MUSTAFA SABİHA GÖLDELİOĞLU ANAOKULU ÇOCUK GELİŞİM DÖNEMLERİ SEMİNERİ Şeref ÇINAR (Rehber Öğretmen)

Gelişimin Temel Kavramları Büyüme: Bedenin boy , ağırlık yönündeki artışı; organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde görülen değişikliklerdir. Olgunlaşma : Büyüyen organizmanın kendinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek duruma gelmesidir.

GELİŞİM İnsanın büyüme,olgunlaşma,ve öğrenmenin etkileşimiyle sürekli olarak ilerleme kaydetmesidir.

Gelişimin İlkeleri 1.Gelişim ,kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur. 2.Büyüme ve gelişme baştan ayağa,içten dışa doğru gerçekleşir. 3.Gelişim genelden özele doğrudur.Döllenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar sonra alt sistemler gelişir.

4. Gelişim belli bir sıra izler ve süreklidir. 5 4.Gelişim belli bir sıra izler ve süreklidir. 5.Gelişim bir bütünlük içinde gerçekleşir. Örneğin,ilkokulda yazmayı öğrenecek bir çocuğun belli bir beden büyüklüğüne ve bazı ince motor becerileri yapabilmesi zorunludur. 6.Nöbetleşe ilkesi vardır. Örneğin,0-1 yaş arası bedensel gelişim çok hızlıyken 1 yaşından sonra hareketsel ve dil gelişimi daha hızlıdır. 7.Bireysel farklılıklar vardır.

ÇOCUK GELİŞİM DÖNEMLERİ Doğum öncesi dönem 0-38 Hafta Bebeklik Dönemi 0-3 Yaş Okul öncesi dönem 3-6 Yaş Okul dönemi 6-11 Yaş Ergenlik Dönemi 12-19 Yaş

DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM

SAĞLIKLI BİR BEBEĞE NASIL SAHİP OLURUZ ? * Doktor tarafından tavsiye edilmeyen ilaçlardan uzak durun. * Var olan hastalıkları kontrol altına alın. * Sigara ve alkol kullanmayın. * Gebelik süresince doktor kontrolünde olun. * 18-35 yaş arası ,hamilelik için ideal yaştır.

Anne beslenmesine dikkat etmelidir Anne beslenmesine dikkat etmelidir. Protein ağırlıklı beslenin, diğer besinlerden de gerektiği kadar alın. Stresten uzak durun. * Sigara ve alkol kullanılmaması.

BEBEKLİK DÖNEMİ 0-3 YAŞ

Bebekler bu dönemde aile üyelerine ve diğer bakıcılara bağlılık duygusu geliştirir; güvenmeyi ya da güvenmemeyi öğrenirler. Temel duyguları ifade etmeyi öğrenip kendilik ve bağımsızlık duygusu geliştirirler.

Çocuk ile anne arasındaki güvenin oluşmasında duyarlılık düzeyi etkili olmaktadır. Duyarlılığı zayıf olan anne sorun çözmek yerine yeni güçlükler yaratırken ; duyarlılığı yüksek olan anneler yeni çözüm yolları oluşturmaktadır. Ör,yemek yemeyen çocuğu yemesi için değişik yerleri,değişik araçları,değişik yiyecekleri deneyerek yemek sorununu çözebiliyor.

0-3 Yaş Bedensel Gelişim: Çocuğun doğduğu andaki boyu 50-52 cm; ağırlığıysa 3000-3600 grdır. Erkek bebekler kızlara göre daha ağır ve uzun doğarlar. Doğumda beyin yetişkinlikteki boyutunun %25 i kadarken,1 yaşında %75 e ulaşır.3 yaşında %80’ e 7 yaşında %90 a ulaşır.

Kafatası altı, bıngıldak denen yumuşak bir yapıya sahiptir,bu durum kafatasına ve beyne büyümeyi sürdürme olanağı verir. İskelet ve sinir sistemi bebek doğduğunda tamamlanmıştır. Duyu organları arasında en son gelişen duyu organı gözdür. Yeni doğan 18-38 cm arasındaki nesneleri görebilir.

BİLİŞSEL GELİŞİM Beyin gelişimi aktif olarak devam eder *Refleks kazanımları önemlidir.

ÖNERİLER * Çocuğa bol bol uyaran sağlayın. * 5 duyuyu aktif uyarın, örneğin müzik dinletin, kukla oynatın. * Ona zarar verici (boncuk, keskin uçlu vb.) materyaller vermeyin. Çünkü Bu dönemde oral refleksler güçlüdür.

PSİKO-MOTOR GELİŞİM * Küçük ve büyük kas gelişiminin temelleri atılır.

ÖNERİLER * Kaşık-çatal-bardak tutmasına fırsat tanıyın. * Göz koordinasyonu kurup kurmadığına dikkat edin. * Seslere tepki verip vermediği kontrol edin.

Basit elbiselerini giyme-çıkarma becerilerinin gelişmesine fırsat tanıyın. * Bağımsız hareket etmesine kontrollü şekilde izin verin.

DİL GELİŞİMİ *Ağlama *Agulama *İki sesli heceler *Hecelerin tekrarı *Kelimeler *2-3 kelimeli cümleler

ÖNERİLER *Nesneler söylerken resimlerini gösterin. *Basit hikayeler anlatın. *Parmak oyunları oynayın. *Müzik dinletin.

PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM *Bu yaşlar oral dönemi içerir. *Emme refleksi gösterirler. *Tuvalet eğitimi bu dönemde gerçekleşir.

ÖNERİLER * Güven duygusuna karşı güvensizlik duygusu oluştuğu için çok kritik bir evredir. Beslenmesine dikkat edilmeli, *Çocukla sıcak bir iletişim kurulmalı. Dokunmak sarılmak kucaklamak gelişimini olumlu etkiler,

TUVALET ALIŞKANLIĞI Tuvalet alışkanlığı çocuğun tuvaletini kendi isteğiyle tutabilme ve bırakabilme becerisini geliştirmesidir. Tuvalet alışkanlığının kazanılması için belli bir yaşa ve olgunluk düzeyine ulaşılması gerekir. Bireysel farklılıklar,anne-baba tutumları ,fiziksel koşullar dikkate alındığında ortalama 2,5 yaştır.

ÖZBAKIM GELİŞİMİ * Tuvalet alışkanlığını kazanır. * Kaşık-çatal kullanır. * Saçını düzeltir. * Giyinir, ayakkabılarını giyebilir.

ÖNERİLER * Tuvalet eğitimine özen gösterin. * Giyinme,tek başına yemek yeme davranışlarını özendirin. * Kontrollü olarak özerklik tanıyın.

AHLAK GELİŞİMİ * Ceza-ödül ayrımını bu dönemde kazanır. * Empati azdır. * Otoriteye uyma azlığı gözlenir. * Amaç dikkate alınmaz.

Ceza ve Ödül Durumu Ceza ,insana ne yapmamasını göstermekle beraber asıl önemli olan ne yapması gerektiğine ilişkin bilgi vermez.Yapılması istenmeyen davranışı baskı altına alır ancak alışkanlıkları yok etmez. Ör; Hırsızlık yaptıktan sonra hapse atılan bir kişi çıktıktan sonra da aynı şeyi yaptığı görülmektedir.

Sık Kullanılmasının Sebebi - Etkisi hemen göstermektedir.Ancak uzun dönemde ceza etkisini yitirmekte ve başka olumsuz davranışlara yol açmaktadır.

Alternatif Yollar İstenmeyen davranışa neden olan ortamı değiştiriniz. Ör,Salonda kırılmasını istemediğiniz bir vazo varsa kaldırılmalıdır İstenmeyen davranışı bıkıncaya kadar yaptırın.Ör,şeker yemesini istemiyorsanız bıkıncaya kadar yedirin.

İstenmeyen davranış çocuğun gelişim döneminin özelliğiyse ,sabırla bu dönemi atlatmasını bekleyin. İstenmeyen davranışı görmezden gelip, istenen davranış görüldüğünde hemen pekiştirin. İstenmeyen davranışın sönmesini bekleyin.Ancak uzun zaman alır ve sabır gerektirir.Ör, istediğini ağlayarak elde etmeyi öğrenen çocuğu bu davranışından vazgeçirmek için ne kadar ağlarsa ağlasın istediği yapılmamalı ; ağlamadan söylediği istekleri yapılmalıdır.

İletişim Engellerini Ortadan kaldırın. -Karşınızdakinin konuşması için süre tanıyınız. -Yaşadığı duygu ve düşünceyi ona yansıtmaya çalışınız yani empati kurunuz.

Yorum yapma ÖRNEK; Çocuk: Sizin yatağınızda uyucam. Anne: Yaramaz çocuklar annelerinin yatağında uyurlar. Kendi gençliğinle onu karşılaştırma. Ona seçim hakkı ver. Öğüt vermeyiniz. Emir Verme Gözdağı verme.

BEN DİLİ:  Konuşmalarımızda “ben”li ifadeler kullanırsak hem karşımızdaki insanları kırmamış hem de kendimizi daha iyi ifade etmiş oluruz. Kısacası ben dili bize şu yaraları sağlar: Karşımızdaki kişiyi savunmaya yönlendirmez. Kişiyi suçluluk duygusu içinde bırakmaz. 3. Duygunun nedeni net şekilde ortaya konduğundan sağlıklı iletişim oluşur.

4. Ben dilini kullanan kişi karşısındakini düşünmeye yönlendirir. 5. İletişim sorununu ortadan kaldırarak anlaşmazlık olmasını engeller. 6. İnsanlar arasında iletişimi kuvvetlendirir.

Sen dilinin olumsuz özellikleri şu şekilde sıralanabilir: 1. Kişiye kendini suçlu hissettirir. 2. Davranışa değil kişiye yöneliktir. 3. Karşımızdaki insanı savunmaya yönlendirir. 4. Tekrardan iletişim kurma isteğini ortadan kaldırır. 5.İnsanların kalbini kırar, kişiyi üzer. 6. Problemin neyden kaynaklandığının anlaşılmamasına sebep olur.

Sen ve Ben dillerine örnek verecek olursak: Sen dili: -Sen geç kaldın, çok iyi bir fırsatı kaçırdım. Ben dili: -Geç kalman çok iyi bir fırsatı kaçırmama sebep oldu, çok üzüldüm. -Çok dikkatsizsin, her zaman hatalarını düzeltmek zorunda kalıyorum. -Sürekli yaptığın hataları düzeltiyor olmak beni çok yoruyor.

OKUL ÖNCESİ DÖNEM 3-6 YAŞ

3-6 Yaş Arası Bedensel Gelişim 3 yaşındaki erkek çocukların %95 i 91-104 cm boyunda 12-17 kg ağırlığında kız çocukları ise 90-102 cm olup 11-16 kg dır. Büyüme ve gelişmedeki bireysel farklılıklar kalıtımsal etkenlere,beslenme ve yeme alışkanlıklarına bağlı olabilir.

Bedensel Gelişimi Etkileyen Faktörler Beslenme: Yemek yeme problemi ortak bir sorundur.Bu sorunların bir kısmı -Yemek yeme saatleri çocuğun acıkma saatine denk gelmeyişi -Yemek yedirme tutumları -Çocuğa zorla yemek yedirmekten kaynaklanır. Çocuğun yemek yememeye karşı bir tutum geliştirmemesi için çocuğun istekleri dikkate alınmalıdır.

-Çocuğun yemek yediği ortam ve zaman neşeli ve hoş bir ortam olmalı -Çocuğun yemek yediği ortam ve zaman neşeli ve hoş bir ortam olmalı. -Çocuğun ailesiyle yemeğe oturması yetişkin yeme davranışlarını gözlemlemesini sağlar. -Çocuğun tabağına az yemek koyularak tekrar istemesi sağlanmalıdır. -Yemeğe oturmadan önce yorgun olmamasına ve çocukla sürtüşmemeye dikkat edilmelidir. -Yiyecekleri çekici bir şekilde sunmak gerekir. -Parlak bir tabak ve masa örtüsünün kullanılması yemeği zevkli hale getirebilir.

UYKU Rahat bir uyku için ,yeteri kadar yemek yemiş olmak,uyku ortamının temiz ve yeterince ısıtılmış olması gerekir. Çocuklara düzenli Uyku alışkanlığı Kazandırmak İçin Her gece aynı saatte yatmalarını sağlamak. Banyo yaptırma,pijama ve rahat giysiler giydirme. Yatma saatinde gürültülü oyunlardan kaçınmak

BİLİŞSEL GELİŞİM * Bu dönem işlem öncesi dönemdir. * Olaylara çok yönlü bakamazlar. * Başından geçen olayları basitçe anlatırlar. * Genelleme yapamazlar. * Hayali arkadaşları olabilir. * Hareket eden şeylerin canlı olduğunu düşünürler.

Mantıksal düşünce yeteneğine sahip değildirler. Dış dünyayı tanımasında ve etkileşime geçmesinde önemli bir dönemdir. Büyüsel ve doğaüstü düşünce vardır. Başkalarının görüşlerini ve bakış açısını anlamada güçlük yaşarlar. Ör,annelerini kirli oyuncaklarını yıkamaması için ikna edemediklerinde hayal kırıklığı yaşarlar. Çocuk için oyuncağın kendisine verdiği güvenken anne için önemli olan oyuncağın kirlenmiş olmasıdır.

Akıl yürütme hataları yaparlar. Ör,en son hastaneye gittiğinde eve bebekle dönen annenin tekrar hastaneye gittiğinde eve bir bebekle geleceğini düşünme. Canlı cansız ayrımı yapmakta zorluk yaşarlar. Korunum,sınıflama,tersine dönüştürebilme özelliklerini kazanamazlar.

ÖNERİLER Çocuğun oyunlarına müdahale etmeyin. * Nesnelerden çok yönlü bahsedin. * Kendisini ifade etmesine olanak tanıyın. * Hayali arkadaşları görmezden gelin. * Ağırlık, yön, hacim gibi kavramlardan basitçe bahsedin.

DİL GELİŞİMİ * Bu dönemde ben-merkezlidir * Uyaran çokluğu ile dil gelişimi paraleldir. * Bir önceki döneme göre İletişim yeteneği artar.

ÖNERİLER *Çocuğun izlediği, dinlediği programları dikkatle seçin *Düzgün bir Türkçe kullanın, şiveden kaçının. *Müzik dinletin, birlikte dans edin. * Yanlış kelimelerini uygun bir dille düzeltin.

PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM *Çocuk cinsel kimliğini kazanmaya bu dönemde başlar. *Cinsiyet farklılıklarını keşfeder ve bu konuda meraklıdır. *Cinsel organları ile oynayabilir.

ÖNERİLER * Çocuklar karşı cinsiyetteki ebeveynlerine yönelirler. Bu durumu normal karşılayın. * Cinsel farklılıkları uygun dil ile açıklayın. * Cinsel organları ile oynamaları doğaldır.Bu durumda çocuğun dikkatini başka yöne çekin, cezalandırmayın!

SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM * İletişim becerisi güçlenmeye başlar. * Girişimcilik artar. Soyut kavramlar yavaş yavaş kazanılmaya başlar.

ÖNERİLER *Çocuğa zarar gelmemesi koşulu ile deneme-yanılma yolu ile öğrenilmesine fırsat verin. *Ceza yöntemi kullanılırken, çocuğun suçluluk duygusunun oluşmaması için ona hataları düzelttirilerek ceza yöntemi uygulayın.

PSİKO-MOTOR GELİŞİM *Parmak kaslarının gelişiminin yoğun olduğu bir dönemdir. *Büyük kas gelişimi de hızlıdır.

ÖNERİLER * Çocuğa sorumluluk verin (odasını toplama vb.) * Artık materyallerle çalışmasına, makas kullanmasına izin verin. * El-göz koordinasyonunun gelişmesi için etkinlik yaptırın. * Giyinmesi, düğme iliklemesi, fermuar çekmesi, saçlarını taraması, dişlerini fırçalaması gibi davranışları tek başına yapmasına fırsat verin.

AHLAK GELİŞİMİ * Art niyet gütmeksizin ben-merkezli davranırlar. * Onlar için “Doğru” olan “Eşit” olandır. * Değiş-tokuş pazarlık yaparlar. * Olaylara somut olarak bakabilirler. * Doğrunun göreli olduğunun farkına varmaya başlarlar.

Okul Dönemi 6-12 YAŞ

BİLİŞSEL GELİŞİM * Sayı, hacim,mekan, boyut gibi kavramlar oluşmaya başlar. * Korunum ilkesini kazanırlar. * Ben-merkezlilikleri kalkar. * Sıralama, sınıflandırma, karşılaştırma işlemlerinde beceri artışı görülür. * Ortak kurallar oluşturur,amaçlar etrafında birleşirler.

Somut olduğu sürece problemleri daha kolay çözdükleri gözlemlenmiştir. ÖRNEK OLAY: Nazlı ilkokul 1. sınıfa giden bir çocuktur..Okuldan gelmiş matematik ödevini yapmaya çalışmaktadır..Bir ara annesine ‘anne bu problemi sen çöz der.’Annesi problemi okur.Problemde, elinizde 10 tl var,tanesi 2.5 tlden 3 yumurta aldınız geriye kaç liranız kaldı? Diye sorulmaktadır. Anne Nazlı’ya döner ‘niçin ben çözeyim kızım’ diye sorar.Nazlı’nın cevabı’çünkü ben hiç yumurta almıyorum ki sen alıyorsun,bu problem seni ilgilendiriyor .der.

ÖNERİLER * Oyun yolu ile daha iyi öğrendikleri için oynamalarına fırsat verin. * Oyundan derse geçişte çocuk zorlanabilir. Bu dönemde rehberlik edin. * Arkadaşları ile oynamasına izin verin.

PSİKO-SEKSÜEL DÖNEM * Cinsel dürtülerde durgunluk gözlenir. * Kendi cinsiyetinden olan ebeveyne yönelir. * Kendi cinsiyetine ilişkin toplumsal rolleri kazanmaya başlar.

ÖNERİLER * Kendi cinsiyetinden olan ebeveyn çocuğa karşı anlayışlı ve dinleyici olmalıdır. * Karşı cinsiyetteki ebeveyn çocukla iletişimini kesmemelidir. * Eşler arasında çocuğa karşı tutarlı bir tutum sergilenmelidir.

PSİKO-MOTOR GELİŞİM * El-göz koordinasyonunda genelden-özele bir ilerleme görülür. * Estetik kaygılar ortaya çıkar. * Pek çok oyuna katılabilir. * İstediği bir çok hareketi yapabilir.

ÖNERİLER * Çocuğa sorumluluk verin (Ev işi, temizlik, basit yiyecek hazırlama gibi.) * Bale,satranç, yüzme gibi etkinliklere yönlendirilmelidir.

SOSYAL-DUYGUSAL * Soyut kavramları kazanmaya başlarlar. * Üretmeye ve yaptıkları işlerden zevk almaya başlarlar. * Soyut kavramları kazanmaya başlarlar. * Başarı isteği duyarlar. * Aşağılık duygusu bu dönemde oluşabilir.

ÖNERİLER * Okul korkusu bu dönemde oluşabilir, dikkatli olun. * Çocuğun, okulu sevmesi ve başarısını içselleştirmesini sağlayın, * Okul korkusu bu dönemde oluşabilir, dikkatli olun. * Kıyaslama yapmayın. * Özgüveni zedeleyici davranışlardan uzak durun. * Başarılarını takdir edin,başarısızlıklarını aşma konusunda rehber olun.

AHLAK GELİŞİMİ * Çocuk bu dönemde “ İyi ” olma eğilimindedir. * Geleneksel ve ulusal değerlerin önemini anlamaya başlar. * Kurallara uymaya önem verir. * Diğer insanlarla kendisini özdeşleştirebilir.

ÖNERİLER * Doğru model olun. * Anne-baba olarak birlikte tutarlı olun. * Empati yeteneğini geliştirici sorular sorun.

DİL GELİŞİMİ * Karmaşık cümleler kurabilir. * Duygularını yalın bir dille ifade eder. * Şiir öğrenebilir, hikaye oluşturabilir, şarkı söyleyebilir.

ÖNERİLER * Onunla konuşun ve duygularını ifade etmesine izin verin. *Çocuk yüksek sesle konuşabilir , nazik bir şekilde uyarın.

ERGENLİK DÖNEMİ 12-19 YAŞ

BİLİŞSEL GELİŞİM * Soyut işlemler dönemidir. * Tartışmaları sever, düşüncelerini ifade etmek isterler. * Mantık üzerinde yoğunlaşırlar. * Olaylara çok yönlü bakabilirler. Ergen ben-merkezliliği izlenir

Bu dönemin en önemli özelliği soyut işlemleri geliştirebilme özelliğidir. Bireyin soyut işlemler yapabilmesi için bu tür düşünme tarzını gerektirecek karmaşık problemlerle karşılaşması gerekir.

Somut işlemler dönemindeki çocuklarla soyut işlemler dönemindeki ergenler arasındaki temel fark : Ergenlerin bir olayın çok değişik yönlerini görebilmeleri ve bilgiyi soyut olarak üretebilmeleridir. Dil gelişimi açısından kavramları,atasözleri,deyimleri anlamada artık problem yaşamazlar.

ÖNERİLER * Her konuda ergenle konuşun, onun fikrini alın. *Ailede alınan kararlara dahil edin. * Ergen ben merkezliliği ile ilgili olarak makul ve anlayışlı davranın.

PSİKO-MOTOR GELİŞİM * Kemikler hızla gelişir. * Büyük ve küçük kaslar boyut yönünden gelişir. * Değişik spor dallarına yönelirler. * Kilo artışları gözlenir. * Çok enerjiktirler.

ÖNERİLER * Spor aktivitelerini destekleyin. * Kilo ve boy artışı üzerinde durmayın. * Sakarlıklarını doğal karşılayın.

PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM * Vücutta tüylenme başlar. * Genital sistem cinsiyet yönünden gelişmeye başlar,bir takım salgılar ve hormonlar işlevsellik kazanır. * Kızlarda adet kanaması başlar. * Karşı cinse karşı ilgi artar.

ÖNERİLER * Çocuklarla ailelerin duygusal bir bağ kurmaları için önemli bir dönemdir. * Kız çocuklarını özellikle adet kanamaları konusunda bilgilendirin. * Karşı cinse duyulan ilgiyi doğal karşılayın. * Baskıcı bir tutum sergilemeyin,uygun iletişim kurun.

SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM * Çocuğun benlik algısı değişmeye başlar, kimlik arayışı içine girer. * Bir gruba dahil olma ve arkadaşlık ilişkileri çok önemlidir. * Fiziksel görünümleri konusunda çok hassastırlar. * Yoğun bir duygusallık yaşarlar.

ÖNERİLER * Ergene özerklik tanıyın. * Arkadaşları ve karşı cinsle * Kimlik karmaşası içinde olduğu için uygun model olun. * Ergene özerklik tanıyın. * Arkadaşları ve karşı cinsle iletişimine müdahale etmeyin. * Fiziksel görünümü hakkında ona rehberlik edin.

AHLAK GELİŞİMİ * Geleneksel ahlaki değerler ön plandadır. * Hem geleneksel değerlere önem verir, hem de isyankar olur. * Sevdikleri kişileri model alırlar.

ÖNERİLER * Ebeveynler söylemlerinde ve davranışlarında tutarlı olmalıdırlar. * Ebeveynler, geleneksel değerler hakkında onlara örnek olmalı, rehberlik etmelidirler.

ÖNERİLER * Spor faaliyetleri destekleyin. * Derslerini etkilemediği sürece kısıtlama yoluna gitmeyin. * Özellikle sınırlarını keşfetme konusunda yardımcı olacak doğa sporlarına yönlendirin.

AHLAK GELİŞİMİ *Bu dönemde ya kurallara uyma ya sıra dışı olma eğilimi görülür. * İntihara, suça, kanun dışı olaylara eğilim görülebilir. Bunun sebebi kimlik karmaşasıdır.

ÖNERİLER * Hatalara karşı anlayışlı olun, gencin üzerine gitmeyin. * İntihar düşüncesi, madde kullanımı konularında hassas olun ve psikolojik destek alın.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER