B. KARLILIK ANALİZİ Kar = Gelirler – Giderler > 0 işletmenin sattığı ve ürettiği ürün miktarı ürünün satış fiyatı ürün gideri Finansal Analizin Tekniklerinden biri olan Karlılık Analizi, işletmelerin kar ve karlılığı üzerinde durur. İşletme açısından önemli olan kar ya da karlılığı en büyüklemektir.

B. KARLILIK ANALİZİ Yönetim uygulamalarında kar planlaması ve karlılık analizi alanında kullanılan önemli araçlardan biri; literatürde “başabaş analizi, ölü nokta analizi, kara geçiş analizi veya sıfır kar analizi” adları verilen tekniktir. Karlılık analizi kapsamında; başabaş analizi güvenlik marjı ve net marj, faaliyet (çalışma) kaldıracı, finansal kaldıraç ve bileşik kaldıraç derecelerine yer verilecektir.

1 - Başabaş Analizi Kara geçiş analizi, kısaca “maliyet - satış hacmi - kar” analizidir. Buradaki amaç, işletmenin başa baş olduğu faaliyet noktasını saptamaktır. Başabaş noktası işletmenin ne kar, ne de zarar ettiği bir faaliyet noktasıdır. Bu noktada, toplam satış gelirleri toplam maliyetlere eşittir. Böylece başabaş analizinin, işletmenin sabit ve değişken maliyetleri ile karları arasındaki ilişkinin belirlenmesi anlamını taşıdığı görülmektedir.

Kara geçiş analizi, geçmiş dönemlere ait finansal tablolara dayandığından, statik analiz yöntemi olarak nitelendirilebilir. Ancak bu analiz ile gelecek dönemlerde ne gibi değişikliklerin ortaya çıkabileceği konusunda tahminler yapmak mümkün olduğundan, başabaş analizinin dinamik bir yöntem olma niteliği de taşıdığını belirtmek gerekir.

Kara Geçiş Analizinin Varsayımları Toplam sabit giderler ve Toplam değişken giderler olmak üzere iki tür gider vardır. Sabit giderler çeşitli üretim düzeylerinde aynı kalmaktadır. Değişken giderler, üretim miktarı ile aynı oranda değişmekte, azalmakta veya artmaktadır. Değişken giderler belirli bir süre üretim miktarı ile orantılı olarak değişir. Yani birim başına değişen gider sabit kalmaktadır. Buna karşılık birim başına sabit gider ise değişkendir. Birim satış fiyatı değişmemektedir. Genel fiyat düzeyi kararlıdır. Üretilen miktarın tamamının satıldığı kabul edilmektedir. İşletmenin izlediği politikalarda değişiklik yoktur. Üretim faktörlerinin verimliliği sabit kalmaktadır.

KARA GEÇİŞ ANALİZİ MATEMATİK YÖNTEMİ İLE KARA GEÇİŞ ANALİZİ GRAFİK YÖNTEMİ İLE KARA GEÇİŞ ANALİZİ

MATEMATİKSEL GÖSTERİM Kara geçiş noktasında toplam gelirler toplam giderlere(maliyetlere) eşit olur.(Kar=0) Buradan hareketle; Kar = TG –TM, karın sıfır olması durumunda TG=TM olur. TG = PxQ(Toplam Gelirler) TM = F+(VxQ) => (Toplam Maliyetler) P = Birim Satış Fiyatı F = Toplam Sabit maliyetler V = Birim Başı Değişken Gider Q = Miktar(Üretim ya da satış miktarı)

Matematik Yöntem ile Kara Geçiş Analizi Toplam Sabit Giderler (F) Başabaş Noktası = (Satış Hacmi TL) Toplam Değişen Giderler (V x Q) 1 - Toplam Satış Geliri (P x Q) Toplam Sabit Giderler (F) Başabaş Noktası = (Birim) Birim Fiyat – Birim Değişken Giderler (P-V) BBN(br) x P = BBN(TL)

ÖRN – 1 = BBN Tek tip saat üretimi yapan bir firmaya ait bazı bilgiler aşağıdaki gibidir; Sabit Maliyetler(F): 2.000.000 TL Birim Başı Değişken Maliyet(V): 150 TL Birim Fiyat(P): 250 TL İşletmeye ait BBN’nı birim ve tutar olarak hesaplayınız, bulunan değerleri grafik üzerinde gösteriniz.

Grafik Yöntemi İle Kara Geçiş Analizi PQ (Toplam Gelirler) Satış Gelirleri ve Maliyet (TL) F + vQ (Toplam Giderler) Kar A B.B.N. Tutarı vQ (Toplam Değişken Giderler Zarar F (Sabit Giderler) F Üretim-Satış Miktarı (Birim) B.B.N. miktarı F: Toplam Sabit Giderler V: Birim Değişken Gider P: Birim Satış Fiyatı Q: Üretim/Satış Miktarı

Başabaş Noktası = (Birim) ÖRN – 2 = BBN Satışlar (50000 br x 2 TL) 100000 TL Değişen Giderler (50000 br x 1 TL) 50000 TL Sabit Giderler 20000 TL 20000 Başabaş Noktası = (Satış Hacmi TL) = 40000 TL 50000 1 - 100000 20000 Başabaş Noktası = (Birim) = 20000 br 2 - 1

KAR HEDEFİ KONULMUŞ İSE; F + KAR BBN(TL) = -------------------- V 1 - ------ P BBN(br) = -------------------- P - V

ÖRN – 2 = BBN (DEVAM) Söz konusu işletmenin yöneticilerinin faaliyetlerinde belirli bir kar hedefini esas almaları durumunda hedeflenen kar, sabit gider şeklinde düşünülerek hareket edilir. Örnek olarak, 45.000 TL’lik bir karın arzu edildiği kabul edilirse; bu durumda başabaş noktasını sağlayan satış miktarı; 20000 + 45000 Başabaş Noktası = (Satış Hacmi TL) = 130000 TL 50000 1 - 100000 BBN(br) x P = BBN(TL) BBN(br) = 130000/2 = 65000 br.

ÖRNEK – 3 = BBN Bir şirketin sattığı tek bir ürün ile ilgili veriler şöyledir; şirketin özsermayesi 400.000 TL, toplam sabit maliyet 220.000 TL, birim satış fiyatı 120 TL, birim değişken gider 40 TL’dir. Şirket özsermayesi üzerinden % 20 kar hedefi koyduğuna göre; Şirketin kara geçiş noktasındaki satış miktarı ve satış tutarını (TL) hesaplayınız.

2. Güvenlik Marjı ve Net Marj Güvenlik marjı, satış gelirleri ile başabaş noktasındaki satış hacmi arasındaki farktır ve satışların yüzdesi şeklinde ifade edilir. Toplam satış gelirleri – BBN (TL) G. M O. = Toplam satış gelirleri Örneğimizde güvenlik marjı, 100000 – 40000 = 60000 TL olarak bulunur. Güvenlik marjı yüzdesi de; 100000 – 40000 100000 = 0.60

Net Marj (Katkı Payı) Net marj (katkı payı) ise, satış gelirlerinden, değişen giderler toplamı çıkarıldıktan sonra kalan miktardır. Net marj, (marjinal gelir), toplam sabit giderlerin net karın ne kadarlık kısmını karşılayabileceğini göstermesi bakımından önem taşır. Örneğimizde net marjın; 100000 – 50000 = 50000 TL olduğu görülmektedir. Net marjın, toplam satış gelirlerine oranlanmasıyla net marj yüzdesi elde edilir. Bu yüzde sayesinde, satışlarda oluşacak bir değişikliğin, karda nasıl bir değişiklik yaratacağı kolaylıkla görülebilir. Başabaş örneğindeki rakamlar esas alındığında net marj yüzdesinin %50 olduğu görülür.

KARLILIK = Güvenlik Marjı x Net Marj Yüzdesi KARLILIK = 0.6 x 0.5 = 0.3 = %30

ÖRNEK – 4 = BBN Sabit maliyetleri 2000 TL, birim satış fiyatı 200 TL, birim değişken gideri 100 TL ve toplam satış geliri 6000 TL olan X A.Ş’nin güvenlik marjını tutar ve oran olarak hesaplayınız.

ÇALIŞMA KALDIRACI (FAALİYET KALDIRACI) KALDIRAÇLAR ÇALIŞMA KALDIRACI (FAALİYET KALDIRACI) BİLEŞİK KALDIRAÇ FİNANSAL KALDIRAÇ

3. Çalışma Kaldıracı ve Finansal Kaldıraç 1-Çalışma Kaldıraç Derecesi Çalışma kaldıraç derecesi sabit giderlerin, işletme faaliyetlerinde nereye kadar kabul edilebileceğini gösteren bir araçtır. Satışlardaki yüzde bir değişmenin FVÖK’da meydana getireceği değişmeyi ifade eder. Eğer herhangi bir firmanın çalışma kaldıraç derecesi yüksekse; bunun anlamı, satışlardaki küçük bir değişimin FVÖK’da daha büyük bir miktarda değişmeye sebep olacağıdır.

Çalışma Kaldıraç Derecesi Ç.K.D. = ∆ EBIT EBIT = Vergi ve Faizden Önceki Kar EBİT S = Satışlar ∆ S S Ç.K.D. = KardaYüzde Olarak Değişiklik Satış HacmindeYüzde Olarak Değişiklik Q (P – V) Ç.K.D. = Q (P – V) - F

Q = 50.000 birim (x 2 TL) P = 2 TL V = 1 TL F = 20.000 TL Ç.K.D. = ÖRN – 2 = BBN (DEVAM) Q = 50.000 birim (x 2 TL) P = 2 TL V = 1 TL F = 20.000 TL Ç.K.D. = Q (P – V) 50.000 (2 – 1) = = 1.66 Q (P – V) - F 50.000 (2 – 1 ) – 20.000

Faaliyet kaldıracı, en açık şekilde sabit giderlerin çok yüksek olduğu faaliyet alanlarında görülmektedir. Havayolu, demiryolu ve denizyolu işletmelerinde sabit giderlerin çok fazla olması, faaliyet kaldıracına iyi bir örnek oluşturmalarına neden olur. İşletmeyi başabaş noktasına ulaştıran gerekli yük ve yolcu miktarı sağlandıktan sonra, her fazla yük ve yolcu miktarı sözkonusu işletmenin karına yapılan net katkıyı ifade eder. Çünkü, değişen giderlerin küçük boyutlarda olması nedeniyle, başabaş noktasına ulaşıldıktan sonraki her ilave yük ve yolcu işletmenin karında doğrudan ve büyük miktarda artış yaratmaktadır.

ÖRNEK – 5 Aynı sektörde faaliyet gösteren X, Y, Z firmalarının sabit maliyetleri sırasıyla 80.000 TL, 40.000 TL ve 120.000 TL’dir. Ürettikleri ürünün satış fiyatı 4 TL ve her firma için birim başı değişken gider sırasıyla, “2,4”, “3”, ve “2” TL olmaktadır. 160.000 birimlik satış düzeyinde firmaların ÇKD’lerini hesaplayınız.

Not: Satışlardaki değişme X firmasının karında 1,45, Y ÖRNEK – 5 = ÇÖZÜM Q (P – V) Ç.K.D. = Q (P – V) - F ÇKDX = 160000(4-2,4)/(160.000x(4-2,4)-80.000) = 1,45 ÇKDY = 1,33 ÇKDZ = 1,6 olur. Not: Satışlardaki değişme X firmasının karında 1,45, Y firmasında 1,33, Z firmasında 1,6 katlık bir değişmeye neden olmaktadır.

ÖRNEK – 6 A işletmesinin 5.000.000 TL’lik satış düzeyindeki FVÖK’ı 1.000.000 TL’dir. İşletmenin sabit giderleri 1.000.000 TL ve değişken giderler toplamı ise satışların %60’ı kadardır. İşletmenin satışlarında meydana gelecek % 20’lik bir artışın FVÖK’a etkisini gösteriniz.

Ç.K.D = Satışlar – Değişken Gid. Top. / FVÖK ÖRNEK – 6 = ÇÖZÜM Ç.K.D = Satışlar – Değişken Gid. Top. / FVÖK Ç.K.D. = 5000000 – 3000000 / 1000000 Ç.K.D. = 2 SATIŞLARDA %20 FVÖK %40

x2 Satışlar %20 Değişken Giderler Sabit Giderler Toplam Maliyet %15 ÖRNEK – 6 = ÇÖZÜM 1.DURUM 2.DURUM Değişim Satışlar 5.000.000 6.000.000 %20 Değişken Giderler % 60 3.000.000 3.600.000 Sabit Giderler 1.000.000 Toplam Maliyet 4.000.000 4.600.000 %15 FVÖK 1.400.000 %40 x2

FİNANSAL KALDIRAÇ; TOPLAM BORÇLAR / TOPLAM PASİF

Finansal Kaldıraç Derecesi Finansal kaldıraç derecesi, faiz ve vergiden önceki karlardaki belli yüzde değişmenin, özsermaye karlılığındaki belli yüzde değişmeye oranı şeklinde ifade edilir.

Finansal Kaldıraç Derecesi Finansal karar alıcı yapacağı yatırımın verimini hesaplarken kullanacağı fonun maliyetini de hesaplamalıdır. Borç ve Özkaynak arasındaki denge, fonun maliyetini belirler. Kimi zaman borçlanmanın maliyeti daha düşüktür. Bu tür durumlarda borç kullanımı arttıkça sermayenin maliyeti de azalır. Borç kullanılarak sermayenin maliyetinin düşürülmesine ve özsermayenin karının artırılmasına finansal kaldıraç denir. Borç kullanım miktarının hisse başına karı etkilemesi durumuna finansal kaldıraç derecesi denir. Kullanılan borç miktarı değiştikçe FVÖK da değişiklik gösterir.

Finansal Kaldıraç Derecesi F.K.D. = Hisse Başına Kardaki Yüzde Olarak Değişiklik (EPS) Faiz ve Vergiden Önceki Karda Yüzde Olarak Değişiklik (EBIT) ∆EPS EPS F.K.D. = ∆EBIT EBIT

ÖRNEK – 7 I.Durum II.Durum F.V.Ö.K. 1500000 TL 2300000 TL 3.000.000 TL özsermaye ve %40 faizle sağlanan 750.000 TL borçlanma sermayesi (dış kaynak) kullanan bir şirketin, F.V.Ö.K.’ı 1.500.000 TL’dir. Bu şirketin yabancı kaynak kullanması sonucu F.V.Ö.K.’nın 800.000 TL arttığını varsayarak, finansal kaldıraç derecesini hesaplayınız. Vergi oranı %30’dur. I.Durum II.Durum F.V.Ö.K. 1500000 TL 2300000 TL Faiz (%40) --------- 300000 TL V.Ö.K. 1500000 TL 2000000 TL Vergi (%30) 450000 TL 600000 TL Net kar 1050000 TL 1400000 TL Özsermaye 3000000 TL 3000000 TL Net Kar / Özsermaye % 35 % 46

∆EPS EPS F.K.D. = ∆EBIT EBIT (0,46 - 0,35) / 0.35 F.K.D. = = 0.59 (2.300.000 – 1.500.000) / 1.500.000 FVÖK %10 artması durumunda hisse başına kar % 5.9 artmaktadır.

ÖRNEK – 8 X A.Ş’nin sattığı Q malı 50.000br, satış fiyatı 45 TL, değişken giderler 16 TL ve sabit giderler 280.000 TL’dir. X A.Ş’nin yıllık faiz ödemesi 120.000 TL ise firmanın finansal kaldıraç derecesi nedir?

CEVAP – 8 Q(P-V) - F FKD = -------------------- Q(P-V) - F - I 50.000(45-16) - 280.000 FKD = ----------------------------------------------- = 1.114 50.000(45-16) - 280.000 - 120.000 *** Şirketin FVÖK’sı %10 değişirse, hisse başına karlar %11,14 oranında değişmektedir.

Bileşik Kaldıraç Derecesi Çalışma ve finansal kaldıraç derecelerinin bir arada etkisi olup, iki kaldıraç derecesinin çarpımına eşittir. Böylece, satış miktarındaki değişmenin, özsermaye karlılığı (yani hisse başına kar) üzerindeki etkisi belirlenmiş olur.

Bileşik Kaldıraç Derecesi BKD = ÇKD x FKD ∆EBIT ∆EPS EBIT EPS BKD = x ∆S ∆EBIT S EBIT

Bileşik Kaldıraç Derecesi

BKD = ÇKD x FKD BKD = 1,66 x 0,59 BKD = 0,98

C – KARŞILAŞTIRMALI ANALİZ Finansal analizde kullanılan tekniklerin en yalın ve en yaygın kullanım alanı bulanı karşılaştırmalı analiz tekniğidir. Bu teknik ile bir işletmenin değişik tarihlerde düzenlediği mali tablolardaki kalemlerin değişiklikleri incelenir ve değerlendirilir. Karşılaştırmalı analiz, dinamik bir analizdir. Karşılaştırmalı analizde, belirli bir tarihte düzenlenmiş mali tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişki değil, bu kalemlerin zaman içinde göstermiş olduğu artış ve azalışlar incelenmektedir. Karşılaştırmalı analiz tekniği ile, işletmenin mali durumunda ve faaliyet sonuçlarında oluşan değişiklikler, kısaca işletmeye ilişkin gelişme trendleri elde edilir.

D – YÜZDE YÖNTEMİ İLE ANALİZ Dikey analiz olarak da adlandırılan bu analiz tekniğinde finansal tablolarda yer alan her bir kalemin toplam içindeki yüzde oranı gösterilir. Bu analiz yönteminin, diğerlerine göre iki üstünlüğü bulunmaktadır. a - Bu yöntem her bir kalemin toplam içindeki yüzde oranını ortaya koyar. b - Yüzde yöntemi ile analiz tekniği, aynı endüstri dalında çeşitli işletmeler arasında karşılaştırma yapılmasına ve her endüstri dalına ilişkin ortalama oranların hesaplanmasına olanak vermesi yönünden de yararlıdır.

E - EĞİLİM YÜZDELERİ YÖNTEMİ İLE ANALİZ Bu analiz tekniğinde, finansal tablolarda yer alan kalemlerin zaman içinde göstermiş olduğu eğilimlerin incelenmesi sözkonusudur. Bu yöntemde dikkat edilecek noktalar, analiz için normal sayılabilecek olan bir yılın temel (baz) olarak alınması, trend yüzdelerine dayanarak elde edilen sonuçların açıklanmasında kalemlere ilişkin mutlak rakamların göz önünde tutulması ve fiyat düzeylerindeki değişiklerin dikkate alınmasıdır.

F – FON AKIM ANALİZİ Fon akım tablosu yardımı ile işletmenin iki dönem arasındaki faaliyetinin sonucunda yaratılan kaynak ve bunların kullanımının etkili bir şekilde incelenmesi olanağı doğmaktadır. Fon akım tablosu, işletmenin aktif ve pasifindeki hareketleri gösteren tablodur. İşletme faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için gereksinme duyulan fonların tedarik kaynaklarını ve nerede kullanıldığını gösterir. Fon akım tablosu, işletmenin faaliyetleri sonucunda elde edilen kaynakların neler olduğunu ve bu kaynakların nerede kullanıldığını gösterdiğinden Kaynak ve Kullanım Tablosu olarak da ifade edilmektedir.

1 – Fon Kaynakları Fon akım tablosundaki kaynaklar, çok basit ifade ile her çeşit aktif azalışları ve pasif artışlarıdır. Gerçekten, fon akım tablosu düzenlenirken yapılan ilk hesaplamada, aktif ve pasif hesaplarda meydana gelen değişiklikler belirlenmektedir. Bundan anlaşılıyor ki fon kaynakları; Aktif kalemlerdeki azalış, Pasif kalemlerdeki artış’tır.

Fon kaynakları beş grupta toplanabilir: a – Aktif Değerlerde Azalışlar b – İşletmenin Ödenmiş Sermayesinde Artış c – İşletmenin Borçlarında Artışlar d – Net İşletme Sermayesinde Azalış e –Net Gelir (Kar)

2 – Fon Kullanımı Fon kaynaklarına karşılık, fon kullanma yerleri de aktif hesaplardaki artışlar veya pasif hesaplardaki azalışlar şeklinde belirlenir.

Fon kullanım yerleri altı grupta toplanabilir: a – Özsermaye Azalışları b – Kar Azaltıcı Ödemeler c – İşletme Borçlarında Azalmalar d – Net İşletme Sermayesinde Artış e – Aktif Değerlerde Artış f – Zarar