ENDÜSTRİ ve BAKLAĞİL VİRÜS ve BAKTERİ HASTALIKLARI Prof. Dr. FİLİZ ERTUNÇ

BAKLAGİL VİRÜS HASTALIKLARI  

Fasulye Hastalıkları   Bean common mosaic Potyvirus (BCMV) Etmen: 750X12 nm boyutlarında bükülebilir partiküllere sahiptir. Etmenin TIP 60 oC, ESN 10 -3-10-4 , olup 24 oC de 1-4 gün içinde canlılığını kaybeder. Konukçu hassasiyeti ve belirtilere göre 10 farklı strainini belirlenmiştir.  Yayılışı: Hastalık fasulyenin en zararlı virüs hastalığı olup, özellikle taze fasulye üretiminin yapıldığı her yerde yaygındır. Zararın derecesi türün hassasiyetine, bitki enfeksiyonunun dönemine ve bitkinin enfekte oluş şekline göre değişir (tohumla, vektörlerle ve mekanik olarak). Özellikle kırmızı Mexica fasulyesinde orta düzeyde hastalanlarda %53, şiddetli derecede hastalanlarda %68 oranında kayıp meydana gelir. Bitki yoğunluğu hastalığın doğal olarak yayılması için uygun olduğunda, yüksek oranda kayıplar meydana gelir.

Konukçuları: Doğal olarak fasulyeyi enfekte eder, ayrica yabani baklagilleri de hastalandırır. Deneysel olarak 23 baklagil türüne arız olur, bunlardan en onemlileri nohut, soya, bakla ve diğerleridir. N. clevelandii ve N. benthamiana baklagil dışındaki diğer konukçulardır.   Belirtileri: Simptomlar virus strainine ve konukçu genotipine göre farklılıklar gösterir. Si Stemik olarak enfekteli yapraklarda hafif daralma gözlenir. Genç yapraklarda şiddetli mozaik, damar bantlaşması , yaprak deformasyonu ve yapraklarda kıvrılma gözlenir. Kapsüllerde de mosaic ve kıvrılma gözlenir. Bazı hipersensitif çeşitlerde bitkinin çeşitli kısımlarında sistemik nekroz gözlenir, bunun sonucunda siyah kök belirtisi ortaya çıkar ve bunun sonucunda bitki ölür. Normal sıcaklıklarda hipersensitif reaksiyon lokal damar nekrozu olarak gözlenir. Patholoji: etmen hassas çeşitlerde tohum ile taşınır ancak hipersensitif çeşitlerde tohumla taşınmaz. Tohumda %50-83 arasında taşındığı saptanmıştır. Tohumla taşınma bitki henüz çiçeklenmeden önce olduğunda gerçekleşir. Bu durum etmenin polen ile de taşındığının göstergesidir. Virus tohumun embryo ve endosperminde saptanmış ancak nadiren tohum kabuğunda saptanmıştır. Virüs tohumda canlılığını 30 yıl korumaktadır. Kanatlı afid formları ile etmen hastalıklı bitkiden sağlıklılara taşınır.

Virüs çeşitli afid türleri tarafında taşınmaktadır Virüs çeşitli afid türleri tarafında taşınmaktadır. Acyrtosiphon pisum, Aphis fabae, Myzus persicae tabiatta BCMV sunu taşımaktadır. Diğer önemli türler ise A.gossypii, A. medicaginis olup hastalığı non-persistent olarak taşırlar. Hastalık özsu ilede taşınmaktadır.   Mücadelesi:her şeyden önce temiz tohum kullanmak gerekir. Afidlerle uygun bir kimyasal mücadele yapmak gerekir. Dayanıklı varyeteler mevcut olup gerek kuru ve gerekse taze fasulye üretiminde bu çeşitler tercih edilmelidir.

Fasulye sarı mozaik virusu (Bean yellow mosaic potyvirus-BYMV)   750X15 nm uzunluğunda, ipliğimsi yapıda partiküllere sahiptir. Konukçu dağılımı ve tohumla taşınmaması nedeniyle BCMV den ayrılır. Yaygınlığı:Tüm dünyada baklagil yetiştiriciliği yapılan her yerde yaygındır. Esas olarak fasulyeyi enfekte eder. Hollanda da Glayöl ler oldukça hassasdır. Hassas fasulyelerde tepe nekrozu yapar ve bir süre sonra bitkiyi öldürür. Konukçuları: tabiatta ve deneysel olarak çok sayıda bitkiyi enfekte eder. Kırmızı Mexica fasulyesinde kapsül veriminde %33 , üründe de % 41 oranında kayba neden olur. Şiddetli enfeksiyonları baklada % 90 nın üzerinde kayba neden olur. Sebzelerden fasulye, bezelye ve baklada zarar oluşturur. Yonca , üçgül gibi çok yıllık baklagiller enfeksiyon kaynağı olarak görev yaparlar. Iridaceae familyasından glayöl, frezia, tritonia bitkilerini de enfekte eder. C.quinoa klorotik lokal leke konukçusudur.

Belirtileri: BYMV enfekteli fasulyelerde 2 tip belirti mevcuttur Belirtileri: BYMV enfekteli fasulyelerde 2 tip belirti mevcuttur. Bunlardan birincisi genç yapraklarda sistemik mozaik olup şiddetli sarımsı mozaik şeklinde gözlenir. Erken enfekte olanlarda kapsül ve ürün kaybı yüksek olur ve bitki yavaş gelişir. İkinci belirti apical sürgün nekrozudur ve bitkiyi ölüme götürür . Bezelyede BYMV damar klorozu gösterir ve hafif bir kloroz görülür. Baklada oldukça hassasdır parlak sarımsı-yeşil sistemik mozaik gözlenir. Glayöl yapraklarında çizgi şeklinde mozaik ve çiçeklerde renk kırılması gözlenir. Patholojisi: Baklagillerde yıldan yıla çok yıllık baklagil konukçuları, çiçekler ve yabancı optlarla taşınır. Yayılmasında afid vektörleri önemli rol oynamaktadır A. craccivora ve Doralis fabae başlıca vektörleridir. Tabiatta 20 den fazla afid türü ile taşınmaktadır. (Myzus persicae, A. fabae, Acyrtosiphum pisum non-persistent olarak etmeni taşır. Fasulyede tohumla taşınmamasına rağmen Bakla ve Melilotus alba’da düşük düzeyde tohumla taşınır. Bu tohumlar hastalık için enfeksiyon kaynağıdır. BYMV hastalıklı bitki özsuyu ile de kolaylıkla taşınır. Mücadelesi: Çok yıllık baklagillerden uzakta fasulye tarlaları yer almalıdır. Viektörlerle mücadele yapmak gerekir.  

Bean southern mosaic sobemovirus(Fasulye güney mozaik virusu)   Isometrik 30 nm çapında ssRNA yapısında bir nvirüsdür. Amerika,Afrika, Avrupa Hindistan da yaygındır. Konukçularıİ Sadece baklagillerie kısıtlıdır. Fasulye, böğrülce de zarar yapar. Nadir olarak da baklada görülmektedir. Belirtileri: Yapraklarda mozaik, beneklenme, yapraklarda kabarcıklar, damar nekrozu, yaprak dökümüne neden olur. Tohumla ve Chrysomelid böceklerle taşınmaktadır. Ayrıca özsu ile de taşınmaktadır.  Alfalfa mosaic virus Yapraklarda limon sarısı renkte lekeler oluşturur bu nedenle hastalığa fasulye sarı benek hastalığı denir. Damarlar sarı renkte olur. Yaprak gelişimi gecikir ve deforme yaprak gelişir. CMV Yaprak ayasında kıvrılmaya neden olur .Damarlar boyunca klorotik çizgiler gözlenir. Bitkiler yavaş gelişir ve bitkide enfeksiyon zamanına bağlı olarak şiddetli bodurluk gözlenir. Fasulye tohumları ile %18 oranında taşınmaktadır. Bu nedeniz tohumluk kullanmak gerekir.

Bezelye hastalıkları BYMV Pea early browning Tobravirus Etmen 21nm eninde ve 215 ve 105 nm boylarında 2 partikülden oluşmaktadır. Avrupa ve Fas da yaygındır. Yonca, Fransız fasulyesi, ve baklada enfeksiyon oluşturur. Özsu ile de kolaylıkla taşınır. Yaprakcık ve sülüklerde nekroz, gövdede nekrotik çizgiler, kapsülde nekrozlar oluşturur ve ölü sürgünler hastalığın teşhisinde oldukça önemlidir. Yoncada yapraklarda sararmaya, fasulyede mozaik ve deformasyona, baklada ise hafif bir mozaik yapar.Diagnostik konukçuları C.amaranticolor (NLL)ve N. clevelandii (klorotic nekrotik LL ve ilk yapraklarda sistemik doku nekrozu ‘dur. Patolojisi: Hastalık tabiatta çok yıllık konukçularda özellikle yoncada kışlar. Trichodorus cinsi nematodlarla taşınır. Bezelye tohumları ile de taşınmaktadır. Bitki özsuyu ile mekanik olarak da taşınmaktadır. Mücadelesi: Nematodlarla bulaşık olmıyan topraklarda bezelye yetiştirilmelidir.  

Bezelye Enasyon mosaic virus (Pea enation mosaic virus)   Virüs 28 nm çapında partiküllere sahiptir. RNA1 ve 2 olmak üzere 2 adet RNA yer alır. Hastalık Avrupa, Amerika ve İranda yaygındır. Yapraklarda kıvrılmaya neden olarak ayrıca bazen yaprak ve gövdede nekroz oluşturarak ürün kaybına neden olur. Bezelye ve baklada %50 oranında ürün kaybına neden olur. 46 baklagil ve 6 non-baklagil bitkisi hastalığa karşı hassasdır. Bakla ve bezelye önemli konukçularıdır. Belirtileri: Bezelye PEMV suna karşı oldukça hassas olup, başlıca belirtileri mozaik ve beneklenmedir. Yapraklar kıvrılır, boğumlar arası mesafe kısalır ve bitkiler bodurlaşır. Hassas çeşitlerde bitkinin hertarafında nekroz oluşur. Yaprakların alt yüzeyinde enasyonlar oluşur. Bezelye taneleri küçük ve sarımsıdır. Bakla ve yoncayı da enfekte eder ve bunlarda nekrotik leke ve çizgiler oluşturur. Bitkiler bodur kalır. Patolojisi: Çok yıllık konukçularda yaşar ve ayrıca afid vektörlerden Acyrtosiphon pisum tarafından taşınır. Nimfler erginlerden oldukça aktifdir. Nimfler virüsü 15 dak içinde alır ve 1-2 dak taşır. Larva döneminde 30 gün böcekte kalır ancak diğer dönemlerine geçmez. Böcekte sirkülatif ve semipersistent olarak taşınır. Etmen esas olarak baklada tohumla taşınmakta ancak bezelyede taşınmamaktadır. Mücadelesi: bakla ve bezelye tarlaları birbirinden uzakta tahsis edilmeli, afidlerle kimyasal savaşım yapılmalıdır.

Pea seed-borne mosaic virus (PSBMV)   770X12 nm boyutlarında partiküllere sahiptir. Bezelye tohumlarının ülkeler arası gen kaynağı transferi ile yayılmıştır. Enfekteli bitkiler bodurlaşır, çiçekleri deforme olur kapsüller kendi ekseninde döner 1-2 tohum içerir. Oldukça geniş spektruma sahip olup, 12 dikotiledon familyasında yer alan 47 bitkide zarar yapar. Belirtileri: Bitkilerde boğum arası kısalır bariz cücelik oluşur, yaprakçık ve sürgünler aşağı doğru kıvrılır. Baklada da benzer belirtiler gözlenir. Virus esas olarak tohumla taşınır. Ayrıca afid vektörleri ile de taşınır.

BAKLA VİRÜS HASTALIKLARI Broad bean mottle Bromovirus Partikülleri isometrik, 26 nm çapındadır. Bakla yetiştirilen her yerde görülüri Tabiatta baklaya arız olur ve deneysel olarak da baklagillerde hastalık oluşturur. İlk inokule olan yapraklarda bile simptom oluşmaz daha sonra damarlarda renk açılması görülür , bunu teper yapraklarda mozaik izler. Tüm bakla çeşitleri hassasdır. Tarlada vektör afidlerle yayılır. Tohumla taşındığı saptanamamıştır.  

BÖĞRÜLCE VİRÜS HASTALIKLARI Cowpea aphid borne mosaic potyvirus Virüs 750 nm uzunluğunda ipliğimsi partiküllere sahiptir. Hastalık Afrika, Asya ve Avrupa da yaygındır. Tabiatta böğrülce ve gladiyölü enfekte eder. Böğrülce bitkilerinin ilk yapraklarında damarlarda renk açılması görülür. Daha sonra sistemik mozaik gelişir. Çiçeklenme ve bakla oluşumu geriler, daha sonra koyu yeşil damar bantlaşması, damarlar arası nekroz , yaprak deformasyonu ve bodurluk gözlenir. Yıldan yıla böğrülce tohumu ile taşınır. Tohumla taşınma oranı %3-20 arasında değişir. Ayrıca Aphis türü afidlerle taşınır. Mekanik olarak enfekteli bitki materyali ve mekanik olarak da taşınır. Mücadelesi: temiz tohum kullanmak ve vektör mücadelesi gerekir.  

Cowpea chlorotic mottle Bromovirus   Partiküller 25 nm çapındadır. Amerika kıtasında yaygındır. Belirtileri: Esas olarak baklagilleri enfekte eder. Fasulye, bakla, soya fasulyesi başlıca konukçusudur. Ayrica Chenopodiaceae, Cucurbitacea, ve Solanaceae fam zarar yapar. Mozaik ve yapraklarda beneklenme başlıca belirtileridir. Bazen lokal lekeler ve damar nekrozu oluşur. Chenopodium türleri üzerinde lokal lekeler oluşturur. Ceratoma ruficornis, C. trifurcata, Diabrotica balteata gibi böcek türleri ile taşınır. Mekanik olarak taşınmadığı gözlenmiştir. Dayanıklı bakla ve bögrülce hatları saptanmıştır. Vektörlere karşı ilaçlı savaşım yapılması yerinde olur. Cowpea mosaic comovirus İsometrik yapıda 24 nm çapında 3 partikülden ibarettir. Amerika, Avrupa ve Afrikada yaygındır. Baklagiller ve özelliklede böğrülceyi enfekte eder. Yapraklarda önce hafif bir mozaik gözlenir. Bunu yaprakcıklardaki şiddetli mozaik izler. Şekli bozulan yapraklarda sarımsı mozaik hakimdir. Çiçek sayısı azalır. Patholojisi: Çok yıllık baklagiller ve bulaşık tohumla hastalık yayılmaktadır. Tohumla %1-5 oaranında taşındığı saptanmıştır. Chrysomelidler thrips ve çekirgeler hastalığın vektörleri olarak saptanmıştır. Bulaşık bitki özsuyu ile taşınır. Temiz tohum ve vektör mücadelesi gerekir.