Vergi Uyuşmazlıklarında İdari Çözüm Yolları

Vergi Uyuşmazlıklarında Çözüm Yolları Uzlaşma Düzeltme İdari Çözüm Yolları

UZLAŞMA

Uzlaşmanın Tanımı Uzlaşma; resen, ikmalen ve idarece tarh edilen vergilerde idare ile yükümlüler karşı karşıya gelerek anlaşabilirler. Uzlaşma gerçekleştiği takdirde idarenin vazgeçtiği miktardaki vergi borcu ve vergi borcu aslına bağlı olarak vergi cezası belli miktar itibariyle sona ermiş olur. (VUK, Ek 1-12)

Uzlaşma Yoluna Gidebilmek İçin Gerekli Koşullar Tarhiyatta vergi hatası ve (her türlü) maddi hata olmalıdır. Yanılma söz konusu olmalıdır. Yasa hükümlerine yeteri kadar nüfuz edilememiş olmalıdır. Uyuşmazlık konusu olay ile ilgili olarak vergi yargısı ve idare arasında görüş farklılığı olmalıdır.

Uzlaşmanın Çeşitleri Türk vergi sisteminde uzlaşma; Tarhiyat öncesi uzlaşma, Tarhiyat sonrası uzlaşma olmak üzere iki şekilde düzenlenmiştir. Mükellefler bunların yalnızca birinden faydalanabilirler.

TARHİYAT ÖNCESİ UZLAŞMA

Uzlaşmanın Konusu ve Kapsamı Tarhiyat öncesi uzlaşma, nezdinde vergi incelenmesine başlanmış mükelleflerin adlarına tarhiyat yapılmadan önce kullanabileceği bir haktır. Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına; vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezası (kaçakçılık hariç), usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları girmektedir.

Uzlaşma Talebi ve Süresi Talep, vergi incelemesini yapan inceleme elemanlarına veya bu elemanların bağlı bulunduğu ekip veya grup başkanlığına yazılı olarak yapılmalıdır. Nezdinde inceleme yapılan mükellefler incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. İnceleme elemanlarınca yapılacak “uzlaşmaya davet” hallerinde ise, davet yazısının mükellefe tebliğinden itibaren en geç on beş gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunulabilir.

Uzlaşmanın Sonuçları Uzlaşma sonucunda düzenlenen uzlaşma tutanakları kesindir ve ilgili vergi daireleri tarafından gerekli işlemlere hemen başlanır. Üzerinde uzlaşma sağlanan veya tutanakla tespit edilen hususlar hakkında dava açılamaz ve hiçbir merciye şikayette bulunulamaz. Tarhiyat öncesi uzlaşmadan yararlanan mükellef, üzerinde uzlaşılan vergi ve ceza için cezalarda indirim hakkından yararlanamaz. Uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaşma temin edilememiş veya uzlaşmaya varılamamış ise vergi dairesi gelen inceleme raporunda önerilen matrah veya matrah farkı üzerinden gerekli tarh işlemini yapar.

Uzlaşmanın Sonuçları Uzlaşılamayan vergi ve cezaya ilişkin olarak vergi dairesince yapılacak tarhiyata karşı, ihbarnamenin tebliğ tarihini takip eden 30 gün içerisinde yargı ve idari yollara (tarhiyat sonrası uzlaşma hariç) başvuru hakkı devam eder. Yine aynı süre içinde cezalarda indirim talebinde bulunabilir.

Uzlaşılan Vergi ve Cezaların Ödenmesi Uzlaşılan vergi ve cezalara ilişkin tutanak vergi dairesine gönderilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme sürelerinden önce mükellefe tebliğ edilmişse; kanuni ödeme sürelerinde, ödeme süreleri kısmen veya tamamen geçtikten sonra mükellefe tebliğ edilmişse; uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Üzerinde uzlaşılan vergi miktarına ayrıca bu verginin normal vade tarihinden uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için gecikme faizi hesaplanır.

TARHİYAT SONRASI UZLAŞMA

Uzlaşmanın Konusu ve Kapsamı Vergi daireleri tarafından mükellef adına ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen ve vergi dairelerinin tarha yetkili olduğu bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezaları girmektedir. Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile kaçakçılık suç ve cezalarından dolayı vergi ziyaına sebebiyet verilmesi durumunda kesilecek ceza uzlaşma kapsamı dışındadır.

Uzlaşma Talebi Uzlaşma talebi, yetkili uzlaşma komisyonuna veya mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine dilekçe ile yapılır. Uzlaşma talebinin vergi/ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ tarihini izleyen günden itibaren 30 gün içinde yapılması gerekir.

Uzlaşmanın Sonuçları Uzlaşma sağlandığı takdirde, üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen hususlar hakkında dava açılamayacağı gibi hiçbir merciye şikayette de bulunulamaz. Uzlaşma sağlanamazsa ya da temin edilemezse, yargı yoluna başvurulabilir.

Vergi Mahkemelerinde Dava Açma Uzlaşmanın gerçekleşmemesi durumunda mükellef, uzlaşmanın sağlanamadığını gösteren tutanağın tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde yetkili vergi mahkemesinde dava açabilir. Bu durumda dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise, bu süre tutanağın tebliğinden itibaren 15 gün uzar.

Uzlaşma ve Cezalarda İndirimden Yararlanma Mükellef, yapılan tarhiyata karşı uzlaşma veya cezalarda indirme talebinde bulunma haklarından sadece birinden yararlanabilir.

Uzlaşılan Verginin Ödenmesi Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde, uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce mükellefe tebliğ olunmuşsa normal vade tarihlerinde, ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra tebliğ olunmuşsa ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

DÜZELTME Düzeltme yoluna başvurma zorunluluğu yoktur. İdari yollara başvurduktan sonra mükellefçe duruma göre yargısal çözüm de istenebilir.

Vergi Hatalarında Düzeltmenin Kapsamı Vergi hatası, vergiye müteallik hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınmasıdır. (VUK, 116) Düzeltme, vergi aslı kadar vergi cezası ile de ilgili olabilir. (VUK, 375) Düzeltme başvurusu idari denetim türlerinden istitaf başvurusuna (aynı merciye başvuru) karşılık gelmektedir. İdari kararların sona ermesi açısından bakıldığında, sakatlıkları bünyesinde barındıran bir tarh işlemi, “hata düzeltme işlemi” adı altında tesis edilen ikinci bir işlemle hukuk dünyasından silinmiş ise bu ikinci işlem niteliği itibarıyla bir “geri alma” işlemidir. “Geri alma” işlemi, sakat bir idari kararın başka bir idari karar ile hukuk dünyasından silinmesi, geçmişe dönük olarak hükümsüz hâle getirilmesini ifade eder. Bununla birlikte, tüm vergi hatası düzeltme işlemleri geri alma işlemi niteliği taşımaz. Tarh işleminin matrahında veya ödenecek verginin miktarındaki sakatlıkların düzeltilmesinin konu edildiği “hata düzeltme işlemleri”nde olduğu gibi bazı hata düzeltme işlemleri geri alma değil “düzeltme işlemi”ne karşılık gelmektedir.

Düzeltmeye Konu Olmayan Vergi Uyuşmazlıkları Tartışmaya açık olan hukuki uyuşmazlıklar, (Yorum uyuşmazlıkları) Yargı mercilerince bir karar verilmiş olan “yanlışlıklar” Ödeme emri aşamasındaki uyuşmazlıklar

Vergi Hatalarının Çeşitleri Hesap hataları (VUK, 117)ve, Vergilendirme hataları (VUK, 118) olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür.

a) Hesap Hataları Matrah Hataları: Vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, inceleme raporu ve kararlarda matraha ait rakamların veya indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır. Örneğin; Verilen gelir vergisi beyannamesinde gösterilen matrahtan mahsup edilmesi gereken geçmiş yıl zararları veya düşülmesi gereken şahıs ve bireysel emeklilik sigorta primlerinin düşülmemesi gibi yanlışlıklar matrahın fazla ya da eksik gösterilmesi sonucunu doğuran hatalardır.

Vergi Miktarında Hatalar: Vergi oran ve tarifelerinin yanlış uygulanması, mahsupların yapılmamış veya yanlış yapılmış olması, verginin eksik veya fazla hesaplanmış veya gösterilmiş olmasıdır. Örneğin; Tahakkuk fişi veya vergi/ceza ihbarnamesinde gösterilen matraha vergi tarifesinin yanlış uygulanması, ödenen geçici verginin mahsup edilmemesi veya ödenmeyen geçici verginin mahsup edilmesi sonucunda verginin eksik veya fazla tarh edilmesi durumunda vergi miktarındaki hata düzeltme yolu ile giderilir.

Verginin Mükerrer Olması: Aynı vergi kanunu uygulanarak, belli bir vergilendirme dönemi içinde, aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınmasıdır.

b) Vergilendirme Hataları Mükellefin Şahsında Hata: Bir verginin gerçek borçlusu yerine başka bir kişiden istenmesi veya alınmasıdır. Örneğin; Aynı vergi dairesinin gelir vergisi yönünden aynı ad ve soyadını taşıyan iki mükellefi vardır. Ancak birisi basit usulde diğeri ise gerçek usulde vergilendirilmektedir. Gerçek usulde vergiye tabi olan mükellefin vergi borcunun basit usule tabi olan mükelleften istenilmesi mükellefin şahsında hatadır.

Mükellefiyette Hata: Açık olarak vergiye tabi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır. Örneğin; Veraset yoluyla mal intikal eden bir kişiden, mirası üç aylık süre içinde reddetmesine rağmen veraset ve intikal vergisi istenmesi mükellefiyette hatadır.

Konuda Hata: Açık olarak vergi mevzuuna girmeyen veya vergiden müstesna bulunan gelir, servet, madde, kıymet, evrak ve işlemler üzerinden vergi istenmesi veya alınmasıdır. Örneğin; Elde edilen alacak faizlerine indirim oranı uygulandıktan sonra kalan tutar beyan sınırını aşmamasına rağmen gelir vergisine tabi tutulması konuda hatadır.

Vergilendirme veya Muafiyet Döneminde Hata: Vergi ile ilgili vergilendirme döneminin yanlış gösterilmesi veya süre itibariyle eksik veya fazla hesaplanmasıdır. Örneğin; Her verginin kendi vergi kanununda belirtilen vergilendirme dönemi vardır. Gelirin yanlış yılda vergilendirilmesi, 2007 yılına ait olup 2006 yılında peşin tahsil olunan kira bedellerinin ödemenin yapıldığı yıl olan 2006 yılında vergilendirilmesi, vergilendirme ve muafiyet döneminde hatadır.

Hata Düzeltme Yolları Resen Düzeltme Yükümlünün Başvurusu Üzerine Düzeltme

a) Resen Düzeltme Re’sen düzeltme; idarece tereddüde imkan vermeyecek derecede açık olan hatalar vergi dairesince vergi dairesi müdürünün kararıyla re’sen düzeltilebilir. Ancak bu düzeltme, mükellefin lehine ya da aleyhine olabilir. Mükellef lehine vergi dairesince yapılan düzeltme sonucunda nakden iade çıkabilir.

Vergi Hatalarının Resen Düzeltilmesi Mükellef lehine yapılan düzeltmelerde, mükellefe düzeltme fişinin bir örneği tebliğ edilir. Mükellefin, düzeltme fişinin tarafına tebliğ edildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde nakden iade veya mahsup talebi için vergi dairesine müracaat etmesi gerekir. Mükellef vergi dairesine bu alacağı için bahsedilen sürede müracaat etmediği takdirde, alacak hakkı ortadan kalkar.

Vergi Hatalarının Resen Düzeltilmesi Mükellef aleyhine yapılmış düzeltme işleminde ise ilave verginin düzeltme fişi ve eki ihbarname ile mükellefe tebliği zorunludur. Kendi aleyhlerine düzeltme yapılan kimselerin düzeltmeye karşı vergi mahkemesinde dava açma hakları saklıdır.

b) Yükümlünün Başvurusu Üzerine Düzeltme Talep üzerine düzeltmede düzeltme işlemi, düzeltme makamı olan vergi dairesi müdürünün uygun görmesi halinde yapılır, uygun görülmeyen hallerde ise durum mükellefe yazı ile tebliğ olunur.

Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Mükelleflerin vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 günlük dava açma süresi geçmiş olsa dahi ilgili vergi dairesine düzeltme talebinde bulunma imkânı bulunmaktadır. Vergi mahkemesinde dava açma süresi geçtikten sonra düzeltme talepleri reddolunanlar şikayet yoluyla Gelir İdaresi Başkanlığına müracaat edebilirler. Şikayet yolu hiyerarşik idari başvuruya karşılık gelir.

Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Şikâyet dilekçesini takiben 60 günlük süre içinde GİB’in cevap vermemesi halinde istek reddedilmiş sayılır. İdarenin şikâyeti reddetmesi ya da altmış günlük süre içinde cevap vermemesi halinde dava açma süresi içinde, konusuna göre İdare ve Vergi Mahkemelerine dava açılabilir.

Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Şikayet yoluyla düzeltme talebi üzerine GİB’in mükellefin düzeltme talebini değerlendirerek düzeltme yapılması gerektiği sonucuna ulaşırsa, düzeltme işlemlerinin yapılması için ilgili Vergi Dairesi Başkanlığı’na veya Defterdarlığa durumu yazı ile bildirir.

Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Vergi hatasının düzeltilmesi sonucunda mükellefe iade edilmesi gereken bir tutarın ortaya çıkması halinde, düzeltmeye ilişkin düzeltme fişinin tebliğ tarihinden itibaren, mükellefin söz konusu tutarı almak için 1 yıl içinde müracaat etmesi gerekir. Aksi takdirde, bu hakkı ortadan kalkar ve böyle bir alacağı yok sayılır.

Hata Düzeltmede Zamanaşımı Düzeltme talebinin başvuru süresi 5 yıllık (tarh) zamanaşımına tabi olmakla birlikte, düzeltme zamanaşımı süresi; Zamanaşımı süresinin son yılı içinde tarh ve tebliğ edilen vergilerde hatanın yapıldığı, İlan yolu ile tebliğ edilip vergi mahkemesinde dava konusu yapılmaksızın tahakkuk eden vergilerde mükellefe ödeme emrinin tebliğ edildiği, İhbarname ve ödeme emri ilan yoluyla tebliğ edilen vergilerde 6183 sayılı Kanuna göre haczin yapıldığı, tarihten başlayarak 1 yıldan aşağı olamaz. 5 yıllık düzeltme başvuru süresi yukarıdaki hallerde 1 yıl daha uzamaktadır. (VUK, 126)