Sağlık Bilimleri Fakültesi YAŞLILIK ÖZELLİKLERİ EVDE BAKIM HİZMETLERİ (8) SKY 413 Evde Bakım Hizmetleri Yönetimi Yönetimi Dersi (SKY 4) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

“Toplumun kalite ve dayanıklılığı yaşlı vatandaşlarına gösterilen özen ve saygı ile ölçülür” TOYNBEE

SAĞLIK, YAŞLANMA VE TEORİLER SAĞLIK; Bedenen, zihnen(ruhen) ve sosyal yönden tam iyilik, YAŞLANMA; Ayrıcalıksız her canlıda görülen, tüm işlevlerde azalmaya neden olan, süregen ve evrensel bir süreçtir, Organizmanın molekül, hücre, doku, organ ve sistemler düzeyinde, zamanın ilerlemesi ile ortaya çıkan, geriye dönüşü olmayan, yapısal ve işlevsel değişikliklerin tümü, Kalıtsal yatkınlık(türe ve bireye özgün), YAŞLANMA TEORİLERİ; Somatik ve DNA Mutasyonları: Hücre ve DNA’da yaşam boyu biriken mutasyonlar, bir çok hastalığa yol açar, Serbest Radikaller: Hücre Yaşlanması-Apoptozis: Hücre proliferasyonunu yöneten genler, klonal yaşlanmanın nedenlerindendir. Programlı hücre ölümü yaşlanmayla ilgilidir. Bağışıklık: Endokrin: Kapsamlı fizyolojik değişiklikleri içerir. Menepoz/Andropoz, Nöroendokrin: Hormon üreten bezler, sinir sistemi ve metabolizmadaki değişiklikler, beyin merkezlerinin işlevlerinde yavaşlamaya neden olur, Eskime: Serbest radikallerin moleküler düzeyde hasar oluşturması, hücre yıpranması,

HÜCRE YAPISI VE İŞLEVİ

YAŞLANMA FİZYOLOJİSİ (HÜCRESEL YAŞLANMA-Senesence) Uzun Yaşam Geni Özelliği, Mitokondriyal DNA Mutasyonları/Hasarı ve Serbest Radikaller, Nükleus DNA Mutasyonları ve Telomer Kısalması, Hormon Yetmezliği, Enzim Yapılı Antioksidan Yetmezliği, Sonunda: DNA’lardaki mutasyonlarla oluşan hasarların hücrelerde birikmesi, Hücre metabolizmasının bozulması, Hücrelerin apoptozisle canlılığını yitirmesi,

MİTOKONDRİYAL DNA MUTASYONLARI/HASARI (SERBEST RADİKALLER) Vücutta yaklaşık 100 Trilyon hücre vardır, Mitokondriyumda(Boyları 0,2-0,5 mikron)=Glikoz+O2=Enerji/Isı+Serbest Radikaller(SR), SR, yanma sırasında elektron kaybetmiş zararlı maddeler(Hidrojen peroksit(H2O2), Hidroksil radikali(OHO), Azot dioksit, Ozon, Lipit peroksit, Hipoklorik asit, Kloramin vb.), SR üretimi ve atılımı dengeli değilse, SR düzeyi artar, tekrar hücre içine girer, Dışarıya gerektiği gibi atılamayan SR’ler yeniden hücre içine girer, mitokondriyal DNA mutasyonu ve hasarı artar. Mitokondrinin yapısı ve işlevi olumsuz etkilenir(Metabolizmada yavaşlama, kilo alma vb.), Mitokdndriyal DNA mutasyonları ve hasarı; 30 yaşlarında başlar, 40’lı yaşlarda artarak ilerler, 50’den sonra dramatik bir şekilde artarak yaşlanmaya ve pek çok yaşlılıkla ilintili hastalıkların oluşmasına yol açar, Mitokondriyal DNA Mutasyonları bazı organlarda daha hızlıdır ve daha erken başlar, Kalp/iskelet kası, Böbrek, Merkezi Sinir Sistemi (Beyin) vb.,

SERBEST RADİKALLER VE YAŞLANMA Oluşumu(oksidasyon sonucu); Hücre içinde mitokondriya tarafından, hücre dışında fagositlerce oluşturulur, SR Yararları; Yaşam için gerekli, elektron transferi, enerji üretimi, Metabolik işlemler, Zararları(Nötralize edilmez ya da dışarı atılmazlarsa/Miktarı aşırı artarsa); Hücre zarında hasar, Mitokondriyal DNA mutasyonları, Hücre çekirdeği, DNA mutasyonu, Hücre zarı proteini yıkılır, hücre ölür, Membran lipit ve proteinleri yok edilerek hücre zarı sertleşir, işlevini yapamaz, Nükleus memranını yararak, genetik materyal etkilenir, DNA’da kırılma ve mutasyon, Hücrede biçim bozukluğu, Comet( Kuyruklu Yıldız) görüntüsü, Bağışıklık hücrelerin azalması, hastalıklarla baş edememe, Serbest Radikal Oluşumunu Artıran Bazı Faktörler; Tek taraflı(karbonhidrat ağırlıklı), sağlıksız beslenme, yiyeceklerdeki bazı bileşikler, Aşırı egzersiz ve yorgunluk, sigara, güneş ışınları, X ışınları vb., Çevresel kimyasallar, Herbisit, Pestisit, Petrokimya ürünleri,

SERBEST RADİKALLERİ ZARARSIZLAŞTIRAN ENZİMLER Süperoksit dismutaz: Mitokondride bulunur, Süperoksit radikallerini hidrojen peroksite çevirir, Katalaz: Hücrede bulunur, Hidrojen peroksidi suya ayrıştırır, Glutatyon peroksidaz: Hidrojeni çıkartıp su oluşturur, Sülfhidril proteinleri ve diğer serum proteinleri: Organik peroksitleri ve hidroksil radikallerini zararsız kimyasallara

SERBEST RADİKALLERE KARŞI SAVUNMA Bu savunma sistemleri, SR’lere kendi elektronlarını vererek, onların elektron açlığını giderir, onları etkisiz hale getirirler, SR’lerin dikenlerini köreltirler, Hücreden uzaklaştırılmalarına yardımcı olurlar, 1. Hormon, Enzim ve Diğer Biyomoleküler Sistemler: DNA’daki bilgilere göre vücut tarafından üretilen moleküler maddeler: İnsan Büyüme Hormonu(HGH), Melatonin, DHEA-SO4(Dehydroepiandrosterone sülfat) “Summer 7 Keto”; SR’leri Zararsızlaştıran Enzimler; Süperoksit dismutaz, Katalaz, Glutatyon peroksidaz, Sülfhidril proteinleri ve diğer serum proteinleri Sistein ve Prosistein, CO Enzim Q10, Alfa Lipoik Asid, Acetyl L Carnitine, Hydergine, Piracetam Deprenyl, 2. Dışarıdan Besinlerle Alınan Antioksidanlar, A ,C,E vitaminleri, B5-B6 Vitaminleri, Protein ler, Mineraller(Selenyum. Bakır, Çinko vb.) Likopen vb.

TELOMER KISALMASI VE TELOMERAZ ENZİMİ Hücreyi denetleyen DNA zinciri boyu(TELOMER), her hücre bölünmesinde biraz kısalır, Bir çok hücrenin 50 bölünme sonunda hücre DNA zinciri kısalır, bölünme yeteneğini yitirir, kromozom anormallikleri sonunda apoptize olur, Telomer kısalmasını TELOMERAZ ENZİMİ önler: Bu enzim daha çok; Germ hücreleri(Üreme hücreleri/yumurta/sperm ), Embriyonik kök hücreleri, Kanser hücrelerinde bulunur, (kanser hücresi onun için devamlı çoğalır) , Serbest radikaller, telomer kısalmasını hızlandırır, ancak antioksidanlar bu durumu önler(kanserde antioksidanlar kanser hücrelerini artırır), Kadınlarda telomerler, erkeklere kıyasla daha uzundur, Sigara ve obezite, telomer uzunluğunu azaltır, Hormon Replasmanı uygulanan kadınlarda telomerler daha uzundur, TELOMERAZ ENZİMİ; Hem avantaj(yaşlanmayı yavaşlatması, kök hücre tedavileri vb.), Hem dezavantaj(kanser hücresi varsa çoğalma hızını artırması),

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb İnsan Büyüme Hormonu(Human Growth Hormone); Hipofizden salgılanır, gençliğe kıyasla yaşlılıkta düzeyi 1/5’e düşer, ergenlikte en yüksek düzeydedir, yetmezliğinde; Yağlanma, kilo alma, Kas kütlesinde ve gücünde azalma, Egzersiz kapasitesinde azalma(akciğer fonksiyonlarında gerileme), Kalbin çalışmasında zayıflama, Kemik yapısında zayıflama, Uyku bozuklukları ve kendini iyi hissetmeme, İmmün sistemde zayıflama, sık hastalanma, IGF-1(İnsülin Growth Faktör 1), HGH’nin karaciğerde dönüştüğü aktif metabolitidir, HGH’nin kan düzeyinin belirlenmesinde kullanılır, DHEA-SO4(Dehydroepiandrosterone sülfat) “Summer 7 Keto”; Böbrek üstü bezlerinden salgılanır, testesteron ve östrojene dönüşür, İmmün sistemi ve sinir sistemini korur(SLE, Parkinson, Alzheimer , Depresyon, vb.), Stresten koruyucu, Kanser ve kalp damar hastalıklarından koruyucu, Yüksek kolesterol, Obezite, Kas gücünü artırıcı, Diyabet, Osteoporoz, Cinsiyet Hormonları; Testesteron/ Östrojen/ Progestron,

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb Melatonin; Epifizden salgılanır, Yapısında triptofan aminoasiti bulunur, Beynin alt bölümünde epifizden(pineal gland=pirinç, mercimek büyüklüğünde) üretilen hormon, gece salgılanır, ışıkta retina uyarıldığından salgılanması durur(körlerde düzey yüksek, pek kanser olmazlar), Akşam 21:00’de salınım başlar, gece 02:00-04:00 arası en fazladır, Antioksidan, antikanserojendir(kanserleşmeyi ve mutasyonları önler, hücreleri tamir eder), Gece salgılanır, uykuya dalmayı sağlar ve yorgunluktan korur, dinlendirir, Yaşlanma sürecini uzatır, Üreme üzerinde etkilidir, CO Enzim Q10; Kalp damar sistemini koruyucu,enerji verici, Kanseri önleyici, Yaşlanmayı geciktirici, Alfa Lipoik Asid; Antioksidan, Kanda glukozun zararını azaltır, diyabetli hastalar açısından önemli, Yaşlanmayı geciktirir,

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb Serbest Radikalleri Zararsızlaştıran Enzimler; Süperoksit dismutaz: Mitokondride bulunur, Süperoksit radikallerini hidrojen peroksite çevirir, Katalaz: Hücrede bulunur, Hidrojen peroksidi suya ayrıştırır, Glutatyon peroksidaz: Hidrojeni çıkartıp su oluşturur, Sülfhidril proteinleri ve diğer serum proteinleri: Organik peroksitleri ve hidroksil radikallerini zararsız kimyasallara

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb ALC(Acetyl L Carnitine); Hücrenin güç kaynağı olan mitokondrial fonksiyonun azalması yaşlanmaya yol açar,ALC; Aminoasit gibi enerjiyi uyarır, Yağ asitlerinin mitokondri içine taşınmasını sağlar, Mitokondrial fonksiyonu geliştirir, DNA hasarını engeller ve geri döndürür, Deride adiposit(yağ hücresi) artışını engeller, Kalp kasını güçlendirir, Kan-beyin engelini aşar ve nörotransmitter olan asetilkolin üretimi için gerekli, Nöron hücre kaybını yavaşlatır, Kavramayı güçlendirir, alzheimerden koruyucu, Hücrenin güç kaynağıdır, ölmesini(adipozit) önler, Yaşlanmayı yavaşlatır, Sistein ve Prosistein; Protein sentezinde önemli bir sülfür aminoasittir, her insan hücresinde bulunur, Antioksidan sentezinde rol oynar, Yaşamı uzatır,

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb Hydergine; Beyne kan akışını ve O2 miktarını artırır, beyin hücreleri beslenir ve yenilenir, Beyinde ATP düzeyini ve glukozun kullanımını artırır, Beyin hücrelerindeki serbest radikallerin zararını azaltır, Hafıza ve öğrenmeyi artırır, Pirasetam; Nöronlardaki öğrenme ve hafıza reseptörlerinin duyarlılığını artıran GABA aminoasitinin türevidir, Beynin alanlarını ve beyindeki elektriksel aktiviteyi ayarlar, Hafızayı ve dikkati güçlendirir, Zekayı artırmada,yaratıcılığı ve bilgiyi işleme yeteneğini kullanmada yardımcıdır, Deprenyl; Nöronları, nörotoksinlerden korur, Antioksidan enzimlerin düzeyini artırır, dopamin azaltıcı enzimlerin düzeyini düşürür, Parkinson ve alzheimer hastalıklarının olumsuz etkilerini azaltır, Ömrü uzatır,

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb Likopen; Domateste yüksek miktarda var, En önemli yaşlanmayı önleyici faktör, Kanserden koruyucu etki(Prostat Ca), A Vitamini(Karoten); Havuç ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur, Antioksidan etkili, yaşlanma ve hastalıklardan koruyucu, C Vitamini(Askorbik Asid); Tüm sebzelerde, Turunçgiller başta olmak üzere tüm meyvelerde, E Vitamini(Tokoferol); Selenyumun antioksidan etkisini artırır, Bağışıklığı güçlendirir, Kalp krizi olasılığını azaltır, Kanserden koruyucudur,

Yaşlanma Sürecini Etkileyen Etmenler (Hormon/Enzim/Protein/Vitamin vb B5 Vitamini; Büyüme ve gelişmeye etkili, Soğuğa dayanıklılığı artırır, B6 Vitamini; Pek çok yaşam sürecinde etkili, Aminoasit metabolizmasında etkili, Kalp krizi ve inmeden(felç) koruyucu, Selenyum; Kalp damar hastalığı ve kanserden koruyucu, Bağışıklığı artırır, Toksik etkiye dikkat,

DNA MUTASYONLARI/HORMON-ENZİM YETMEZLİĞİ/YAŞLANMA VE HASTALIKLAR Metabolik hastalıklar(Diyabet, Yüksek kolestrol vb.), Dejeneratif hastalıklar (Kanser,Ateroskleroz vb.), Kalp-damar hastalıkları, (Koroner yetmezliği/AP-Mİ, Hipertansiyon vb.), Menapoz/Andrapoz, Osteoporoz, Parkinson, Alzheimer vb., Böbrek yetmezliği, Bulaşıcı Hastalıklar, Alerji ve Bronşiyal astma, Yaşlanma,

SR’LERİ ZARARSIZLAŞTIRICI DNA MUTASYONLARINI ONARICI YAŞAM TARZI Sigarasız yaşam, Sağlıklı beslenme(Yeterli ve Dengeli): 3 ana, 3 ara öğün, Akşam 19:00’dan sonra yememe, Sebze ve meyve ağırlıklı, Süt/Süt ürünleri ağırlıklı, Tuz(günde 1 çay kaşığını geçmemeli), Şeker/tatlılar kalkmalı (tatlı gereksinimi meyvelerden), Katı yağlar, özellikle margarinler kalkmalı, Zeytin yağ tercih edilmeli (Dumanlanma Derecesi 250 derece, kanserojen madde oluşmuyor;diğer yağların 60-100 derece, kanserojen kolay oluşuyor; Ayçiçek yağındaki Omega 6, balığın Omega 3’ünü etkisizleştiriyor), Ekmek kısıtlı (Kepekli, tam buğday tercih), Günde en az 2 litre su(tercihen yarısını hızlı, yarısını yudum yudum), Uyku, gece karanlıkta, Yürüme ve Egzersiz (Günde 30-45 dakika), Stresle başetme,

YAŞLILIĞA ÖZGÜ FİZİKSEL ÖZELLİKLER Hareketlilikte kısıtlanma, Saçlarda beyazlaşma, seyrekleşme, Deride kırışma, pigmantasyon, kanama, Kilo değişiklikleri (artma, azalma), Boy kısalması ve kamburlaşma, Eklem ağrıları, Termo-regülasyon değişiklikler (sıcağa-soğuğa intolerans), Sindirim yakınmaları(hazımsızlık, gaz, kabızlık), Duyularda gerileme; İşitme kaybına bağlı olarak gelişen durumlar; Paranoid yorumlama, Alınma-depresyon, Toplumsal izolasyon, Görmede gerileme; Presipit, Katarakt, Glokom,

YAŞLILIĞA ÖZGÜ FİZİKSEL ÖZELLİKLER Fizyolojik işlevlerin gerileme hızı her yaşta aynı değil, Sinir ileti hızı 30-80 yaş arasında %10-15 azalır, Maksimal oksijen kullanımı her yıl %1 azalır, 80 yaşında maksimal solunum kapasitesi 30 yaşındakinin %40’ı kadar, Kas kitlesi 25-75 yaşlar arasında %40-50 azalma olur (kas lifi atrofisi), Yağ kitlesi 25-75 yaşlar arasında vücut ağırlığının %15’inden %30’a çıkar, Nöron(beyin hücresi) kaybı; 70 yaş erkeklerde %10, 70 yaş kadınlarda %5, 80 yaş erkek ve kadınlarda(eşitlenme) %17, Sinir lifi, nöron kaybı, nörotransmiterlerde azalma; Denge kaybı, Güç ve koordinasyon kaybı, Kısa süreli bellek, öğrenme zayıflığı, Çevresel kimyasallara verilen yanıtta değişme; Daha fazla birikme, Kronik etkide artma, Strese uyum yeteneğinde azalma, İlaç toksisitesi olasılığında artma;

YAŞLILIKTA PSİKO-SOSYAL ÖZELLİKLER Uyku bozuklukları; Gereksinim azalır, Yatakta geçirilen süre artar, Sık sık uyanma, Yeniden uykuya dalamama, Gün içinde kısa aralıklarla şekerleme, Horlama, Uykuda apne, hipopne, Emeklilik Sorunları Arkadaş ayrılık anksiyetesi, Statü kaybı, İşe yaramama duygusu ve anksiyetesi (değersizlik), Boş zaman değerlendirme sorunu, Ekonomik sıkıntı, Eskiye özlemle bağlılık (nostalji), Yenilikleri yadırgama, Gelecek ve bakım kaygısı, Alınganlık ve kırılganlıkta artma, Engellenme eşiğinde azalma, Çabuk tepki gösterme (kızma,öfkelenme,ağlama,gülme), Sayılmama, sevilmeme ve ilgi azlığı algısı, Ölüm yakınlığı algısı ve korkusu, Mistik davranışlarda artma, Çok konuşma, yalnızlık hissi,

DEMOGRAFİK YAŞLILIK VE TOPLUM TÜRLERİ 65 ve daha yukarı yaştakilerin genel nüfus içerisindeki sıklığına(%) göre 4 tür toplum vardır; Genç toplum %4 ve aşağısı Olgun toplum %5-7 Yaşlı toplum %8-10 Çok yaşlı toplum %11 ve yukarısı Türkiye %7.3 olgun toplumdan çıktı, yaşlı topluma çok yakın 1985 %4.2 1990 %4.3 1995 %4.7 2000 %5.6 2005 %6.3 2010 %7.3

GERONTOLOJİ VE GERİYATRİ GERONTOLOJİ; Yaşlanmanın bedensel,ruhsal ve toplumsal yönlerini araştıran-inceleyen bilim dalı, GERİATRİ(Yaşlı Tıbbı-Yaşlılık Hastalıkları Bilimi); Normal yaşlanma süreci ile etkileşen patolojik olayların (hastalıkların) tanı, tedavi ve rehabilitasyonu ile ilgilenen bilim dalı, İlerleyen yaşlarında,kişilerin toplumdan soyutlanmadan yaşamlarını en kaliteli düzeyde sürdürmeleri ve çok yönlü değerlendirmelere dayalı tedaviyi hedef alan,bilimsel uygulamaları içeren bilim dalı, Yaşlının mevcut düzeyinin ve fonksiyonel durumunun korunması ve geliştirilmesini hedefleyen bilim dalı, NİÇİN GERONTOLOJİ VE GERİYATRİ; Beklenen yaşam süresi artmıştır, İlerleyen yaşla birçok hastalığın sıklığı artmıştır, Yaşlılarda gençlerden farklı fiziksel-psiko-sosyal özellikler gelişir, Hızlı toplumsal değişim geleneksel yaşlı bakımını güçleştirmiştir, Alt kuşakların yaşlılara minnet ve şükran borcu vardır,

YAŞLILIKTA KRONİK DURUMLAR SAĞLIK SORUNLARININ NİTELİKLERİ; Daha sık hastalanmaktadırlar, Kronik hastalıkları birden çoktur, Sağlık kurumlarına daha çok başvurmak durumundadırlar, Daha uzun süre hospitalize edilmek durumundadırlar, Hastane tedavisi ve rehabilitasyon giderleri artmaktadır, KRONİK DURUMLAR; Kalp damar hastalıkları,kalp krizi, Hipertansiyon, Diyabet, Kanser, KOAH(Kronik Nefes Darlığı:Kronik bronşit, Amfizem, Astım bronşiyale, Bronşektazi, Sağ kalp yetmezliği), Kas iskelet sistemi bozuklukları (artrit,osteoporoz, parkinson vb.), Ruhsal bozukluklar (alzheimer , depresyon vb.), Körlük (katarakt, glokom) ve görme yetersizlikleri (presbit), Prostat hipertrofisi, Over aktif mesane, Menapoz-Andrapoz,

YAŞLI İSTİSMARI VE ÖTEKİLEŞTİRME(AŞAĞILAMA) SORUNU Yaşlı İstismarı; Güven beklentisi olan herhangi bir ilişkide yaşlıya zarar veren ya da strese sokan bir kez ya da yinelenmiş uygunsuz davranışlar; Fiziksel, Cinsel, Psikolojik, Ekonomik, İhmal Yaşlıların her türlü istismardan korunması gerekir, Yaşlıları Ötekileştirme/Aşağılama Sorunu; “Azgın teke”, “Kart zampara”, “Gezmek senin neyine, otur oturduğun yerde”, “Sen her şeye karışmasana”, “Ununu eledin eleğini astın”, “Ne çok konuşuyorsun, kes sesini” “Bir de akranlarına bak, senin gibi mi” “Bundan sonra 18 yaşında kız/delikanlı olacak değilsin ya” Bunlar yaşlıları son derece incitici, kırıcı ve aşağılayıcı sözlerdir, kullanmamaya çok özen gösterilmelidir,

EBH YÖNÜNDEN YAŞLI HASTALARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE BİLİNMESİ GEREKENLER Gençlikten yaşlılığa doğru vücutta morfolojik ve fizyolojik değişiklikler olur. Bunlar; Kroniktir, Pek çok sistem ve organı etkiler, Klasik semptom ve bulguların dışında olabilir, Yaşlılarca algılanamayabilir, algılananlar hastalık olarak değerlendirilemeyebilir, Hekime ya da EBH ekibine yeterince ifade edilemeyebilir, Bu değişikliklerin yaşlının; Yaşına göre normal olup olmadığı, Hastalık olup olmadığının ayırt edilmesi, İmmün sistemdeki yetersizlikler nedeniyle sık sık hastalandıkları bilinmelidir,

EBH YÖNÜNDEN YAŞLI HASTALARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE BİLİNMESİ GEREKENLER Yaşlı hastalarda öykü almak zordur. Öykü alırken; İşitme, görme duyularında sorun var mı? Söylenenleri anlama yetenekleri yerinde mi? Bunlarda sorun varsa, öykü yakınlarından alınmalı, Başka bir yakınmanız var mı? Sorulmalı, Ortak tıp dili kullanamama sorun olabilir, hastanın bulgusu tarif ettirilerek değerlendirilmeli, Asıl konudan ayrılıp, başka konuları anlatmaları sıktır, zaman zaman ilgili sorularla hasta yönlendirilmeli, İlaç kullanma öyküsü ayrıntılı alınmalı, bir çok kronik hastalıkları nedeniyle hastalar pek çok kalem ilaç kullanmaktadır, bunları karıştırabilirler, hata yapabilirler, kullandığı ilaçlara olağanlık geliştirerek, bazılarını söylemeyebilirler, gerekirse yakınlarına sorulmalı, Beslenme bozuklukları, en sık geriyatrik sorunlardandır, öykü alma sırasında beslenme alışkanlıkları sorgulanmalıdır, Düşme öyküsü ve korkusu araştırılmalıdır; %30’u yılda en az bir kez düşer, Düşme korkusu fiziksel aktivitelerinin ve sosyal katılımlarının azalmasına neden olur, İdrar inkontinansı(idrar kaçırma) olup olmadığı mutlaka sorulmalı; Kadınların %50’sinde, erkeklerin %25’inde bu sorun vardır, Bunların çoğu tedavi edilebilir, Depresyon ve anksiyete durumu sorgulanmalıdır,

ÖNERİLER Kronik hastalıkları izlemlerinin daha nitelikli yapılabilmesi için temel ve tedavi edici sağlık hizmetlerine EBH entegre edilmeli, sistemler geliştirilmeli, Hastanelerde GERİATRİ klinikleri yaygınlaştırılmalı, Sağlık kurumlarının mimari yapısında, yaşlı özellikleri göz önünde bulundurulmalı, Yaşlılar, her türlü istismar ve aşağılamaya karşı duyarlı olmalıdır, Huzurevleri ve bakımevleri nicel ve nitel özellikleri iyileştirilmeli, Evde Bakım Hizmetleri sistemleri geliştirilmeli,

DEĞERLENDİRME SORULARI “Sağlık” ve “Yaşlanma” tanımlarını yapınız. Serbest radikallerin yaşlanmadaki etkisini belirtiniz. Yaşlılığa özgü fiziksel özelliklerden 5’ini yazınız. İşitme kaybına bağlı olarak gelişen durumları yazınız. “Gerontoloji” kavramının tanımını yapınız. Aşağıdakilerden hangisi, yaş ilerledikçe gelişen göz hastalıklarından değildir? A.Miyop, B.Presbit, C.Katarakt, D.Hipermetrop, E.Retinopati, Aşağıdakilerden hangisi, yaşlılıkta görülen kronik hastalıklardan değildir? A.Kalp Yetmezliği, B.Tip 2 diyabet, C.Kanser, D.Parkinson, E.Apandisit, Aşağıdakilerden hangisi, KOAH grubu hastalıklardan değildir? A.Kronik Bronşit, B.Akut Bronşit, C.Amfizem, D.Astım Bronşiyale, E.Bronşektazi, Aile bireylerinin, yaşlının emekli maaşını almak istemeleri, aşağıdaki istismar türlerinden hangisidir? A.Psikolojik, B.Ekonomik, C.Cinsel, D.Fiziksel, E.ihmal, ( )Yaş ilerledikçe nöron(beyin hücresi) kaybı başlangıçta kadınlarda fazla iken, daha sonra erkeklerde fazladır. ( )Yaşlılıkta yeniliklere uyum sağlayamama, eskiye özlem eğilimi artar. ( )Yaşlılıkta engellenme eşiğinde azalma gözlenir. ( )Çok konuşma ve yalnızlık hissi, yaşlıların psiko sosyal özelliklerindendir. ( )Yaşlılıkta uyku gereksinimi artar, ancak yatakta geçirilen süre azalır. ( )Melatonin, epifiz bezinden salgılanır, yaşlanma hızını ve hastalıklardan koruyucudur. ( )İnsan Büyüme Hormonu, ergenlikten sonra salgılanmaz.

KAYNAKLAR Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü., (2002). “Yaşlı Sağlığı”. Ankara: Pelin Ofset. WHO/NMH/NPH., (2002). “Active Ageing: A Policy Framework”. 02.8,Madrid, Spain. WHO., (1995). “Health of Elderly”. Tech. Rep. Series, N:79 WHO/Geneva. Bilir. N., Paksoy Subaşı, N .,(2006). “Yaşlılık Sorunları ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Kontrolü”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1.bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Battal,S., (1995). “Yaşlıların Psiko-Sosyal Sorunları”. Sosyal Devlet Yaklaşımında 2000’li Yıllara Doğru ‘Olgun Gençlik’ Sempozyumu. (Edit:Kalınkara, Velittin). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Önder, Ö. R., (2004). “Halk Sağlığı”.KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi. http://www.genetikbilimi.com/gen/serbest_radikaller.htm Doll,R., (1979). “The Epidemiyology of Cancer.A Complishments in Cancer Research”.Philadelphia:Lippin Colt Co. WHO., (1988). “Tobacco or Health Smoke Fee Europe 4: WHO Regional Office for Europe the International Agency for Research on Cancer “.The Commision of The European Communities 1988. Örnek, T., Bayraktar, E., Özmen, E., (1992). “Geriyatrik Psikiyatri”. 1.bs. İzmir: Saray Tıp Kitabevleri. Güçiz Doğan,B., Subaşı,N. (2006) “Evde Bakım”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1.bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Atilla,S .,(2006). “Yaşlılıkta Beslenme”, Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1.bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Piyal, B., (2011). “Sağlıklı Yaşam(Yetişkin ve Yaşlı Sağlığı)”. Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal), 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92. Türk Tabipleri Birliği., Ankara Tabip Odası., (2000). “Geriyatri 2000 Eğitim Toplantısı Konuşma Özetleri”. Yayına Hazırlayanlar: Yeşim Gökçe Kutsal., Serpil Bal. Ünal, S., (2000). “Yaşlı Hastaların Genel Değerlendirilmesi”. Geriyatri 2000 Eğitim Toplantısı Konuşma Özetleri. Türk Tabipleri Birliği., Ankara Tabip Odası. http://www.antiagingtr.com/anti-aging_destekler/antioksidan_tedavi 04.03.2012 http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=anti+aging 04.03.2012 http://www.yeditepehastanesi.com.tr 04.03.2012 http://www.antiaging.org.tr/antiaging/neden_yaşlanıyoruz_ 04.03.2012 http://www.antiaging.org.tr/antiaging/antiaging/anti_aging_nedir_ 04.03.2012 http://www.b4uage.com/Antiaging Institute of California 04.03.2012 http://www.worldhealth.net/anti-aging_tips/ 04.03.2012 http://www.tip2000.com/abone/konular/anti_aging.asp 04.03.2012 http://en.wikipedia.org/wiki/Dehydroepiandrosterone 21.03.2012 http://www.skepdic.com/dhea.html 21.03.2012

TEŞEKKÜRLER