Batı’yı Aydınlatan İslam Düşünürü İbni Rüşd (Averroes) 1126-1198

Künyesi: Ebu’l Velîd Muhammed ibni Ahmed ibni Muhammed ibni Rüşd İbni Rüşd, 1126 yılında bugünkü İspanya, o zamanki Endülüs topraklarında, Cordoba (Kurtuba) şehrinde doğar. Babası ve dedesiyle aynı adı taşıyan İbni Rüşd’ü, baba ve dede İbni Rüşd’den ayırmak için «torun» anlamında «el-Hafîd» ünvanı kullanılmıştır. İbni Rüşd’ün doğduğu zamanda, Endülüs’te siyasi karışıklıklar mevcuttur. Babası, dedesi ve diğer aile büyükleri kadı olan İbni Rüşd, ilim tahsilini tamamlayınca kadılığı seçecektir.

İbni Rüşd’e, Aristoteles’nun eserlerine yazdığı şerhlerden ötürü Batı’da, «The Commentator (Büyük Yorumcu)»; Doğu’da ise «Şârih» ünvanı verilmiştir. Zamanında yaşamış İbni Tufeyl, İbni Zühr gibi büyük bilginlerden; matematik, tıp, fıkıh, kelâm, astronomi dersleri alan İbni Rüşd’ün, kısa bir süre İbni Bâcce’den de fizik dersi aldığı rivayet edilir. Dönemin hükümdarına; Sultan Ebu Ya’kûb Yusuf ibni Abdulmü’min’e, 1160 yılında İbni Tufeyl tarafından takdim edilen bu büyük düşünür, uzun seneler saraya yakın kalmış ve üst düzey görevler almıştır.

Matematiğe Katkısı İbni Rüşd, çok çeşitli alanlarda eser yazmış, çok yönlü bir bilgindir. Eserleri 18. yüzyılın başlarına kadar Avrupa üniversitelerinde; özellikle Padova, Ferraze, Bologna ve Venedik Üniversitelerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Özellikle mantık alanında ve mantık içinde burhân (ispat) konusu ve bilimsel yöntem üzerinde yaptığı çalışmalar önemlidir.

Bertrand Russell: «İbni Rüşd, İslam felsefesinde bir son iken, Batı felsefesi için bir başlangıçtır.» İbni Rüşd’ün özellikle mantık alanında yazdığı eserler oldukça önemlidir. Bu eserlerde burhân (kanıt, delil, ispat) konusunda oldukça ciddi fikirler ileri süren İbni Rüşd’ün, bugün bile hala geçerli bir bilimsel yöntem geliştirmiştir. Buna göre İbni Rüşd; tümdengelim ve tümevarımın birlikte kullanıldığı bir bilimsel yöntem önerir. Ona göre bütün bilgilerin esası tümevarımla elde edilir. Buradan tümdengelim yöntemine geçilir ve kesin bilgiye ulaşılır.

İbni Rüşd: «Matematiksel ispat, aklî ve olgusal gerçeklere kesinlikle uymalıdır.» İbni Rüşd’ün burhân (kanıt, delil, ispat) hakkında ortaya koyduğu önemli ilkelerden biri; ispatın sadece akla uygun olmasının yetmemesi; fizik dünyanın gerçekleri (olgular) ile de uyumlu olmasıdır. Aksi takdirde insan, olmayan şeyleri matematiksel gerçekliğe sahip olarak kabul edebilir: Karenin çapının kenarına eşit olması gibi…

İbni Rüşd ve Menon Paradoksu İbni Rüşd ünlü Menon paradoksuyla da uğraşmış ve kendince çözüm geliştirmiştir. Bu çözüm iki parçadan meydana gelmektedir: Kaçak köle (İbni Sina’dan), Tikel Üçgen (Aristoteles’ten).

İbni Rüşd ve Astronomi İbni Rüşd astronomi ile de ilgilenmiştir. Astronomide çok da iyi olmamasına rağmen Batlamyus’un sistemini iki yönden eleştirmiştir: Batlamyus’un metodu Aristoteles’in fiziğe dair görüşleriyle uyumlu değildir. Batlamyus’un metodu matematiksel açıdan zayıftır.

Bitirirken… İbni Rüşd arkasında bu kadar çalışma bırakmış olmasına rağmen, maalesef İslam dünyasında gereken ilgiyi görmemiştir. Batılılar tarafından adı tahrif edilen İbni Rüşd edebiyata da konu olmuştur. Mesela Dante’nin İlahi Komedya adlı eserinde cehennemlikler safına konulmuştur. Ünlü Rönesans Dönemi ressamlarından Rafaello’in Apostolic Palace’ın Stanza della Segnatura odasına çizdiği meşhur Atina Okulu (The School of Athens) adlı çalışmada İbni Rüşd’e de yer verildiği görülmektedir.

S O N