EKON 321 ULUSLARARASI İKTİSAT Bölüm 8 Dünya Ticaretinin Serbestleştirilmesi ve Entegrasyon Şekilleri

Giriş Dünya Ticaret Örgütü’ne beyan edilmiş bölgesel ekonomik entegrasyonların sayısı 200’den fazladır. Yalnızca son 10 yılda 87 bölgesel ekonomik entegrasyon sözleşmesi yürürlüğe girmiştir. DTÖ tarafından yapılan araştırmalara göre bugün dünya ticaretinin % 39’u Avrupa Birliği, % 24’ü NAFTA, % 6’ı ASEAN, % 12’i ise diğer bölgesel ekonomik entegrasyonlar çerçevesinde yürütülmektedir. Böylece, dünya ticaretinin % 81’i bölgesel ekonomik entegrasyon ilişkilerine giren ülkeler arasında yürütülmektedir.

Uluslararası ekonomik birleşme kavramı Genel olarak, uluslararası ekonomik birleşme, birleşmeye katılan ekonomiler arasında mal ve hizmetler, Sermaye ve işgücü Serbest dolaşımının sağlanarak ortak bir ekonomik alanın oluşturulmasıdır.

İktisadi birleşmelerin türleri 1. Tercihli Ticarət Anlaşmaları (Preferential Trading Agreement) Anlaşmaya katılan ülkelerin tek taraflı veya karşılıklı olarak tarife indirimleri uygulamasıdır. 2. Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Association) Bölge içi ortak (serbestleştirme), fakat bölge dışı serbest gümrük politikası mevcuttur. 3. Gümrük Birliği (Customs Union) Birlik içinde ve dışında ortak gümrük politikası mevcuttur. 4. Ortak Pazar (Common Market) Gümrük birliği + birlik içinde üretim faktörlerinin de serbest hareketi 5. İktisadi Birlik (Economic Union) Ortak Pazar + ekonomik, mali ve para politikalaırnın kordinasyonu 6. Parasal Birlik (Monetary Union) Üye ülkelerin ulusal paraları arasında sabit kur ilişkisi kurulmasını öngörmekte, bunun için de ulusal para ve maliye politikalarının uyumlaştırılmasını amaçlamaktadır.

Serbest Ticaret Bölgesi BİRLEŞME AŞAMALARI Serbest Ticaret Bölgesi Bağımsız ülke Gümrük Birliği İktisadi Birlik Ortak Pazar Tek Ülke Dış ticaret politikası ikitaraflı müzakerelerde oluşturulur Üyeler arasında serbest ticaret Üyeler arasında serbest ticaret Üyeler arasında serbest ticaret Üyeler arasında serbest ticaret Üyeler arasında serbest ticaret 3. ülkelerle ikitaraflı müzakerelerle oluşturulan dış ticaret politikaları 3. ülkelere karşı ortak tarife ve korumacı önlemler 3. ülkelere karşı ortak tarife ve korumacı önlemler 3. ülkelere karşı ortak tarife ve korumacı önlemler 3. ülkelere karşı ortak tarife ve korumacı önlemler Üyeler arasında faktörlerin serbest hareketi Üyeler arasında faktörlerin serbest hareketi Üyeler arasında faktörlerin serbest hareketi Ortak para ve mali politikaların uygulanması Ortak para ve mali politikaların uygulanması Devletler üstü sosyo-politik teşkilatlanma

3.Gümrük Birliği Üyeler arası serbest ticaret ile dış dünyaya yönelik Ortak Gümrük Tarife rejimi Ortak Gümrük Tarife rejimi – her üye ülke kendi milli tarife rejimini zaman içerisinde ortak tarife rejimi ile uyumlu hale getirmek durumundadır. İthal ürünler birlik üyesi hangi ülkeden giriş yaparlarsa yapsınlar aynı tarife ve dış ticaret mevzuatına tabii olurlar.

3. Gümrük Birliği (Devam) Ortak Tarife’ye uyumlaşma zaman almaktadır. Bazı ürün grupları gümrük birliği kapsamı dışında tutulabilir (Ör. Türkiye-AB, tarımsal ürünler dahil değil) Serbest Ticaret Bölgesine göre daha «derin» bir entegrasyon düzeyidir.

Gümrük Birliklerinin Ekonomik Etkileri 1. Statik etkiler Statik etkiler, ekonomik ve sosyal yapılar sabit kalmak şartıyla, tarifelerin kaldırılmasıyla üretim faktörlerinin yeniden bölüşümü sonucunda ortaya çıkacak etkileri göz önünde tutur. İlk defa 1950’li yıllarda Kanadalı ekonomist Jacob Viner tarafından araştırılmış ve iki türlü etki ortaya çıkmıştır: a. Ticaret yaratıcı etki (trade creation) b. Ticaret saptırıcı etki (trade diversion)

Gümrük Birliği Statik Etkiler Ticaret Yaratma Etkisi Üye ülkeler arasındaki ticari engellerin kalkması sonucu üye ülkeler arası ticaret hacminde ortaya çıkan artış

Ticaret Saptırma Etkisi İTHALAT İHRACAT TUVALU MIKRONEZYA GUAM - 100 (120) 120 (120) 80 (120) 60 (60) 80 (60) 40 (0)

Tuvalu ve Mikronezya arasındaki Ticaret hacmi anlaşma öncesi neydi? Anlaşma sonrası nedir? Ticaret Yaratma etkisi ne kadardır? Ticaret Saptırma etkisi ne kadardır?

NAFTA Ticaret Yaratma Etkisi NAFTA öncesi Otomotiv ABD İhracatçısı Diğer İhracatçılar Meksika İthal Fiyatları $24,000 %20 Gümrük tarifeli $21,600 NAFTA sonrası $20,000 %0 gümrük tarifesi %20 Tarifeli

Birlik Sonrası Otomotiv Fiyatları

Gümrük Birliklerinin Ekonomik Etkileri 2. Dinamik etkiler Dış rekabetin artması Ölçek ekonomilerinden yararlanma Teknolojik ilerleme Yatırımları özendirme (özellikle, “tarife fabrikaları”nın ortaya çıkması) Kaynak hareketliliği

4. Ortak Pazar Avrupa Birliğinin 1990 öncesi halidir Ortak gümrük tarifesi ve üyeler arası serbest mal ve hizmet dolaşımı ötesinde işgücü ve sermayenin serbest dolaşımını da içermektedir. Kaynak (İşgücü ve Sermaye) dağılımını daha etkin kılar Birlik içinde yüksek ücret farklılıkları GÖÇ gibi insan akımlarına neden olabilir,

5. İktisadi Birlik Ortak Pazardan İktisadi Birliğe geçiş, ortak standartların kabül edilmesini, diğer ifadeyle çeşitli ulusal sistemlerin ortak bir standarta dönüştürülmesini zorunlu kılmaktadır. Bunlarsa aşağıdakileri kapsamaktadır: Mal standartları Hizmet standartları Kamunun satınalm işlemleri İşletme hukuku ilkeleri Ortak rekabet kuralları İnsanların serbest dolaşımı Yasal ve yönetsel engeller v.s

İktisadi Birlik Ortak ekonomik politikanın uygulanması Sınırlı ekonomik ve parasal birliğin oluşturulması Sosyo ekonomik süreçlerin ortak düzenleme sisteminin faaliyete geçmesi Ortak ekonomik mekanın oluşması Hukuk mevzuatının uyumlaştırılması Ortak vergi sistemi Ortak standartlar Ortak teknik güvenlik kuralları Ortak çalışma mevzuatı Ortak Anti tekel mevzuatı Ortak şirket mevzuatı İş yapmanın ortak prensipleri Dış ekonomik, para ve yatırım ilişkilerinin ortak kuralları Ortak para

DÜNYA TİCARETİNDE LİBERALLEŞME

GATT (Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması) II. Dünya Savaşının ardından 1947 yılında dünya ticaretini liberalleştirme amacıyla kuruldu Resmi bir kurumdan öte ülkelerin taraf olduğu çok taraflı bir anlaşmaydı Nihai hedefe ulaşabilmek adına 8 turluk (yıllarca süren) görüşmeler yapıldı

Round adı verilen Turlar Dillon Round (1960-1962) Keneddy Round (1962-1967) Tokyo Round (1975-1979) Uruguay Round (1987-1994) Doha Round (2001- )

GATT Başlangıçta 23 ülke taraftı DTÖ’nün şu anda 164 üyesi bulunmaktadır. Üyelerin ticaret hacmi dünya ticaretinin 90%’ını kapsamaktadır.

Tarife Problemleri Gümrük tarifelerinin önemli bir kısmı düşürüldüğü halde hala daha ticarette önemli bir sorun konumundadır. Gelişmekte olan bazı ülkelerde halen yüksek gümrük tarifeleri uygulanmaktadır. Örneğin bir çok ülkede tarımsal ürünlere Pakistan ve Hndistanda otomotiv ithlatına %100 üzeri tarifeler

GATT Uruguay Turu (1987- 1994) GATT Turlarının en uzun süren ve en kapsamlısıdır. Anlaşma tarafları gümrük tarifelerini %60’a yakın indirdiler Gelişmekte olan ülkelerin müzakerelere katılması müzakerelerin seyrini değiştirdi. Gelişmiş ülkeler karşısında ortak duruş sergilediler. Kota veya gönüllü engellerin kaldırılması kalanlarında tarifeye dönüştürülmesine karar verildi

Uruguay Turu Ticaret ile ilgili yatırım önlemleri (TRIMs)de müzakere edildi Gelişmekte olan ülkeler önlemleri sonlandırmakta mutabık kaldılar Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (GATS) da hazırlandı

Uruguay Turu Kamu İhaleleri ile ilgili anlaşmaya varılamadı Tarımsal sübvansiyonların ticarete etkilerini azaltmaya çalışıldı Tarımsal ürün kotalarının kaldırılmasına Koruma yöntemlerinin şeffaflaştırılmasına