SITMA
Etyoloji: İnsanlarda dört Plasmodium türü sıtma etkeni olarak bilinmektedir. P. vivax malarya etkeni, ülkemizde en sık saptananıdır.
Epidemlyoloji Dünyada yılda yaklaşık bir milyon kişi sıtmadan ölürken 200 milyon kişi bu hastalığayakalanmaktadır. Tropikal ve yaz sıcaklığ ortalaması 15 °C üzerinde olan subtropik bölgelerde en önemli sağlık sorunlarındandır.
Morfoloji: En tipik şekli yüzük şeklinde 1-3 ¡um büyüklüğünde intraeritrositer olarak görülen genç trofozoit; Nükleus kenarda, ortada vakuol sitoplazma halka şeklinde kenarlarda (taşlı yüzük), olgun trofozoit
Yaşam Döngüsü: Plasmodium insanlara infekte dişi Anofel tarafından bulaştırılmaktadır. Sineğin tükrük bezlerinde bulunan insanlara bulaşıcı özelliği olan sporozoitler sineğin beslenmesi sırasında tükrük salgısıyla deri içine injekte edilmektedir.
Sporozoitler karaciğer hepatositlerini infekte ederler. Karaciğerde şizogoni sonucu merozoitler oluşurlar hepatositlerin rüptürü ile kana karışan bu merozoitler eritrositleri infekte eder.
Hastalık ve Semptomlar İnkübasyon süresi genellikle 10-30 gün arasında değişmekledir, Bazen P. vivax da 6 ay süren uzun inkübasyon dönemi saptanabilir .
Kandaki parazit yükü artmaya başlayınca; Başağrısı , Kırgınlık , Eklem ve kemiklerde atipik ağrılar oluşmaya başlar
Tipik hastalık; Eritrosit rüptürü sonucu merozoitlerin kana dökülmesi nedeniyle gelişen; dönüşümlü (nöbet tarzında) bir şekilde tekrarlayan üşüme, yüksek ateş ve bol terleme şeklinde gelişir.
Tanı Klinik, klasik semptomlar ve epidemik bölge hastalığın tanısında yardımcıdır. Kesin tanı kalın damla ve ince yaymada Plasmodium'İarın kan dönemi formlarının Giemsa boya ile boyanarak gösterilmesiyle konmaktadır.
Tanıda parazit görülene kadar her 6-12 saatte bir periferik yayma tekrarlanmalıdır. İndirekt tanıda serolojik yöntemlerle oluşan antikorların saptanması temelinde yeni testler geliştirilmiştir.
Tedavi ve Kontrol Ülkemizde sıtma tedavisi sıtma savaşı birimlerince ücretsiz olarak sağlanmaktadır. Tedavide kinin türevleri; kinin, klorokin, primakın, meflokin, primetamine, tetrasiklin, v.s kullanılmaktadır .
Hastalığın kontrolünde ve korunmada tedavinin yanında sivrisineklerin eradikasyonu ve sivrisinek ısırığının önlenmesi temel uygulanacak yöntemlerdir. Bunun için çevre düzenlemesi, biyolojik, genetik ve kimyasal kontrol yöntemleri uygulanabilir.
Sivrisinek bulunan yerlerde akşamları açık giysiler giymemek, repellentler ve cibinlik kullanımı gibi tedbirlerle sinek ısırığından korunabilir. Evlerin kapı ve pencereleri sinek girmesini engelleyecek şekilde düzenlenebilir.
Durgun suların ıslahı, sinek larvaları ile beslenen balıklarla biyolojik mücadele sinek üremesinin engellenmesi için yararldır. Erişkin sineklerin hızla öldürülmesi için organofosfat ve pirmethrin içeren insektisitler kullanılabilir.
TOXOPLASMOSIS Toxoplasma gondii kedileri son konak, insanları da içine alan birçok sıcakkanlı hayvanı ara konak olarak infekte edebilen bir parazittir.
Epidemiyoloji Toxoplasmosis için bütün dünyada insanlarda %20- %75 oranlarında seropozitif bulunmaktadır. Bu seropozitiflerin çoğunluğunda herhangi semptomatik bir rahatsızlık olmadan hastalık geçirilmektedir.
İnsanlar; 1- Doku kisti bulunan infekte etleri az pişirilmiş veya çiğ olarak (çiğ köfte, çiğ sucuk vb.) yedikleri zaman 2- Ookist ile kontamine su ve gıdalar aracılığıyla takizoitlerin direkt,
3- Laboratuvar bulaşı sonunda, 4- kan transfüzyonuyla ve 5-Transplansental olarak alınmasıyla infeksiyonu almaktadırlar.
Çiğ et tüketiminin yaygın olduğu bölgelerde hastalığın daha fazla görüldüğüde bilinmektedir. Çiğ süt ve çiğ yumurtanın da bulaşmadan sorumlu olabileceğide bildirilmiştir.
Morfoloji İnsanlarda akut irıfeksiyonda, hızla çoğalabilen rozet oluşturarak üreyen ve hücreyi lizise götüren form olan intrasellüler yerleşimli parazit TAKİZOİT olarak adlandırılır. Yarımay şeklinde bir tarafı sivri, diğer ucu künt ve 3x6 mikron büyüklüğünde olan takizoitlerin golgi aygıtı, ribozom ve mitokondrisi bulunmaktadır.
Kronik dönemde içerisinde uyuyan formlar olarak bilinen, çok yavaş çoğalan BRADİZOİTLER (kistizoit) bulunan, göz, kas ve beyin dokusunda yerleşen doku kistleri bulunmaktadır. Doku kistleri radyasyona, 67°C ısıtmaya ve -20°C soğutmaya ve sonra eritmeye duyarlıdırlar.
Ookist şekli doğadaki tek kesin (rezervuarı) konağı olan ve seksüel üreme dönemini geçirdiği kedigillerde bulunmaktadır ve dışkısıyla dış ortama atılmaktadır Kediler infekte hayvan etlerini yiyerek infekte olmaktadırlar.
Ookistler dış koşullarda aylarca canlı kalabilirler ve dezenfektanlara, donmaya ve kuruluğa dirençli olmalarına karşın 70°C’de 10 dakikada ölürler.
Yaşam döngüsü Doğal yaşam döngüsü kediler ve küçük memeliler arasında olmaktadır. Kediler infekte kuş veya memelilerden doku kistlerini alırlar. Hem kedi dışkısındaki ookistler hemde infekte hayvanda bulunan doku kisti içindeki bradizoitler veya dokularda bulunan takizoitler ile insan infekte olabilir. Hamile kadın İnfekte olursa takizoitler plasenta aracılığıyla fetıısu infekte ederler ve SSS de ağır defektlere neden olurlar.
Hastalık ve semptomlar Normal kişilerde: Sessiz (herhangi bir belirti vermeksizin), Adenopatili sessiz şekil (genellikle servikal lenfadenit dışında herhangi bir belirtisi olmayan) veya Soğuk algınlığı tipinde ateşli şekil adenopatili/adenopatisiz semptomlu (birkaç gün süren hafif ateş, gece terlemeleri, halsizlik ve yorgunluk) şekilde görülebilirken;
İmmun yetmezlikli kişilerde (AIDS hastaları) : Toxoplasmosis , ensefalit, pnömoni, miyokardit, multi organ tutulumu olan septik şok şeklinde görülebilir. Konjenital hastalık her 1000 gebelikte 1-5 arasında görülür. Tipik tetrat belirtiler olarak koryoretinit, hidrosefali, psikomotor bozukluklar sıklıkla bulunur.
Konjenital İnfekte olan bebeklerin %5-10'u düşük, %10-13'ünde ağır göz ve beyin hasarı, %58-70 hafif bulguları olan (çocukluk döneminde hafif korioretinit, mental retardasyon vb) veya normal bebek doğumuyla sonlanır. Konjenital enfeksiyonun ağırlığında enfeksiyon sırasında hamileliğin süresi önemlidir.
3. trimestirde anne infekte olursa bebek %90 infekte olmasına karşın infeksiyon hepatosplenomegali, anemi, trombositopeni, ikterli hepatit ve geç göz bulguları ortaya çıkabilir. 1. trimestİrde bebek infekte ise %10-20 infekte olmasına karşın genellikle ağır deformitelerle ve düşükle sonlanır, Düşük olmamışsa, ağır SSS ve göz bulguları ortaya çıkar.
Tanı Özellikle hastanın hamile veya immunyetmezlikli olması durumunda toxoplasmosis serolojisine hemen mutlaka bakılmalı ve gerekli izleme ve korunmaya alınmalıdır. Tanıda takizoitlerin, doku kistlerinin ve gelişien antikorların varlığı araştırılabilir.
Son yıllarda PCR ile özellikle fetal örneklerden T Son yıllarda PCR ile özellikle fetal örneklerden T. gondii DNA'sı gösterilebilmektedir. Günümüzde serolojik yöntemlerin kullanıldığı ındirekt tanı yöntemleri kullanılmaktadır. ELISA IgM, IgE, IgG, , indirekt floresans antikor testi (IFAT), ve aglutunasyon testleri uygulanmaktadır. Akut hastalıkta bulunan IgG antikorlarının antijene zayıf, kronik hastalıkta bulunan IgG antikorlarının kuvvetli bağlanması; akut ve kronik hastalığı ayırt etmede kullanılır.
Tedavi ve koruma Genellikle normal insanlarda tedaviye gereksinim yoktur. Immun yetmezliklilerde ve hamilelerde tedavide Pyrimethamine- sulphadiazine, trimethoprim- sulfamethoxazol kullanılabilir. Hamile kadınların hastalığı geçirip geçirmediğinin bilinmesi, eğer infeksiyonu geçirmediyse ve genel infeksiyonlardan korunmak için pişirilmemiş et, süt, yumurta gibi hayvansal gıdaları almamaları korunmada önemlidir. Kedi dışkısıyla gıdalarm kontaminasyonun önlenmesi diğer önemli bir kuraldır.
Babesiosis Babesia microti sağlıklı insanlarda ılımlı infeksiyona neden olurlarken, asplenik ve immıunospressif hastalarda ağır infeksiyonlara neden olabilirler. Kene ısırmasıyla insanlara geçen babesia insanda eritrositleri tutar.
Kene ısırığından kaçınmak korunmada önemlidir. Dağlık bölgelere yapılan gezi ve pikniklerde ayaklara kalın çoraplar giyilmesi ve kenelere karşı duyarlı olunması, Vücutta kene saptandığında uygun şekilde zaman geçirilmeden uzaklaştırılması kene ile geçen diğer infeksiyonlardan da korunmada önemlidir.