TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ’NİN YASAL TEMELLERİ

KONU BAŞLIKLARI I- EĞİTİM VE HUKUK II- ANAYASADA EĞİTİM III- YASA, KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME VE YÖNETMELİKLERDE EĞİTİM IV- ULUSLARARASI BELGELERDE EĞİTİM

I- EĞİTİM VE HUKUK Eğitim, belirli amaçlar doğrultusunda birey yetiştirme, bireye bilgi, beceri ve tutum kazandırma süreci olarak tanımlanabilir. Hukuk, toplumsal yaşantıdan doğan ilişkileri, adaleti gerçekleştirmek üzere düzenleyen kuralların bütünüdür.

Eğitim hukuku: Eğitim ve hukuk arasındaki ilişkileri eğitim hukuku düzenler. Eğitim hukuku, aileden başlayarak, okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim ve yaygın eğitim kurumlarında yapılan eğitim ve öğretimi düzenleyen kurallardan oluşur. Bir ülkede eğitimde devletin ve bireylerin uyması, uygulaması gereken kurallara eğitim hukuku denir.

II- ANAYASADA EĞİTİM 1. Kanun Önünde Eşitlik 2. Din ve Vicdan Hürriyeti 3. Bilim ve Sanat Hürriyeti 4. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi 5. Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları 6. Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları

III- YASA, KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME VE YÖNETMELİKLERDE EĞİTİM Milli Eğitim Temel Kanunu Tevhid-i Tedrisat Kanunu Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun İlköğretim ve Eğitim Kanunu Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu Özel Öğretim Kurumları Kanunu

Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Yükseköğretim Kanunu Devlet Memurluğu Memurların Yargılanması Öğretmenlik Kariyer Basamakları Öğretmenlerin Ödül ve Cezalandırılmaları Norm Kadro Uygulaması

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Eğitim Türkiye'de eğitim; adalet, güvenlik ve sağlık gibi devletin temel işlevlerinden birisi olup devletin denetimi ve gözetimi altında yapılmaktadır. Eğitim hakkı, T.C Anayasası ile güvence altına alınmıştır. 1982 Anayasasının 42. maddesinde Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi başlığı altında Devletin eğitim ve öğretimle ilgili temel görevleri tanımlanmıştır (Resmi Gazete, 09/11/1982-17863) Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Eğitim Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. Devlet, maddi imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları, topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

Eğitime İlişkin Yasalar 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu 05/01/1961 tarihinde kabul edilmiştir. Kanuna göre; İlköğretim, kadın erkek bütün Türklerin milli gayelere uygun olarak bedeni, zihni ve ahlaki gelişmelerine ve yetişmelerine hizmet eden temel eğitim ve öğretimdir (Madde 1). İlköğretim, ilköğrenim kurumlarında verilir; öğrenim çağında bulunan kız ve erkek çocuklar için mecburi, Devlet okullarında parasızdır (Madde 2). Mecburi ilköğretim çağı, 6 - 14 yaş grubundaki çocukları kapsar (Madde 3).

Eğitime İlişkin Yasalar 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası Türk Millî Eğitim Sisteminin genel çerçevesi, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile belirlenmiştir. Kanun 14/06/ 1973 tarihinde kabul edilmiştir (MEB, 2002). Eğitime ilişkin yukarıda sıralan temel yasalara ek olarak; 4306 Sayılı Sekiz Yıllık Kesintisiz Zorunlu Eğitim Yasası, 3797 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Yasa, 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası eğitim politikamızın ulusal kaynakları arasında görülebilir. Ülke genelinde 18 Ağustos 1997 tarih ve 23084 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4306 sayılı Sekiz Yıllık Kesintisiz Zorunlu Eğitim Yasası gereğince, sekiz yıllık kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasına geçilmiştir. Bu yasa, Türkiye Eğitim Sistemi’nde eğitim reformu için önemli bir temel ve basamaktır.

IV- ULUSLARARASI BELGELERDE EĞİTİM 1. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 2. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 3. Avrupa Birliği Antlaşmaları

1. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bu sözleşme, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiştir. Ülkemizde bu sözleşme, 27.01.1995 tarih ve 22184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe kanun olarak girmiştir.

Eğitim konusunda, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim, rehberlik hizmeti, devam zorunluluğu ve terklerin azaltılması, disiplin, uluslararası işbirliği ilkeleri getirilmiştir. Eğitimin hedeflerinde ise, eğitimin amaçları, çocuğun çeşitli yönlerden geliştirilmesi, insan hakları ve çeşitli ilkelere saygının geliştirilmesi, kültüre ve kültürlere saygı, çocuğun yaşam tarzına hazırlanması, çevreye saygı, gerçek ve tüzel kişilerin öğretim kurumları kurması ilkeleri düzenlenmiştir. Engelli çocukların eğitimi de sözleşmede yerini almıştır

2. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Birleşmiş Milletlerce hazırlanan pek çok bildirge ve sözleşmede eğitim hakkına yer verilmiştir. 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 26. maddeye göre “Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, hiç olmazsa temel eğitim evrelerinde parasız olmalıdır. Temel eğitim zorunludur. Teknik ve mesleki eğitimden herkes yararlanabilmelidir. Yükseköğretim, yeteneklere göre herkese açık olmalıdır.

3. Avrupa Birliği Antlaşmaları Amsterdam Antlaşması’nın 149. maddesinde topluluğun eğitime katkısı, Topluluk faaliyetinin amaçları, eğitimde işbirliği, Konseyin görevi ana başlıklar halinde düzenlenmiş, alt başlıklar verilmiştir. Aynı şekilde 150. maddede Topluluğun meslekî eğitim politikası uygulaması, Topluluk faaliyetinin amaçları, eğitimde işbirliği, Konseyin görevi ana başlıkları alt başlıklarıyla birlikte düzenlenmiştir.

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI MERKEZ TAŞRA VE YURTDIŞI ÖRGÜTÜ

Türk eğitim sistemi, ülke yönetiminin özelliklerine uygun olarak, merkezi bir yönetim yapısına sahiptir. Eğitimle ilgili önemli politik, sosyal ve ekonomik kararlar Milli Eğitim Bakanlığı tarafından alınmaktadır.

Tarihsel Gelişim MEB MERKEZ ÖRGÜTÜ İlk bakanlık, 1839’da Rüşdiye Okulları Bakanlığı (Mekatib-i Rüşdiye Nezareti). Ancak genel müdürlük hüviyetinde idi. Okullar Genel Bakanlığı (Mekatib-i Umumiye Nezareti) Bakanlık düzeyinde ilk eğitim örgütü: 1857  Bakanlar Kuruluna (Meclis’i Vükela) dahil bir Bakan (Nazır) tarafından yönetilen Eğitim Genel Bakanlığı (Maarif-i Umumiye Nezareti) kurulmuştur. 1869 Eğitim Genel Tüzüğü (Maarif-i Umumiye Nizamnamesi), bugünkü eğitim sisteminin temelini oluşturan ilk belge.

Kurtuluş Savaşı yıllarında İstanbul’da Maarif Nezareti mevcutken, 1920’de Ankara’da Maarif Vekaleti kurulmuştur. Cumhuriyet döneminde bakanlığın adı birkaç kez değiştirilmiştir: Kültür Bakanlığı (1935), Maarif Vekilliği (1941), Milli Eğitim Bakanlığı (1946), Maarif Vekaleti (1954), Milli Eğitim Bakanlığı (1961), Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı (1983) ve Milli Eğitim Bakanlığı (1989) olarak.

1992  3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun bakanlığın örgüt ve görevlerini düzenlemiş ve MEB bugünkü şeklini almıştır. MEB olarak örgütlenen Türkiye eğitim sisteminin örgütsel ve yönetsel yapısı; kanuna göre merkez örgütü, taşra örgütü, yurtdışı örgütü ve bağlı kuruluşlar olmak üzere dört başlık altında ele alınmaktadır.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN Kanun Numarası : 3797 Kabul Tarihi   : 30.4.1992 Resmî Gazete : 12.5.1992/21226 Düzeltme : 27.5.1992/21240 RG

:: Amaç Madde 1 – Bu Kanunun amacı; Anayasa, 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ile kalkınma plan ve programları doğrultusunda milli eğitim hizmetlerini yürütmek üzere, Milli Eğitim Bakanlığının kurulmasına, teşkilat ve görevlerine ilişkin esasları düzenlemektir.

:: Görev Madde 2 – Milli Eğitim Bakanlığının görevleri şunlardır: a) Atatürk İnkılap ve İlkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk Milliyetçiliğine bağlı, Türk Milletinin milli, ahlaki, manevi, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatandaş olarak yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğretim hizmetlerini planlamak, programlamak, yürütmek, takip ve denetim altında bulundurmak,

:: Görev b) Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve her çeşit örgün ve yaygın eğitim kurumlarını açmak ve yükseköğretim dışında kalan öğretim kurumlarının diğer bakanlık kurum ve kuruluşlarınca açılmasına izin vermek, c) Türk Vatandaşlarının yurt dışında yapılacak eğitim ve öğretimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek, d) Diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlarca açılan ve yükseköğretim dışında kalan örgün ve yaygın eğitim kurumlarının denklik derecelerini belirlemek, program ve yönetmeliklerini birlikte hazırlamak ve onaylamak,

:: Görev e) Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı ortaöğretim kurumlarının program, yönetmelik ve öğrenim denklik derecelerinin belirlenmesi konularında işbirliğinde bulunmak, f) Yükseköğretimin milli eğitim politikası bütünlüğü içinde yürütülmesini sağlamak için, Yükseköğretim Kanunu ile Bakanlığa verilmiş olan görev ve sorumlulukları yerine getirmek, g) Okullardaki bedeneğitimi, spor ve izcilik eğitimi ile ilgili hizmetleri yürütmek, h) Yükseköğrenim gençliğinin barınma, beslenme ihtiyaçlarını ve maddi yönden desteklenmelerini sağlamak.

:: Teşkilat Madde 3 – Milli Eğitim Bakanlığı teşkilatı; merkez,taşra ve yurt dışı teşkilatı ile bağlı kuruluşlardan oluşur. Madde 4 – Bakanlık merkez teşkilatı; Bakanlık Makamı, Talim ve Terbiye Kurulu, anahizmet birimleri, danışma ve denetim birimleri ile yardımcı birimlerden oluşur.

Bakanlık Makamı :: Bakan Madde 5 – Bakan, Bakanlık hizmetlerini mevzuata, hükümetin genel siyasetiyle milli güvenlik siyasetine, kalkınma planlarına ve yıllık programlara uygun olarak yürütmekle ve Bakanlığın faaliyet alanına giren konularda diğer bakanlıklarla ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla görevlidir.

Bakanlık Makamı :: Müsteşar ve Müsteşar Yardımcıları Madde 6 – Müsteşar, Bakanın yardımcısı olup, bakanlık hizmetlerini Bakanlığın amaç ve politikalarına, kalkınma planlarına, yıllık programlara ve mevzuat hükümlerine uygun olarak Bakan adına düzenler ve yürütür. Madde 7 – Hizmetlerin yürütülmesinde Müsteşara yardımcı olmak üzere yedi Müsteşar Yardımcısı görevlendirilebilir.

Bakanlık makamı (Bakanlık makamı ve sürekli kurullar), Merkez Örgütü Bakanlık makamı (Bakanlık makamı ve sürekli kurullar), Ana hizmet birimleri, Danışma ve denetim birimleri Yardımcı birimler. Sürekli Kurullar Talim ve Terbiye Kurulu, Milli Eğitim Şurası, Yükseköğretim Kurulu, Mesleki Eğitim Kurulu, Müdürler Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu, Merkez Disiplin Kurulu Öğrenci Disiplin Kurulu

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Doğrudan bakana bağlı. Eğitimle ilgili her konuda bakana görüş verir, araştırmalar yapar Eğitim sistemini geliştirme Ders veya yardımcı ders kitaplarını, hazırla(t)mak, ders araç-gereçlerini geliştirmek, Tüm birimlerin öğretim programlarını ve ders kitaplarını incelemek, Birimlerince hazırlanan kanun tasarılarına, tüzük ve yönetmeliklere son şeklini vermek, Yurtdışı diploma ve öğrenim belgelerinin derece ve denkliklerini tespit etmek, Milli Eğitim Şurasının sekreterlik görevini yürütmek,

Milli Eğitim Şûraları Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitim ve öğretimle ilgili konulan incelemek ve öneri niteliğinde kararlar almakla görevli en yüksek danışma kuruludur. Eğitimin niteliğini yükseltmek amacıyla öğretmenlerin, eğitim uzmanlarının, alan uzmanlarının, yöneticilerin, sivil toplum örgütlerinin, gönüllü kuruluşların katılımıyla gerçekleşir. Kararları Milli Eğitim bakanının onayıyla kesinlik kazanır.

TAŞRA ÖRGÜTÜ MEB 81 il ve 924 ilçede örgütlenmiştir Her ilde millî eğitim müdürlüğü; her ilçede ilçe millî eğitim müdürlüğü bulunmaktadır. İl milli eğitim müdürlüğü valiliğe, İlçe milli eğitim müdürlüğü kaymakamlığa bağlı. İlçelerde daha önce ilköğretim müdürlükleri vardı. 1981 yılında ilçe milli eğitim müdürlüğüne dönüştürülmüştür. İl milli eğitim müdürleri üçlü kararname (Milli Eğitim Bakanı, Başbakan, Cumhurbaşkanı), ilçe milli eğitim müdürleri ise Bakan imzası ile atanır.

İl - İlçe Millî Eğitim Müdürlüklerinin Bölümleri

YURT DIŞI ÖRGÜTÜ Dış ülkelerin eğitim ve öğretim gelişmelerini takip etmek ve ülkemize aktarımını sağlamak, ülkemizin eğitim ve bilim faaliyetlerini yurtdışında tanıtmak üzere, 21 ülkede, 20 Eğitim Müşavirliği ve 18 Eğitim Ataşeliği (Eğitim Müfettişliği) olmak üzere toplam 38 temsilciliği faaliyet göstermektedir.

Eğitim Müşavirliği Bulunan Merkezler Washington, Berlin, Viyana, Brüksel, Kopenhag, Paris, Tiflis, Lahey, Londra, Bern, Stockholm, Kahire, Riyad, Moskova, Lefkoşa, Bakü, Almatı, Bişkek, Taşkent ve Aşgabat. Eğitim Ataşeliği Bulunan Merkezler New York, Los Angeles, Berlin, Köln, Mainz, Münster, Münih, Nürnberg, Stuttgard, Düseldorf, Essen, Frankfurt, Hamburg, Hannover, Karlsruhe, Sydney, Strazbourg ve Lyon.