POLYESTER BOYAMA MERYEM YİĞİT

TEKSTİL ELYAFLARININ SINIFLANDIRILMASI

POLİESTER (PES) ELYAF ÜRETİMİ Poliester, petrol sanayinin bir türevi olan polietilen teraftalat’tan, eriyikten elyaf çekme işlemi ile üretilir.

POLİESTER (PES) ELYAF ÜRETİMİ Poliester, petrol sanayinin bir türevi olan polietilen teraftalat’tan, eriyikten elyaf çekme işlemi ile üretilir. PET yaklaşık 260 °C de erir. Cips halinde üretilmiş olan hammaddeden lif çekilebilmesi için bunun yumuşatılması gerekir. Ancak lif çekimi süresince polimer maddenin hava ile teması önlenmelidir. Bu sağlandıktan sonra erimiş madde pompalanarak düzelere gönderilir. Düzeden çıkan filamentler sertleşir ve bobinlere sarılmadan önce gerdirilip çekilir. Bu uzatma işlemi genellikle yüksek sıcaklıkta uygulanır. Böylece üniform filamentler elde edilir. Polyester lifleri filament halinde kullanılacak ise, doğrudan bobinlere sarılır. Stapel halde kullanılacaksa, çok sayıda bir araya getirilerek kablo yapılır ve gerdirilerek çekilir. Mekanik usullerle kıvrım verilir ve istenilen uzunlukta stapel lifleri halinde kesilir.

POLİESTER ELYAFIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Mikroskobik görünüş : Boyuna kesiti pürüzsüz, çubuğa benzeyen bir görünüme sahiptir. Enine kesiti çoğunlukla yuvarlaktır. Düze formuna göre değişik kesitleri de vardır.

Uzunluk: İlk üretildiklerinde sonsuz filament halindedirler. Daha sonra kesikli (Ştapel) olarak istenilen boylarda kesilebilirler. Pamuk tipinde 3-5 cm, yün tipinde 6-15 cm. İncelik: Sentetik elyafta incelik üretim sırasında istenilen şekilde ayarlanabilmektedir. Renk : Üretimde beyaz renklidir. İstenirse, elyaf çekme çözeltisine pigment renklendiriciler ilave edilerek renkli elyaf elde edilir. Mukavemet (kuru): Mükemmel derecede mukavemete sahiptir. Üretim şekline monomerlerine ve germe miktarına göre mukavemeti 4,5-8 gr/denye arasında değişir. Rezilyens (yaylanma) : Mükemmeldir. Buruşmadan, iyi bir şekilde eski haline döner. Nem alma: Çok düşüktür (% 0,4 civarı). Tamamen hidrofob olarak nitelenebilir.

Isı dayanımı: Yumuşama ve yapışma sıcaklığı 230 C’dir. Fikse edilme durumunda son derece iyi stabiliteleri vardır. Erime noktaları 260 C’dir. Statik elektriklenme: Nem emiciliğinin düşük olması nedeniyle statik elektriklenme problemi vardır.

POLYESTER ELYAFINI TANIMA YÖNTEMLERİ 1. Mikroskop ile Analiz 2. Yakma Testi 3. Çözünürlük Testi

Mikroskop ile Analiz: lif ve iplik halinde mikroskop altında incelenebilir. Lifler için; liflerin enine kesit ve boyuna yüzey görüntülerinin incelenmesi esasına dayanır. Doğal liflerin kesit ve yüzey görünüşleri birbirinden rahatlıkla ayırt edilebilir ancak yapay liflerin çoğu silindirik ve pürüzsüz yapılarından dolayı daha güçtür. 2. Yakma Testi: Tekstil liflerinin yakılması ile tespitinde, sonuçlar liflerin tanınması açısından üç aşamada değerlendirilir. Bunlar; -Yanma şekli; Lifin alev karşısındaki durumu yanma hızı, isli ya da issiz yanması ve alevden çıkarıldıktan sonra yanmanın devam edip etmediğinin gözlemlenmesi -Koku; Liflerin yanarken oluşan karakteristik kokuları o liflerin tanınmalarını sağlar. -Kalıntı; Yanmış lif numunesinden geriye kalan kül, kömür vb. kalıntılarda liflerin tanınmasına yardımcı olur. POLYESTER LİFİ; Yanma şekli; önce erir sonra yanar. Alevden çıkarılınca yanmaz. İsli duman verir. Kokusu; tatlı aromatik (hoş kokulu), keskin Kalıntısı; camımsı sarı kahverengi

ÖN İŞLEMLER ( BOYAMAYA HAZIRLIK ) Poliester lifleri, pamukta olduğu gibi bir seri ön işlemlerden geçmez. Bunun nedenleri; - Poliester liflerinin oldukça temiz olması, - Haşıl maddesi olarak suda çözünen haşılların kullanılması, - İyi bir beyazlığa sahip olmasıdır. 1. Ön yıkama 2. Ağartma 3. Optik beyazlatma 4. Termofiksaj 3. Alkalizasyon (Kabuk soyma)

1. Ön yıkama :Elyaf üretimi, germe, sarma gibi işlemlerde ve depolamada oluşan kirlerin giderilmesi, dokuma haşılının uzaklaştırılması için bazik ortamda uygun bir tensid (deterjan) varlığında yıkama işlemidir. Baziklik; çoğunlukla sodyum karbonat ile ve bazı durumlarda amonyak ve trisodyum fosfat ile sağlanmaktadır. Yıkama sıcaklığı 60-80c süre 15-45dk kadardır. 2. Ağartma :Poliester elyafı temiz ve oldukça beyazdır. Daha yüksek bir beyazlık eldesi için, bazı durumlarda sodyumklorit ağartması uygulanır. Beyaz olarak kullanılacak ve açık renk boyanacak malzemeler dışında ağartma yapılmayabilir. 3. Optik beyazlatma :Beyaz olarak kullanılacak tüm polyester mamuller daha yüksek beyazlık derecesi kazandırılmak amacıyla, dispersiyon tip optik beyazlatıcılar ile muamele edilir. 4. Termofiksaj :Polyesterde en önemli önterbiye işlemidir. Elyaf üretimi, germe, dokuma gibi işlemlerde mamulde oluşan gerilimlerin ısı fiksajı ile giderilmesi amacını taşır. İzleyen sıcak işlemlerde ve kullanımda polyester mamulün çekmesini, büzülmesini ve karışıklık oluşmasını önler. 3. Alkalizasyon (Kabuk soyma): Bazların polyesterin dış yüzeyini sabunlaştırmasından yararlanılarak ipeğimsi bir görünüm ve tutum kazandırılma işlemidir. Yalnızca polyestere özgüdür.

POLİESTER MALZEMELERİN BOYANMASINDA KULLANILAN CİHAZLAR Poliester elyafının boyanmasında en fazla kullanılan makineler çektirme metoduna göre; jet boyama makineleri, HT boyama aparatlarıdır. Kontinü (kesiksiz) metotlardan polyester için en uygun yöntem, termosol boyama metodudur. Bu metodun uygulanması da hemen hemen yalnızca polyestere malzemelerde yapılmaktadır.

POLYESTER BOYANMASI Polyester liflerin boyanması güçtür. Genel olarak bu güçlükler, aşağıdaki faktörlerden kaynaklanmaktadır: -Polyester lifleri, yüksek lif kristalizasyonuna sahip olduğu için kristalin bölgelerin fazla, boyar madde difüzyonuna olanak veren amorf bölgelerin az olmasından kaynaklanmaktadır. A. amorf bölge B. Kristalin bölge

- Yüksek hidrofobik karaktere sahip olması nedeniyle yapılarında hidrofil gruplarının olmaması. Hidrofobluğun fazla olmasından dolayı % 0,4 gibi çok düşük nem çekme oranına sahip olması - Polyester liflerinin yapısında boyar madde ile kimyasal bağ oluşturabilecek fonksiyonel grupların bulunmaması Polyesterin boyanmasında en çok kullanılan boyarmadde dispers boyarmaddelerdir. Dispersiyon boyarmaddeleri, polyester boyamada uygun haslıklarda tam bir renk paleti elde edebilmeyi sağlayan tek boyarmadde sınıfıdır.

Piyasada 3 ana dispers boyar madde türü vardır. Küçük moleküllü dispers boyar maddeler: Bu boyar maddelerle çektirme yöntemiyle boyama yapılır. Orta moleküllü dispers boyar maddeler: Çektirme, bazen termosol yöntemi ile boyama yapılır. Büyük moleküllü dispers boyar maddeler: Genellikle termosol yöntemi uygulanır. Bazen çektirme yönteminde de kullanır.

DİSPERSİYON BOYARMADDELERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Dispersiyon boyarmaddeleri; hidrofob karakterli, suda çözünmeyen (aslında çok az bir çözünürlük gösteren) boyarmaddelerdir. Dispersiyon boyarmaddeleri iki formda bulunurlar: - Mikrodispers granüller veya toz boyarmaddeler. - Sıvı boyarmaddeler.

Dispersiyon Boyar Maddeleriyle Polyesterin Boyanması Polyester lifinin elde edilmesi esnasında lif makro molekülleri sıkı kristalin yapı oluşturur. Boyar madenin lif içine difüzyonuna olanak verecek amorf bölgelerin kristalin alanlara oranla düşük olması, polyesterin normal şartlarda boyanmasında zorluklar ortaya çıkarır. Bu nedenle dispers boyar madde ile polyesterin boyanması için sıkı lif yapısının açılıp boyar maddenin lif içine gireceği gözeneklerin açılması gerekir. Bu açılma genellikle aşağıdaki şekillerde yapılır. - Yüksek ısı ve su ile gevşetme, - Yüksek ısı ile gevşetme, - Yardımcı madde ile gevşetme

Polyesteri Boyama Metotları Polyesterin dispers boyar maddelerle boyanması aşağıdaki şekillerde yapılabilir. - Carrier yöntemine göre boyama – Çektirme yöntemiyle boyama yapılır. - HT yöntemine göre boyama – Çektirme yöntemiyle boyama yapılır. - Termosol boyama yöntemi – Emdirme yöntemiyle boyama yapılır.