ANLATIM TÜRLERİ

Anlatım Türü Anlatım Türünün Amacı Kullanılan Dilin İşlevi Kullanıldığı Edebi Türler Öyküleyici Anlatım Bir olayı olay, mekân, zaman, kişi ve anlatıcı kavramları çevresinde okuyuculara anlatmayı amaçlar. “Ne olmuş” Dilin heyecana bağlı işlevini kullanır. Başta roman, hikâye ve tiyatroda kullanılır. Bu tür­lerin dışında öğretici metinlerden olan gezi yazısı, anı, günlük, biyografi, denemelerde de kullanıla­bilir. Betimleyici Anlatım Betimleyici anlatım, okuyucunun gözünde bir durumu, mekânı veya kişiyi canlandırmak için kullanılır. “Kelimelerle resim yapmak” “Nasıl bir varlık” Kullanıldığı metne göre dilin işlevi de değişir. Sanatsal metinlerde kullanılan betimleyici anlatım­da dilin heyecana bağlı işlevi kullanılırken bilgi vermeyi amaçlayan metinlerde dilin göndergesel işlevi kullanılır. Daha çok anlatmaya bağlı metinlerde kullanılan betimleyici anlatım, birçok öğretici metinde bilgi vermek amaçlı kullanılabilir. Coşku ve Heyecana Bağlı (Lirik) Anlatım Bu anlatım türü, sanatçıya duygu ve heyecanlarını okuyu­cuya duyurmasında yardımcı olur. Bu anlatım türünde daima dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır. Daha çok şiirde kullanılan bu anlatım türüne roman ve hikâyede de sıkça başvurulur. Destansı (Epik) Anlatım Bir milletin başından geçen önemli olayların anlatıldığı metinlerde kullanılan destansı anlatım, içerdiği olağanüstülüklerden dolayı öyküleyici anlatımdan ayrılır. Daha çok şiirde kullanılan bu anlatım türünün roman ve hikâyede de kullanıldığı olur. Emredici Anlatım Bu anlatım türü okuyucusunu bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya, bir davranış gerçekleştirmeye zorlar. Bu anlatım türünde dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi kullanılır. Kanun, kural ve yönetmeliklerin açıklandığı metinlerde,kullanma kılavuzlarında,siyasi amaçla hazırlanan ve propaganda yapılan metinlerde, siyasetname ve vasiyetlerde, ilan ve reklam metinlerinde emredici anlatım kullanır. Öğretici Anlatım Öğretici anlatım, bilgi verme, okuyucuyu aydınlatma ve açıklama yapma amacıyla oluşturulan metinlerde kul­lanılan anlatım türüdür. Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır. Daha çok ders kitaplarında ve ansiklopedik bilgi veren metinlerde kullanılır.

Açıklayıcı Anlatım Açıklayıcı anlatım okuyucuya bilmediği bir konuda bilgi vermek ve açıklama yapmak amacıyla hazırlanan metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır. Bu anlatım türü daha çok öğretici metinlerde kul­lanılsa da romandan hikâyeye ondan da deneme, anı ve gezi yazısına kadar değişik türlerde kullanılabilir. Tartışmacı Anlatım Yazarın düşüncelerini okuyucuya kabul ettirmeyi amaçladığı metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Bu anlatım türü makale, fıkra, denemelerde sıkça kullanılır. Kanıtlayıcı Anlatım Yazar tarafından belirlenen bir önerinin okuyucuya ispat­landığı metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Düşsel (Fantastik) Anlatım Gerçeğe dayalı olmayan ve olay, mekan ve kahramanların olağanüstü özellikler gösterdiği metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Bu anlatımda dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır. Daha çok roman ve hikâyede kullanılan bu anlatı­ma günümüzde pek çok sinema metninde de başvurulur. Gelecekten Söz Eden Anlatım Geleceğe ait tahminlerde bulunarak gelecekten haber vermeyi amaçlayan metinlerde kullanılır. Kullanıldığı metne göre dilin işlevi de değişir. Sanatsal metinlerde kullanılan gelecekten söz eden anlatımda dilin heyecana bağlı işlevi kullanılırken bilimsel verilere dayanılarak yapılan tahminlerde dilin göndergesel işlevi kullanılır. Bazı bilim kurgu romanları, fal ve burç yorumları, meteoroloji tahminleri, ütopyalar bu anlatımla oluşmuş metinlere sahiptir. Söyleşmeye Bağlı Anlatım (Diyalog) Karşılıklı konuşmayla oluşmuş metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Bu anlatım türünde dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır. Tiyatro metinlerinde, söyleşilerde, röportajlarda, roman ve hikâyede bu anlatım türü kullanılabilir. Mizahi Anlatım Okuyucuyu düşündürmeyi ve güldürmeyi amaçlayan metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Dilin heyecana bağlı işlevini kullanır. Fıkra ve nüktelerde, tiyatroda, roman ve hikâyede, reklam ve sinema metinlerinde bu anlatım türü sıkça kullanılır.