MANTIK YANLIŞLARI PROF.DR.ABDULLAH DEMİR

MANTIK YANLIŞLARI Mantık kurallarını bilmeyen kimse fikir ve hükümlerinde hatalı sonuçlara ulaşır. Mantık yanlışları bilgi eksikliği, önyargılar, yanıltma isteği, ihtiraslar, dikkatsizlik, tecrübesizlik, özensizlik, hırs, haset, kibir, gurur, hiddet, aşırı güven, iletişimsizlikten kaynaklanır.

Biçim yanlışları Içerik yanlışları Diğer yanlış çeşitleri

Biçim yanlışları Kıyasın biçimi, öncüllerin sonuç için tam, uygun ve yeterli olup olmamasının incelenmesidir.

Dört terim yanlışı Orta terimin sonuçta tekrarlanması yanlışı Caiz olmayan süreç yanlışı Sonucu öncüllerin zayıf olanına tabi kılmama yanlışı Olumsuz öncüllerden sonuç çıkarma yanlışı Iki tikelden bir sonuç çıkarma yanlışı Olumlu öncülden olumsuz sonuç çıkarma yanlışı

Dört terim yanlışı Her kıyasta büyük, küçük ve orta olmak üzere üç terim bulunur. Kıyasta üçten az terim varsa kıyas olmaz, üçten fazla ise bileşik kıyas olur veya kıyas geçersizdir ya da dört terim yanlışı yapılmıştır.

Orta terimin sonuçta tekrarlanması yanlışı Orta terim sonuçta bulunmamalıdır. çünkü orta terimin görevi iki terimi birbirine bağlamaktır. Tüm filozoflar akıllıdır. Hiçbir akıllı cahil değildir. Hiçbir cahil akıllı değildir.(küçük önerme tekrar etmiş) Hiçbir fcahil filozof değildir.(olması gereken)

Caiz olmayan süreç yanlışı Sonuçta bulunan terimlerin kaplamı, öncüllerde bulunan terimlerin kaplamını aşmamalıdır. Her uyanık fırsatçıdır. Her politikacı uyanıktır. Her politikacı fırsatçıdır.

Sonucu öncüllerin zayıf olanına tabi kılmama yanlışı Sonuç daima öncüllerin en zayıf olanına tabidir. Bu tabi oluş her bakımdan değil saece nicelik ve nitelik bakımındandır. Bazı sarılar çiçektir. Her çiçek güzeldir. Her güzel sarıdır.

Olumsuz öncülden sonuç çıkarma yanlışı Hiçbir demokrat yasakçı değildir. Hiçbir cuntacı demokrat değildir. Hiçbir cuntacı yasakçı değildir. bu örnekte küçük önermenin olumlu olma şartı ihlal edilmş ve olumsuz öncüllerden sonuç çıkarma yanlışı işlenmiş olur.

İki tikelden bir sonuç çıkarma yanlışı Iki tikelden bir sonuç çıkmaz. Öncüllerden birisi mutlaka tümel olmalıdır. Bazı nsanlar İranlıdır. Bazı insanlar Amerikalıdır. Bu iki tikelden ‘o halde bazı Amerikalılar İranlıdır’ sonucu çıkmaz.

Olumlu öncülden olumsuz sonuç çıkarma yanlışı Öncüller olumlu ise sonuçta olumlu olmalıdır. Bazı partililer menfaatçidir. Tüm menfaatçiler fırsatçıdır. Bazı fırsatçılar partili değildir.(yanlış çıkarım)

Içerik yanlışları Lafız yanlışları Eşsesli lafız Belirsizlik Terkip Taksim

Eşsesli lafız Bir kelimenin birden fazla anlamda kullanılmasıyla eşsesli lafız yanlışı ortaya çıkar.

belirsizlik Iki veya daha fazla anlama gelebilecek lafza veya ifadeye belirsiz lafız veya ifade, bunlarla kurulan delile de belirsizlik yanlışı denir. Mesela, “uygun zamanda görüşürüz” ya da “yakında geleceğim.”

Terkip Bazı parçaların sahip oldukları bir özelliğin bütünde de yer aldığını kabul etmek terkip yanlışını doğurur.

Taksim Bir bütün için doğru olan şeyin zaruri olarak parçalar içinde doğru olduğuna hükmetmek taksim yanlışıdır.

Mana Yanlışları Ilinti (araz) yanlışı Mutlak-mukayyed yanlışı Tartışılan konuyu bilmeme veya bilmezlikten gelme Ispat edilecek olanı delil yerine alma Aksini gerekli görme Neden olmayanı neden olarak alma Birden çok konunun tek konu gibi gösterilmesi Farklı şeyler arasında kıyas (kıyas-ı maalfarık)

İlinti (araz) yanlışı Dün satın aldığını bu gün yersin. Dün çiğ et aldın Bu gün çiğ et yersin delilinde birinci önermede kastedilen satın alınan şeyin nasıl yenileceği değildir.

Mutlak mukayyed yanlışı Kayıtlı ve sınırlı bir ifadeden kayıtsız ve sınırsız bir anlam çıkarmada mutlak mukayyed yanlışı yapılmaktadır.

Tartışılan konuyu bilmeme veya bilmezlikten gelme Bilerek veya bilmeyerek asıl konuyu bir tarafa bırakıp başka bir meseleyi ispatlamaya çalışmaktır.

Ispat edilecek olanı delil yerine alma Bunun en belirgin örnekleri kısır döngüde görülür. Yumurta tavuk ilişkisi.

Aksini gerekli görme Bir şey için geçerli olan durumun aynı niteliğe sahip başka şeyler içinde söz konusu olduğunu düşünmek aksini gerekli görme yanlışıdır.

Neden olmayanı neden olarak alma Bir olayın veya eserin nedeni olmayan şeyi neden olarak ele almaktır. Pek çok batıl inançta da bunun gibi yanlış sebepler bulunmaktadır.

Birden çok konunun tek konu gibi gösterilmesi Pek çok yönü olan bir meseleyi tek yönden ele almaktır.

Farklı şeyler arasında kıyas (kıyas-ı maalfarık) Birbirine benzemeyen şeyler arasında yapılan kıyasa denir.

Diğer Yanlış Çeşitleri Kişiyi hedef alan delil Konuyu sadece olumlu yönleriyle alma Kaba kuvvete başvurma Yanlış dilem Otoriteye başvurma yanlışı Sakal delili Ispat edilmemiş olmayı lehte delil olarak alma Vasatı kötüye kullanma Konuyu saptırma Gerçege uymayan varsayımlar Mizahın kötüye kullanılması Konuyu taşarak geniş kapsamlı alma Teferruata boğulma Popüler olana başvurma Acındırma yanlışı Duygusal kelimeleri kötüye kullanma Karmaşık cümlelerle şaşırtma Kendisinden emin bir tavır sergileme Ağdalı dil ve nüfuz sağlama Maksatlı iştirak Tekrarlanan iddia Klişeleşmiş düşünceler Gerekçeler uydurma Gelişigüzel genellemede bulunma Fazla basitleştirme

Kişiyi hedef alan delil Kişinin iddiaları bir tarafa bırkılıp şahsiyeti ön plna çıkarılır. Böylece muhatabın şahsiyetine saldırılarak fikirler çürütülmek istenir.

Kaba kuvvete başvurma Fikirle mücadele edilmesi gereken bir aland kaba kuvvete başvurulmak istenmektedir.

Otoriteye başvurma yanlışı Insanların alandışı görüşlerinin esas alınmasında otoriteye başvurma yanlışı yapılmaktadır.

Ispat edilmemiş olmayı lehte delil olrak alma Bir mesele hakkında geçerli bir delil ve ispatın olmaması o meselenin doğruluğuna esas kabul etme yanlışıdır.

Konuyu saptırma Herhangi bir gerekçeyle konuyu hiç bir ilgisi olmayan bir konuyu gündeme getirmede bu yanlış işlenmektedir.

Mizahın kötüye kullanılması Mizahın gücü kullanılarak bir meseleyi saptırmakta mizahın kötüye kullanılması söz konusudur.

Konuyu taşarak geniş kapsamlı alma Mesela dini konularda görüş beyan eden kimseye “sende mi mürtecisin?” suçlamasında bulunulması gibi

Teferruata boğulma Konuyla doğrudan alakası olmayan meseleleri gündeme getirerek bir türlü istenilen şeyleri ifade edememektir.

Popüler olana başvurma Bir görüşü kabul ettirmek için insanlar arasında yaygın olarak kabul edilen şeyleri araç olarak kullanmak halinde gerçekleşir.

Acındırma yanlışı Insanların merhamet duygularını kullanarak bir görüşü kabul ettirmeye çaalışmaktır.

Duygusal kelimeleri kötüye kullanma Geri kalmış ve tutucu bir ülke Gelişmekte olan ve muhafazakar bir ülke. Cümlelerde anlatılan aynı ülkedir. Bu tür duygusal kelimelermgörüşleri etkilenmeye çalışmaktadır.

Karmşık cümlelerle şaşırtma Bir fikri açık ve seçik ifade etmejk yerine karmaşık cümleler kullanılarak anlaşılmaz hale getirmektir.

Kendisinden emin bir tavır sergileme Bir kimse söylemek istediği fikirleri makul deliller kullanmak yerine kendisinden emin bir tavır sergileyerek ispat etmeye çalışmasında bu hata vardır.

Ağdalı dil ile nüfuz sağlama Mesela bayan kuaförü demek yerine güzellik uzmanı demek buna örnektir.

Maksatlı iştirak Aralarında bir bilgi ve alaka olmayan şeyleri birbiriyle ilgilendirerek yapılan hataya denir. Mesela türkiye de ürettiği elektronik ürünlere yumatu gibi ingilizce markalar vermek.

Tekrarlanan iddia Bir fikri deliller kullanmak yerine tekrar tekrar ifade ederek kabul ettirmeye çalışmaktır.

Klişeleşmiş düşünceler Atasözleri, deyimler ve meşhur sözleri yerli ve yersiz kullnam durumunda meydana gelir.

Gerekçeler uydurma Insanın başarısızlığını bahaneler bularak kapatmasına gerekçeler uydurma hatası denir.

Gelişigüzel genellemede bulunma Grubun az bir kısmı hakkında sahip olunan bilgi ile grubun geneli hakkında hüküm vermeye gelişigüzel genellemede bulunma hatası denilir.

Fazla basitleştirme Basit bir delille veya önermeyle çok önemli bir meseleyi açıklamaya çalışmakta fazla basitleştrme hatası yapılmaktadır. mantık dediğin bir saatte öğrenilecek derstir.

Konuyu sadece olumlu yönleriyle ele alma Meselenin sadece olumlu yönlerini öne çıkarma halinde bu yanlış yapılmaktadır. Mesela her satıcının malının iyi yönlerini anlatması

Yanlış dilem Dilemde yer alan iki seçeneğin meseleyi tam olarak kapsamamasıdır. Ya sev ya terk et.

Sakal delili Bu yanlış şekli “ bir az, bir fazla fark etmez” fikrinden destek almaktadır. Bir araba acil durumda 7 kişiyi taşır. O halde acil durumda 8 kişiyi neden taşımasın?!

Vasatı kötüye kullanma Ifrat ve tefritten uzak itidal noktası insan için idel durumdur. Az ahlaklı olmak da çok ahlaklı olmak da hatadır. ormal ahlaklı olmak en iyisidir. Şeklinde vasat durumu yanlıştır. çünkü insan ne kadar ahlaklı olursa o kadar iyidir.

Gerçeğe uymayan varsayımlar Artık olmuş bitmiş, kesinleşmiş durumlar için ileri sürülen varsayımlar gerçeğe uymayan varsayımlardır.

Analojinin kötüye kullanılması Iki şeyin bazı açılardan benzer olduğunu kabul etmek onların her açıdan benzer oldukları anlamına gelmez.