Milyonlarca atom birleşerek DNA yı oluşturdu....

... konulu sunumlar: "Milyonlarca atom birleşerek DNA yı oluşturdu...."— Sunum transkripti:

1

2

3 Milyonlarca atom birleşerek DNA yı oluşturdu....

4 Milyonlarca DNA birleşerek hücreleri oluşturdu

5 ve iki hücre birleşti... +

6 Sonra böyle bir hücre oluştu.

7 Bölündü,

8

9 Tekrar, tekrar bölündü, milyarlarca kere... Ve sonra bu hücreler tekrar birleşti. Ne mi oldu ?...

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 Böyle bir şey oldu...

23 Yaşam bir gelişim sürecidir. Gelişim döllenme ile başlar. Gelişim belli ilkelere dayalıdır. Birey gelişim sürecinin her aşamasında belli gelişim görevlerini tamamlar. Bu görevlerinin tamamlanmasında bireye uygun çevre koşullarının oluşturulması ve destek sağlanması gereklidir.

24 Gelişim Konuları Gelişim Kavramı Olgunlaşma ve Büyüme Gelişimin Özellikleri Kalıtım mı? Çevre mi? Gelişimin Kuralları Kritik Dönem Gelişim Dönemleri

25

26 Gelişim, Olgunlaşma, Büyüme Gelişim; organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden belli koşulları olan, en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir. Gelişim bir süreçtir. Olgulaşma ve öğrenme olmadan gelişim sağlanamaz. Gelişim olgunlaşma ve öğrenmeye bağlı olarak değişiklik gösterir.

27 Gelişim Süreci BÜYÜME-------OLGUNLAŞMA---------ÖĞRENME Büyüme, olgunlaşma ve öğrenme yaşantı sonucu kişide gözlenebilir nitelik ve nicelik boyutundaki değişiklikleri içerir. Gelişimde bedensel özellikler birbirleriyle ilişkili olarak bir bütünlük içinde değişirler.

28 BÜYÜME Vücutta bulunan organların zamana bağlı hacminin artmasıdır.

29 BÜYÜME Büyüme bireylerin fiziksel özellikleri için kullanılmakta ve organizmanın bedensel olarak gösterdiği değişiklikleri ifade etmektedir. Bu yönüyle, birey açısından boyun uzaması, kilonun artması, vücudun irileşmesi büyüme kavramı içinde yer almaktadır. Gelişim ve büyüme karıştırılmamalıdır. Örneğin; kişinin vücudu büyür, zihni ise gelişmektedir. Büyüme, bireyin fizik yapısında zamana bağlı olarak meydana gelen nicelik boyutundaki değişikliklerdir. Doğum öncesi dönemde hücre çoğalması ve doğum sonrasında da aylara veya yıllara göre fizik yapıda meydana gelen değişiklikler büyüme sonucudur. Büyüme yaşa bağlı olan değişikliklerdir.

30 OLGUNLAŞMA Büyümeyle beraber organların gerekli işlevi yerine getirir duruma gelmesidir OLGUNLAŞMA Büyümeyle beraber organların gerekli işlevi yerine getirir duruma gelmesidir.

31 OLGUNLAŞMA Olgunlaşma; Bireyin doğuştan getirdiği genetik yapı ile çevrenin etkileşimi sonucunda canlıda görülen biyolojik değişikliklere denir. Kısaca; organizmanın büyüyerek bir işi yapabilecek seviyeye gelmesidir. Bir organizma belli bir davranışı başaracak derecede yeterli olgunluk basamağına ulaşmadıkça, o davranışı öğrenemez yada gereği gibi öğrenemez. Organizmanın, kendinden beklenen bazı fonksiyonları yerine getirebilmesi için onun belirli bir olgunluğa ulaşması gerekir.

32 Olgunlaşma kendiliğinden meydana gelen bir süreçtir. Bir meyvenin olgunlaşması için meyvenin çaba göstermesine gerek yoktur. Kişinin olgunlaşması da benzer bir şekilde zamanla meydana gelir. Çocuktan herhangi bir davranış istenildiğinde, o davranışın gereği olan olgunlaşmanın gerçekleşip gerçekleşmediğinin önceden bilinmesi gereklidir.

33 ÖĞRENME Bireyin gelişiminin meydana gelmesi için öğrenmeye önemli derecede ihtiyaç duyulmaktadır. İnsanlar başkalarının yardımıyla birtakım bilgi ve beceri kazanır. Kazanılan bilgi ve beceriler bireyin çevresiyle kurduğu etkileşimin sonucudur. Bu etkileşim sonucunda bireyde meydana gelen kalıcı izlerin her biri bireyin yaşantılarını oluşturur.

34 Öğrenme; tekrar veya yaşantı sonucu davranışta gözlenen, kalıcı değişiklikleri kapsar. Bu tanımda üç önemli öğe vardır. (1) Öğrenme, “iyi” yada “kötü” nitelikte olan davranış değişikliğidir. (2) Öğrenme, yaşantı ya da uygulama ile oluşabilir. (3) Öğrenme sonucunda oluşan davranış değişikliği oldukça kalıcı değişikliktir. Öğrenmede esas olan, oldukça kalıcı bir nitelik taşıyan davranıştır. Çocuğun yeni bir davranış kazanabilmesi için çevrenin desteği önemlidir.

35 Sonuç olarak gelişim; büyüme, olgunlaşma ve öğrenme süreçleri açısından gözlenen değişiklikler kümesidir.

36 GELİŞİM Sosyal,duygusal,bilişsel,dil, psiko- motor,ahlak,cinsel gelişim yönünden meydana gelen büyüme ve olgunlaşmadır.

37 HAZIR BULUNUŞLUK Hazır bulunuşluk; yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır.

38 Hazır bulunuşluk; kişinin olgunlaşma ve öğrenme sonucunda belli bir davranışı göstermeye hazır olmasıdır. Bir konunun, bir yaşantının istenen düzeyde öğrenilebilmesi için o konunun gerektirdiği temel ön yaşantılara o konuyu öğrenecek kişinin mutlaka sahip olması gereklidir. Okul çağına gelmiş olan bir çocuğun yaşı ve gelişimi kadar okula karşı tutum ve motivasyonu da onun okula hazır bulunuşluk halini belirleyici olmaktadır.

39 Kısaca hazır bulunuşluk; belli bir seviyedeki öğrenim görevlerinin öğrenilmesi için gerekli olgunlaşmaya ve gerekli temel yaşantılara sahip olma olarak tanımlanabilir.

40 KRİTİK DÖNEM Bireyin belli davranışları kazanabilmesi için belli dönemlere ihtiyaç vardır. Bu davranışlar belli dönemlerde kazanılmadığı zaman, başka dönemlerde kazanılamaz, veya zor kazanılır. Bireyin belli davranışları, belli dönemlerde kazanabilmesine kritik dönem denir. Birey belli bir yaş evresinde, bir önceki evreye oranla belli davranışları kazanmaya hazır konumda bulunur. Bu nedenle bireyin öğrenme yaşantılarını kritik dönemde diğer dönemlere göre daha hızlı kazanabilir.

41 Kritik dönemde, öğrenmenin gerçekleşmesi önemlidir. Kritik dönem atlatıldıktan sonra, uyarıcılara maruz kalma etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesini mümkün kılmaz. Kritik dönemin en belirleyici etkeni zamandır. Bireye belirli zamanlarda belirli davranışları kazandırabilme anne, baba ve öğretmenlerin göstereceği çabaya bağlıdır. Anne, baba ve öğretmenler çocukların eğitimindeki kritik dönemleri bilmek belirli yaşantıları ve öğrenme yaşantılarını ona göre sürdürmek zorundadır.

42 Gelişimin Özellikleri Gelişim bir başka açıdan gerileme ve duraklama kavramları ile karşılaştırılabilir. Bir değişiklik, önceki duruma göre üç durumu ifade edebilir. Eğer daha kötü bir duruma geçişi gösteriyorsa gerileme, aynı düzeydeki başka bir duruma geçişi (veya değişikliğin olmadığını) ifade ediyorsa duraklama, daha iyi bir duruma geçişi ifade ediyorsa gelişme olarak nitelenir.

43 Her birey kendine özgü bir gelişim gösterir. Gelişim kavramı dişi ve erkek hücrelerin birleşmesiyle başlar ve yaşam boyu değişimi ifade eder. Gelişim tek yönlü bir süreçtir. Aksi halde gerileme olur. Psikolojik anlamda ele aldığımızda, gelişimin sonucu olarak kazanılan özellikler kazanılmamış duruma dönemezler. Ancak olağanüstü kaza durumlarında normal dışı bir şekilde böyle bir olgudan söz edilebilir.

44 Kalıtım mı? Çevre mi? Genel olarak kalıtımın veya çevrenin etkili olduğunu söylemek yerine, bazı özellikler için çevrenin, bazı özellikler için kalıtımın daha etkili olduğu söylenebilir. Kalıtımın mı çevrenin mi daha etkili olduğu sorusu tekil bireyler için değil, gruplar için sorulabilecek ve cevaplandırılabilecek bir sorudur. Dolayısıyla, bir kişinin durumunu değil, kişiler arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklamak için kullanılabilir.

45 Gelişimin Kuralları 1) Gelişim hem kalıtımdan, hem de çevreden etkilenir. 2) Gelişim organizmanın çeşitli kısımları için farklı oran ve hızlarda gerçekleşir. 3) Hızlı değişikliklerin olduğu gelişim dönemlerinde çevredeki değişikliklerin etkisi büyük olur, değişiklikler yavaşladıkça çevredeki değişikliklerin etkisi de azalır. 4) Gelişim düzenli bir sırayı izler.

46 5) Gelişim dönemler halinde betimlenebilir. 6) Gelişim genellikle başladığı hızda devam eder. 7) Gelişimde bireyler arasında büyük ölçüde farklılıklar vardır.

47 GELİŞİM DÖNEMLERİ - Doğum Öncesi Dönem -Bebeklik Dönemi (0-3 Yaş) -Okul Öncesi (İlk Çocukluk) Dönem (3-6 Yaş) - Okul (Son Çocukluk) Dönem (6-12 Yaş) - Erinlik Dönemi (12-14 Yaş) - Ergenlik Dönemi (14-18 Yaş)

48

49 Gelişim; Baştan ayağa içten dışa doğrudur.Beyin gelişiminin % 70’i ilk 2 ayda gerçekleşir.

50 ÖNERİLER * Anne beslenmesine dikkat etmelidir. Protein ağırlıklı beslenin, diğer besinlerden de gerektiği kadar alın. * Stresten uzak durun. * Sigara ve alkol kullanmayın !

51

52 BİLİŞSEL GELİŞİM * Beyin gelişimi aktif olarak devam eder * Refleks kazanımları önemlidir.

53 ÖNERİLER * Çocuğa bol bol uyaran sağlayın. * 5 duyuyu aktif uyarın, Örneğin; müzik dinletin, kukla oynatın. * Ona zarar verici (boncuk, keskin uçlu vb.) materyaller vermeyin. Çünkü Bu dönemde oral refleksler güçlüdür.

54 PSİKO-MOTOR GELİŞİM * Küçük ve büyük kas gelişiminin temelleri atılır.

55 ÖNERİLER * Kaşık-çatal-bardak tutmasına fırsat tanıyın. * Göz koordinasyonu kurup kurmadığına dikkat edin. * Seslere tepki verip vermediği kontrol edin.

56 * Basit elbiselerini giyme-çıkarma becerilerinin gelişmesine fırsat tanıyın. * Bağımsız hareket etmesine kontrollü şekilde izin verin.

57 DİL GELİŞİMİ * Ağlama * Agulama * İki sesli heceler * Hecelerin tekrarı * Kelimeler * 2-3 kelimeli cümleler

58 ÖNERİLER *Nesneler söylerken resimlerini gösterin. *Basit hikayeler anlatın. *Parmak oyunları oynayın. *Müzik dinletin. Dil bilişsel gelişimin göstergesidir.

59 PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM *Bu yaşlar oral dönemi içerir. *Emme refleksi gösterirler. *Tuvalet eğitimi bu dönemde gerçekleşir.

60 ÖNERİLER * * Güven duygusuna karşı güvensizlik duygusu oluştuğu için çok kritik bir evredir. * Beslenmesine dikkat edin, * Çocukla aranızda sıcak bir iletişim kurun. Dokunmak sarılmak kucaklamak gelişimini olumlu etkiler, * Tuvalet eğitimine 2 yaşından önce başlayın bu eğitim sırasında, baskı ceza utandırmaktan kaçının!

61 ÖZBAKIM GELİŞİMİ * Tuvalet alışkanlığını kazanır. * Kaşık-çatal kullanır. * Saçını düzeltir. * Giyinir, ayakkabılarını giyebilir.

62 ÖNERİLER * Tuvalet eğitimine özen gösterin. * Giyinme,tek başına yemek yeme davranışlarını özendirin. * Kontrollü olarak özerklik tanıyın.

63 AHLAK GELİŞİMİ * Ceza-ödül ayrımını bu dönemde kazanır. * Empati azdır. * Otoriteye uyma azlığı gözlenir. * Amaç dikkate alınmaz.

64 ÖNERİLER * * Kurallar açık, net, tutarlı ve sürekli olmalıdır. * Ceza kesinlikle fiziksel şiddet, baskı, bağırma şeklinde olmamalıdır. * Cezayı, davranış kasti olduğu durumlarda olumsuz davranışı düzelttirme şeklinde verin. * Soyut algılar gelişmediği için nasihatten kaçının.

65

66 BİLİŞSEL GELİŞİM * Bu dönem işlem öncesi Dönemdir,sembolik işlem dönemi, sezgisel dönem olarak ikiye ayrılır * Olaylara çok yönlü bakamazlar. * Başından geçen olayları basitçe anlatırlar. * Genelleme yapamazlar. * Hayali arkadaşları olabilir. * Hareket eden şeylerin canlı olduğunu düşünürler.

67 ÖNERİLER * Çocuğun oyunlarına müdahale etmeyin. * Nesnelerden çok yönlü bahsedin. * Kendisini ifade etmesine olanak tanıyın. * Hayali arkadaşları görmezden gelin. * Ağırlık, yön, hacim gibi kavramlardan basitçe bahsedin.

68 DİL GELİŞİMİ * Bu dönemde ben-merkezlidir * Uyaran çokluğu ile dil gelişimi paraleldir. * Bir önceki döneme göre İletişim yeteneği artar.

69 ÖNERİLER * Çocuğun izlediği, dinlediği programları dikkatle seçin * Düzgün bir Türkçe kullanın, şiveden kaçının. * Müzik dinletin, birlikte dans edin. * Yanlış kelimelerini uygun bir dille düzeltin.

70 PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM *Çocuk cinsel kimliğini kazanmaya bu dönemde başlar. *Cinsiyet farklılıklarını keşfeder ve bu konuda meraklıdır. *Cinsel organları ile oynayabilir.

71 ÖNERİLER * Çocuklar karşı cinsiyetteki ebeveynlerine yönelirler. Bu durumu normal karşılayın. * Cinsel farklılıklar uygun dil ve materyallerle açıklayın. * Cinsel organları ile oynamaları doğaldır.Bu durumda çocuğun dikkatini başka yöne çekin, cezalandırmayın!

72 SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM * İ * İletişim becerisi güçlenmeye başlar. * Girişimcilik artar. * Soyut kavramlar yavaş kazanılmaya. başlar.

73 ÖNERİLER *Çocuğa zarar gelmemesi koşulu ile deneme-yanılma yolu ile öğrenilmesine fırsat verin. *Ceza yöntemi kullanılırken, çocuğun suçluluk duygusunun oluşmaması için ona hataları düzelttirilerek ceza yöntemi uygulayın.

74 PSİKO-MOTOR GELİŞİM * Parmak kaslarının gelişiminin yoğun olduğu bir dönemdir. * Büyük kas gelişimi de hızlıdır.

75 ÖNERİLER * Çocuğa sorumluluk verin (odasını toplama vb) * Artık materyallerle çalışmasına, makas kullanmasına izin verin. * El-göz koordinasyonunun gelişmesi için etkinlik yaptırın. * Giyinmesi, düğme iliklemesi, fermuar çekmesi, saçlarını taraması, dişlerini fırçalaması gibi davranışları tek başına yapmasına fırsat verin.

76 AHLAK GELİŞİMİ * * Art niyet gütmeksizin ben-merkezli davranırlar. * Onlar için “Doğru” olan “Eşit” olandır. * Değiş-tokuş pazarlık yaparlar. * Olaylara somut olarak bakabilirler. * Doğrunun göreli olduğunun farkına varmaya başlarlar.

77 ÖNERİLER * Ben-merkezli davranışlarına kızmak yerine ona empati kurmayı öğretin. Başkalarının duygularına karşı hassas olmalarını öğretin. * Soyut kavramlar yerine somut bir dil kullanın.‘Canı acır, ağlar’ gibi.

78 OKUL DÖNEMİ 6-12 YAŞ

79 BİLİŞSEL GELİŞİM * * Zıt kavramları öğrenirler. * Sayı,hacim,mekan, boyut gibi kavramlar oluşmaya başlar. * Korunum ilkesini kazanırlar. * Ben-merkezlilikleri en aza iner. * Sıralama, sınıflandırma, karşılaştırma işlemlerinde beceri artışı görülür. * Ortak kurallar oluşturur, amaçlar etrafında birleşirler.

80 ÖNERİLER * Oyun yolu ile daha iyi öğrendikleri için oynamalarına fırsat verin. * Oyundan derse geçişte çocuk zorlanabilir. Bu dönemde rehberlik edin. * Arkadaşları ile oynamasına izin verin.

81 PSİKO-SEKSÜEL DÖNEM * * Cinsel dürtülerde durgunluk gözlenir. * Kendi cinsiyetinden olan ebeveyne yönelir. * Kendi cinsiyetine ilişkin toplumsal rolleri kazanmaya başlar.

82 ÖNERİLER * Kendi cinsiyetinden olan ebeveyn çocuğa karşı anlayışlı ve dinleyici olmalıdır. * Karşı cinsiyetteki ebeveyn çocukla iletişimini kesmemelidir. * Eşler arasında çocuğa karşı tutarlı bir tutum sergilenmelidir.

83 PSİKO-MOTOR GELİŞİM * El-göz koordinasyonunda genelden-özele bir ilerleme görülür. * Estetik kaygılar ortaya çıkar. * Pek çok oyuna katılabilir. * İstediği bir çok hareketi yapabilir.

84 ÖNERİLER * Çocuğa sorumluluk verin (Ev işi, temizlik, basit yiyecek hazırlama gibi.) * Bale, yüzme gibi etkinliklere yönlendirilmelidir.

85 SOSYAL-DUYGUSAL * * Üretmeye ve yaptıkları işlerden zevk almaya başlarlar. * Soyut kavramları kazanmaya başlarlar. * Başarı isteği duyarlar.

86 ÖNERİLER * Çocuğun, okulu sevmesi ve başarısını içselleştirmesini sağlayın, * Okul korkusu bu dönemde oluşabilir, dikkatli olun. * Kıyaslama yapmayın. * Özgüveni zedeleyici davranışlardan uzak durun. * Başarılarını takdir edin,başarısızlıklarını aşma konusunda rehber olun.

87 AHLAK GELİŞİMİ * Çocuk bu dönemde “ İyi ” olma eğilimindedir. * Geleneksel ve ulusal değerlerin önemini anlamaya başlar. * Kurallara uymaya önem verir. * Diğer insanlarla kendisini özdeşleştirebilir.

88 ÖNERİLER * Doğru model olun. * Anne-baba olarak birlikte tutarlı olun. * Empati yeteneğini geliştirici sorular sorun.

89 DİL GELİŞİMİ * Karmaşık cümleler kurabilir. * Duygularını yalın bir dille ifade eder. * Şiir öğrenebilir, hikaye oluşturabilir, şarkı söyleyebilir.

90 ÖNERİLER * Onunla konuşun ve duygularını ifade etmesine izin verin. * Çocuk yüksek sesle konuşabilir bu nazik bir şekilde uyarın.

91 ERİNLİK DÖNEMİ 12-14 YAŞ

92 BİLİŞSEL GELİŞİM * * Soyut işlemler dönemidir. * Tartışmaları sever. düşüncelerini ifade etmek isterler. * Mantık üzerinde yoğunlaşırlar. * Olaylara çok yönlü bakabilirler.

93 ÖNERİLER * * Her konuda çocuğunuzla konuşun, onun fikrini alın. *Ailede alınan kararlara dahil edin. * Ergen ben merkezliliği ile ilgili olarak makul ve anlayışlı davranın.

94 PSİKO-MOTOR GELİŞİM * * Kemikler hızla gelişir. * Büyük ve küçük kaslar boyut yönünden gelişir. * Değişik spor dallarına yönelirler. * Kilo artışları gözlenir. * Çok enerjiktirler.

95 ÖNERİLER * * Spor aktivitelerini destekleyin. * Kilo ve boy artışı üzerinde durmayın. * Sakarlıklarını doğal karşılayın.

96 PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM * Vücutta tüylenme başlar. * Genital sistem cinsiyet yönünden gelişmeye,bir takım salgılar ve hormonlar işlevsellik kazanır. * Kızlarda regl dönemi başlar. * Karşı cinse karşı ilgi artar.

97 ÖNERİLER * Çocuklarla ailelerin duygusal bir bağ kurmaları için önemli bir dönemdir. * Kız çocuklarını özellikle regl dönemi konusunda bilgilendirin. * Karşı cinse duyulan ilgiyi doğal karşılayın. * Baskıcı bir tutum sergilemeyin,uygun iletişim kurun.

98 SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM * * Çocuğun benlik algısı değişmeye başlar, kimlik arayışı içine girer. * Bir gruba dahil olma ve arkadaşlık ilişkileri çok önemlidir. * Fiziksel görünümleri konusunda çok hassastırlar. * Yoğun bir duygusallık yaşarlar.

99 ÖNERİLER * Kimlik karmaşası içinde olduğu için uygun model olun. * Çocuğunuza özerklik tanıyın. * Arkadaşları ve karşı cinsle iletişimine müdahale etmeyin. * Fiziksel görünümü hakkında ona rehberlik edin.

100 AHLAK GELİŞİMİ * * Toplumsal değerler ön plandadır. * Hem toplumsal değerlere önem verir, hem de isyankar olur. * Kimlik kazanımında model alırlar.

101 ÖNERİLER * Ebeveynler söylemlerinde ve davranışlarında tutarlı olmalıdırlar. * Ebeveynler, geleneksel değerler hakkında onlara örnek olmalı, rehberlik etmelidirler.

102

103 BİLİŞSEL GELİŞİM * Karmaşık sorunlara mantıksal çözümler geliştirir. * Düşünce ile oynayabilir. * Mantıksal oyunları sever. * Bilişsel gelişimin büyük bir kısmı tamamlanmasına rağmen, yine de beyni geliştirici etkinlikleri ihtiyaçları vardır.

104 ÖNERİLER Boş zamanlarında zeka oyunları ile oynamasına fırsat tanıyın. Aile bireyleri ile birlikte bu oyunların oynanması, duygusal yakınlık için önemlidir.

105 PSİKO-MOTOR GELİŞİM * Fiziksel değişimler düzene girmeye başlar. * Boy uzaması devam eder. * Grup faaliyetlerine katılım artar. * Sportif faaliyetler önem kazanır.

106 ÖNERİLER * Spor faaliyetleri destekleyin. * Derslerini etkilemediği sürece kısıtlama yoluna gitmeyin. * Özellikle sınırlarını keşfetme konusunda yardımcı olacak doğa sporlarına yönlendirin.

107 PSİKO-SEKSÜEL GELİŞİM * Erkeklerde genital sistemlerin gelişimi daha yoğun yaşanır. * Kızlarda gelişim daha önceden başlar. * Cinsel öğelere ilgi artar. * Cinsel deneyimler yaşanabilir. * Kızlar olgunluk kazanmaya başlar.

108 ÖNERİLER * Ergene zamansız yaşayacağı cinsel deneyimlerin, yaşamını nasıl etkileyeceğini, suçlamadan anlatın. * İnternet sitelerinin olumsuzlukları konusunda bilgilendirin.

109 SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM * * Bu dönemde kimlik kazanılır ya da kimlik karmaşası devam eder. * Karşı cinse ilgi kız çocuklarda duygusal açıdan daha yoğundur. * Erkekler karşı cinse hem cinsel hem duygusal açıdan ilgi duyar. * İletişimleri genelde iyidir. * Özenti denilen davranış ortaya çıkar.

110 ÖNERİLER * Kız-erkek çocuk ayrımı kesinlikle yapmayın. * Gençle iyi bir iletişim kurun. * Yalnız kalmasına izin verin. * Özenti konusunda önce kendinizi gözden geçirin.

111 AHLAK GELİŞİMİ * Bu dönemde ya kurallara uyma ya sıra dışı olma eğilimi görülür. * İntihara, suça, kanun dışı olaylara eğilim görülebilir. Bunun sebebi kimlik karmaşasıdır.

112 ÖNERİLER * Hatalara karşı anlayışlı olun, gencin üzerine gitmeyin. * İntihar düşüncesi, madde kullanımı konularında psikolojik destek alın.

113 ÇOCUK BİR BİREYDİR

114 ..VE AİLENİN EN TEMEL ÜYESİDİR

115 BU ÜYENİN GELİŞİMİ ÖNEMLİDİR