MONTAJ

Montaj; basılacak çalışmanın sayfalarının, baskı yapılacak kağıt üzerine yerleştirilmesi işlemidir. Diğer bir deyişle montaj; sayfalar halinde hazırlanan tasarımın sayfalarını belli bir düzen içerisinde birleştirme işlemidir.

Sayfa düzeninde soldaki çift numaralı sayfalara “verso” sağdaki tek numaralı sayfalara da “recto” denir. Sayfa kenarındaki boşlukların tümüne ise “margin” denir. Sayfa tasarımı yapılırken tek sayfaların sol tarafından, çift sayfaların sağ tarafından pay bırakılır. Buna “ciltleme” denir.

Masaüstü yayıncılık programlarını kullanarak bir tasarım yapılırken çalışmalar sayfalar halinde çalışılır. Bu ürünlerin çoğaltılmasında, baskının yine sayfa sayfa yapılması hem zaman kaybına neden olur, hem de sayfaların birleştirilmesinde, yani ciltlenmesinde sorunlar yaşanır.

Tüm bu sorunları engellemek için tasarım tamamlanıp, prova çıkış alındıktan ve müşteri basılabilir onayı verdikten sonra çalışmanın montajı yapılır. Baskı makinalarının, büyük ebatlı kağıtlara baskı yapabilme özellikleri sayesinde basım için harcanan süre azalırken baskı maliyetleri de düşer.

Kitap, dergi, broşür gibi çok sayfalı çalışmaların montajı formalar (16'şar sayfalık gruplar) halinde yapılır. Parça şeklindeki çalışmaların montajı ise basılacağı makinenin ve kağıdın ebadı göz önüne alınarak ve de aynı tabakada birden fazla çalışma bir araya getirilerek yapılır.

Örneğin bir kartvizit baskısında 5x8 cm ebadındaki kartvizit tek olarak basılmaz. Baskı maliyetlerinin artmaması ve üretimin hızlı yapılabilmesi açısından bu türlü çalışmalar matbaada baskının yapılacağı makinenin ebadına göre, o alana kaç tane kartvizit sığdırılabiliyorsa o kadar kartvizit bir araya getirilerek tamamı bir seferde olacak şekilde basılır.

Montaj; geleneksel montaj ve elektronik montaj olarak ikiye ayrılır Montaj; geleneksel montaj ve elektronik montaj olarak ikiye ayrılır. Geleneksel montaj, film çıkış aşamasından sonra yapılır. Matbaada, montajcılar tarafından gerçekleştirilen bu işlemde sayfa sayfa film çıkışları alınan çalışmaları oluşturan sayfalar belli bir düzen içerisinde astrolon denilen saydam tabakalara tek tek yapıştırılır. İnsan faktörünün bulunduğu bu işlemde filmlerin üst üste oturtulması konusunda sıkça problemler yaşanmaktadır.

Elektronik montaj ise, bilgisayarda hazırlanan çalışmaların yine bilgisayarda özel montaj programları veya illustrotor, Freehand, Quarkxpress veya InDesign gibi programlar kullanılarak bir araya getirilmesidir. %100 hassas montajın yapılabildiği elektronik montaj işlemi teknik altyapısı yeterli grafikerler veya servis bürolarındaki elektronik montajcılar tarafından yapılmaktadır.

Bilgisayardan kalıba (Computer to Plate - CTP) veya dijital baskı sistemleri kullanılarak çalışmaların çoğaltılması veya kaliteli, sorunsuz bir baskı yapılması düşünüldüğünde mutlaka çalışmaların montajının bilgisayarda yapılması (elektronik montaj) gerekmektedir.

İster manuel olarak (geleneksel montaj), isterse bilgisayarda (elektronik montaj) yapılsın, sayfaların veya çalışmaların birleştirilmesinde, yani montajın yapılması sırasında bazı kriterlere dikkat edilmesi gerekir:

Montaj sırasında dikkat edilmesi gereken kriterler: Baskı yapılacak makinenin ebadı Çalışmanın boyutu Çalışmanın sayfa sayısı Basılacak kağıdın gramajı Yapılacak olan ciltlemenin çeşidi

Baskı yapılacak makinenin ebadı Baskı makineleri sınırlı alanlar üzerine baskı yapabilir. Tabaka baskı makinelerinde en ve boy sınırı bulunurken, bobin malzemelere baskı yapan rotatif baskı makinelerinde sadece genişlik sınırlıdır.

Yani tabaka ofset baskı makineleri ile 35x50cm, 45x64cm, 50x70cm, 57x82cm, 64x90cm, 70x100cm ebatlarına baskı yapabilirken, web ofset, flekso veya tifdruk baskı makineleri için sadece genişlik belirtilir (55cm, 80cm gibi). Montajı yapabilmek için çalışmanın baskısının yapılacağı makinenin; maksimum ve minimum baskı yapabileceği ebatlarının bilinmesi gerekir.

Çalışmanın boyutu Basılacak tasarımın boyutu, o çalışmanın hangi standart kağıttan minimum fire ile çıkarılacağının hesaplanabilmesi için önemlidir. Baskı, bulunan standart kağıt ebadında yapılacaktır, dolayısıyla çalışmanın montajı da bu ebada göre yapılır.

Çalışmanın sayfa sayısı Çalışmanın sayfa sayısı, montajın kaç forma halinde yapılacağının bulunması için gereklidir.

Forma: Çok sayfalı kitap, dergi, katalog türü çalışmaların genellikle forma düzeninde montajı yapılmakta ve bu tür işler forma düzeninde basılmaktadır. 16 sayfalık her bölüme 1 forma denilmektedir.

Formanın açık şekli bir dikdörtgenin 8’e bölünmüş halidir Formanın açık şekli bir dikdörtgenin 8’e bölünmüş halidir. Bu tabakanın önünde 8, arkasında 8, toplam 16 sayfa bulunur ki buna matbaacılıkta forma denilir.

Kitaplar, dergiler ve katalog türü çok sayfalı işler formaların yan yana veya iç içe birleştirilmesi ile oluşturulmaktadır. 16 sayfalık her gruba "forma” denilir. 8 sayfaya matbaacılıkta “yarım forma”, 4 sayfaya ise "çeyrek forma" denilir.

Basılacak kağıdın gramajı Baskının yapılacağı kağıdın gramajı kağıdın kaç kez katlanabileceğini belirler. Tüm kağıtlar kırılmaya (katlanmaya) karşı direnç göstermektedir. Her gramaj için önerilen kırım sayıları vardır. Bir kağıdı önerilenden daha fazla sayıda kırmaya çalışmak kağıtta deformasyona ve çarpık katlanmalara neden olmaktadır.

Gramajlarına göre kağıtlara uygulanabilecek kırım sayılan şöyledir. 240 gr/m2’den daha ağır kağıtlara 1 kırım 170 gr/m2 - 240 gr/m2 arasındaki kağıtlara 2 kırım 90 gr/m2 - 170 gr/m2 arasındaki kağıtlara 3 kırım 54 gr/m2 - 90 gr/m2 arasındaki kağıtlara 4 kırım

Yapılacak olan ciltlemenin çeşidi Çok sayfalı çalışmaların baskısı bittikten sonra sayfalar bazı tekniklerle birleştirilir. Sayfaların bir araya getirilmesi işlemine genel olarak ciltleme denilir. Basılan materyalin kullanım şekline, sayfa sayısına, kullanılan kağıdın özelliğine göre farklı ciltleme yöntemleri tercih edilebilir.

Bazı ciltleme yöntemlerinde basılan sayfaların dört kenarı kesilerek düzeltilir (spiral cilt, amerikan cilt gibi). Bazı ciltleme yöntemlerinde ise (sırttan tel dikişli cilt, iplik dikişli cilt gibi) sayfaların sırt hariç diğer üç tarafından kesilerek düzeltme yapılır (traş). Montaj açısından cildin önemi, bu farklılıktır. Montajdan önce çalışma için hangi ciltleme tekniğinin kullanılacağı bilinmeli ve traş payları buna göre hesaplanmalıdır.

Amerikan cilt

Spiral cilt

İplik dikiş

SAYFA ÖLÇÜMLENDİRME (MONTAJ PLANI)

Vektörel çizim programında tekli ve çoklu montaj yapabilmemiz için öncelikle işimizin ve baskı yapılacak makinenin özelliğine göre bazı hesaplamalar yapmalı ve montaj planı bir kâğıt üzerine taslak şeklinde çizilmelidir. Sayfanın ebadının belirlenerek ölçümlendirilmesi ve montaj planının yapılması için bilinmesi gereken hususlar aşağıda verilmiştir.

Tekli montaj Basılması istenilen orijinal (broşür, el ilanı, davetiye vb.) baskı makinemizden geçebilen maksimum kâğıt ebadına bir adet olacak şekilde sığıyorsa montaj kurallarına göre tekli olarak montajı yapılır ve kalıbı çekilerek baskısı gerçekleştirilir.

Örneğin baskı makinemizden geçebilen en büyük kâğıt ebadı 25 x 35 cm ise, 21 x 29,7 cm ebadında bir antetli kâğıdı bu makinede tekli olarak basabiliriz. Genellikle de sipariş miktarı 100-200 adet gibi düşük tirajlı işler tekli olarak basılır.

Tekli Montaj

Çoklu montaj Basılması istenilen orijinal baskı makinemizden geçebilen maksimum kâğıt ebadına birden fazla olacak şekilde sığıyorsa, kâğıt ebadını en verimli olarak kullanacak şekilde çoklu montaj kurallarına göre montajlanıp baskısı bu şekilde yapılır. Daha sonra tabakalar giyotin ile kesim çizgilerinden kesilerek tekli hâle getirilir.

Çoklu Montaj

Standart Kâğıt Ebatları Yapacağımız iş ne olursa olsun baskı materyalimiz kâğıt veya karton olduğu için kullanılacak ebatlar belli standartlarda olmalıdır. Firenin en aza indirgenmesi maliyet açısından önemli olduğu için montaj yaparken standart kâğıt ebatlarından en uygun olanı seçilir. Bu nedenle standart kâğıt çeşitlerini ve piyasada bulunan ebatlarını bilmek gereklidir.

Makine Ebatları Matbaa sektöründe çeşitli ebatlarda baskı yapabilen tabaka ofset baskı makineleri mevcuttur. Bunlar arasında çoğunlukla 25 x 35, 35 x 50, 45 x 64, 50 x 70, 70 x 100, 100 x 140 cm ebadında kâğıtlara baskı yapabilen makineler kullanılmaktadır. Baskı makinesi ebatları bu ebatlardan 1-2 cm büyük olarak imal edilir.

Montaj planı yaparken kâğıt ebadının belirlenmesinde, baskı yapılacak makinenin ebadının bilinmesi gereklidir. Örneğin 25 x 35 cm ebadındaki bir baskı makinesinde 50 x 70 cm kâğıda baskı yapılamaz.

Etek – Makas Payları Makas: Tabaka ofset baskı makinesinin kâğıdı tuttuğu kısma makas denir. Makine baskı esnasında da kâğıdı bu kısımlardan tuttuğu için makas payı denilen bu alana baskı yapamaz. Bu nedenle montaj planı yapılırken makas payı verilmelidir.

Makas payları baskı makinesi çeşitlerine göre 6 mm ile 1,5 cm arasında değişir. 70 x 100 ebadındaki bir baskı makinesinin makas payı 1 cm iken 25 x 35 cm bir baskı makinesinin makas payı 6 mm olabilmektedir. Montaj planı yapılmadan önce işin hangi makinede basılacağı bilgisi üretim planlama sorumlusundan öğrenilmelidir. Etek ise, Makasın karşı tarafıdır.

Revolta Kâğıdın, aynı kalıpta hem arka hem de ön yüzünün baskısını yapma işlemine revolta denir. Kâğıdın bir yüzü basılır ve daha sonra aynı kâğıt ve aynı kalıplar kullanılarak arka yüz baskıya geçirilir.

Bu yöntem genellikle baskı ebadının büyük olduğu makinelerde, küçük, arkalı önlü ve yarım formalı işlerde kullanılır. Revolta, “etek-makas” ve “poza” olarak iki çeşittir.

Etek-makas revolta Etek-makas revoltada kâğıt önce makas tarafından baskıya girer, tüm kâğıtlar basıldıktan sonra kâğıt, etek-makas yönünde arkası çevrilerek baskı yapılır.

Poza revolta Poza revolta da ise kâğıt sağdan sola ya da soldan sağa arkası çevrilerek baskı yapılır. Ayrıca etek-makas revoltada, etekten ve makastan; poza revolta da ise kâğıdın sağ ve sol kenarından bırakılacak boşluk eşit olmalıdır. Kâğıdın her iki tarafına baskı yapabilmek için kâğıdı çevirmek gerekir.

Revoltalı montajda kâğıdın her iki yüzü de aynı özellikte olmalıdır Revoltalı montajda kâğıdın her iki yüzü de aynı özellikte olmalıdır. Örneğin ön tarafı parlak, arka tarafı pürüzlü ve mat bir kâğıda revolta montaj ve baskı yapılmamalıdır. Revoltalı montajda her zaman iki ve ikinin katları olacak şekilde montaj sayısı seçilmelidir.

Kros ve Kesim Çizgileri Baskıda renklerin üst üste oturmasını kontrol etmek amacıyla kullanılan kılavuz işaretlere kros denir. Montajın en az her iki yanına konur. Genellikle kâğıt ortası yerleştirilir. Kalıp çekimi ve baskı bu kroslara göre yapılır.

Kesim çizgileri: Baskı sonrası işin doğru yerlerden ve düzgün şekilde kesilebilmesi için kesim yapan operatöre rehber olması amacıyla montaj üzerine yerleştirilen kılavuz çizgilerdir. Kesim çizgilerini yerleştirmek için etek ve makas yerlerinden 5-10 mm pay bırakılmalıdır.