!

Etik Davranış İlkeleri 6- Saygınlık ve güven 7- Nezaket ve saygı 8- Yetkili makamlara bildirim 9- Çıkar çatışmasından kaçınma 10- Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması 11- Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı

Etik Davranış İlkeleri 12- Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı 13- Savurganlıktan kaçınma 14- Bağlayıcı açıklamalar ve gerçekdışı beyan (yasağı) 15- Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık 16- Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu 17- Eski kamu görevlileri ile ilişkiler 18- Mal bildiriminde bulunma

Etik Altyapının Temel Unsurları OECD’ye göre, etik altyapının 8 temel unsuru bulunmaktadır: Etkili yasal çerçeve Siyasal kararlılık Etkili hesap verme mekanizmaları Uygulanabilir davranış kuralları Mesleki sosyalleşme mekanizmaları Kamu yönetiminde uygun çalışma koşulları Etik konusunda koordinasyon sağlayan bir kuruluşun varlığı Kamu görevlilerini denetleyen etkin bir sivil toplumun varlığı Bu etik altyapı unsurları (sert ve yumuşak türde önlemler) aynı zamanda, Türkiye için de rehber olabilecek “etik önlemler” olarak adlandırılabilirler .

Türkiye’de Artan Yozlaşma Olgusu (1) Türk kamu yönetiminin 1980’lerin ortasından itibaren yoğun bir şekilde karşılaştığı “etik krizi” dünya çapında yaşanan etik sorunların bir yansıması olduğu kadar Türkiye’nin kendine özgü tarihsel-kültürel koşulların bir sonucudur. Çok partili siyasal hayata geçişle birlikte başlayan “siyasal kayırmacılık” kamu bürokrasisini etik değerler açısından aşındırırken; 1980 sonrasında felsefi özü yeterince sorgulanmadan ve hukuki altyapısı oluşturulmadan uygulanan “Yeni Sağcı ekonomik-mali ve yönetsel stratejiler’’in yan etkileri de geleneksel toplumsal değerleri aşındırmış ve yozlaşmış bu değerler kamu bürokrasisinin bütün eylem ve işlemlerini etkisi altına almıştır.

Türkiye’de Artan Yozlaşma Olgusu (2) Nitekim, Türkiye’de son çeyrek yüzyılda, siyasetçiler, bürokratlar, yerli ve yabancı işadamları arasındaki etik olmayan ilişkiler sebebiyle başta bankacılık ile enerji ve bayındırlık faaliyetleri ile ilgili kamu ihaleleri alanında siyasal-bürokratik yolsuzluk hızla artmıştır. Etik olmayan davranışın önemli bir türü olan yaygın yolsuzluk, ekonomik krizi önce tetiklemiş ve ardından 1990’ların sonlarında ve 2000’lerin başlarında krizin derinleşmesine yol açmıştır.

Türkiye’de Etik Altyapının Kurulması Çabalarına Küresel Finans Aktörlerinin ve AB’ye Üyelik Sürecinin Etkisi (1) 2000’li yıllarda, Gerek “ekonomik istikrar programı” çerçevesinde, küresel finansal aktörlerin ( Dünya Bankası ve IMF’nin); Gerekse AB’ye üyelik projesi çerçevesinde AB’nin baskıları Türk Hükümetlerini uzun zamandan beri Türk kamuoyunun gündeminde olan bir dizi hukuki, siyasal ve ekonomik reformları gerçekleştirme konusunda teşvik etmiştir. Böylece, bu konuda alınması gerekli önlemler Hükümetlerin programlarına ve eylem planlarına yansımıştır. AB organlarının 2000’li yıllarda Türkiye ile ilgili olarak hazırladıkları raporlarda da belirtildiği gibi, Türk Hükümetleri bu alanda oldukça başarılı sayılabilecek bir performans sergilemişlerdir.