Fayol (1916) yönetim süreçleri ile ilgili ilk çalışmayı yapan kişidir Fayol (1916) yönetim süreçleri ile ilgili ilk çalışmayı yapan kişidir. Fayol, yönetim süreçlerini; Planlama (planning), Örgütleme (organization), Emretme (command), Eşgüdümleme (coordinating) ve Denetim (control) olarak gruplandırmıştır.

Gullick ve Urwick (1937) ise Fayolu’un beş yönetim sürecini; yeniden oluşturmuşlar ve POSDCoRB şeklinde formüle etmişlerdir. Planning (planlama) Organizing (örgütleme) Staffing (kadrolama) Directing (yöneltme) Coordinating (koordinasyon) Reporting (raporlama ) Budgeting (bütçeleme )

Gregg (1957) ise yönetim süreçlerini, Karar verme, Planlama, Örgütleme, İletişim, Etkileme, Koordinasyon ve Değerlendirme olmak üzere yedi başlık altında incelemiştir. Gregg’in (1957) bu sınıflandırması en çok kullanılan sınıflandırmalardan biridir.

1- Karar Verme Karar verme, en basit anlatımı ile eyleme yönelik birden çok seçenek arasından birinin seçilmesidir. Karar verme, en önemli yönetim süreci olarak nitelendirilebilir. Çünkü karar verme, planlamanın ve yönetimin temel taşı (Ersan, 1987), yönetimin kalbi, diğer süreçlerin ise eksenidir (Bursalıoğlu, 2000).

Karar Verme Sürecinin Aşamaları Problemin (sorunun) anlaşılması Problemle (sorunla) ilgili bilgi toplanması Toplanan bilgilerin çözümlenmesi ve yorumlanması Seçeneklerin değerlendirilmesi En iyi seçeneğin bulunması Uygulama Değerlendirme

Karar Verme Sürecini Etkileyen Unsurlar Karar verecek kişinin geçmiş yaşantıları. Karar verecek kişinin algılama biçimi. Karar verecek kişinin duyguları. Karar verecek kişinin değer yargıları. Karar verecek kişinin kişiliği.

Karar Verme Sürecini Etkileyen Unsurlar 6. Karar verecek kişinin amaç ve beklentileri. 7. Karar verecek kişinin görev yaptığı örgütün formal ve informal yapısı. 8. Örgütün bulunduğu çevrenin kültürel, siyasi, ekonomik ve sosyal özellikleri. 9. Karar verecek kişinin geçmiş yaşantıları. 10. Örgüt ile ilgili yasal metinler.

Karar Verme Sürecini Sınırlayan Temel Unsurlar Bilgi eksikliği. Yetki karmaşası. Amaçların iyi anlaşılmamış ya da belirsiz olması. Değerlendirme ölçütlerinin yanlışlığı. Yetersiz zaman. Önceden verilen sözler ve taahhütler. Bireysel tercihler.

Karar Verme Sürecini Sınırlayan Temel Unsurlar 8. Daha önceki karar örneklerinin izlenmesi alışkanlığı. 9. Karara katılmaktan çekinmek. 10. Üst yönetimin çalışanları karara katmak istememesi. 11. Karar verme sürecindeki beklenemedik gelişmeler. 12.Üst ya da alt basamaklardaki kişilerin eksik bilgilendirme yapması.

Karara Katılma Karara katılma iki yolla olabilir. Bunlar, çalışanların kendilerini doğrudan ilgilendiren kararlara katılması ve kendilerini doğrudan ilgilendirmemekle beraber bir şekilde etkisini hissettikleri karara katılmasıdır (Balcı, 2005). Bu durum karar vermenin paylaşılması demektir, karar verme yetkisinin aktarılması değildir.

Karara Katılma Çalışanlara, özellikle kendilerini etkileyen, ilgilendiren kararlara katılma fırsatı verilmelidir. Bu durum verilecek kararın niteliğinin yükseltebileceği gibi alınacak kararların sahiplenilmesini de sağlayabilir.

Yöneticilerin karar verme sürecinde uyması gereken ilkeler şunlardır (Bursalıoğlu, 2000): Grup dinamiğini anlamalı, ancak örgüt amaçları dışında kullanmamalıdır. Motive eden, uzlaştıran, eşgüdümleyen olmalıdır. Astlarına ve karardan etkilenen kişilere karara katılma imkânı vermelidir. Demokratik bir ortam oluşturmalıdır. Grup çalışmalarında amaçtan sapmamalıdır. Birlikte çalışmanın önemini bilmelidir. Kararlarda olabildiği kadar fikir birliği sağlamalıdır. Grubun değer ve davranışlarını dikkate almalıdır. Kamu yararını dikkate almalıdır.

Okul Yönetiminde Karar Verme Türk Eğitim Sisteminde, eğitim sistemi ile ilgili kararlar merkez örgüt (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından verilmektedir. Okul düzeyinde karar vermesi gereken kişiler ise okul yöneticileridir. Okul müdürleri, öğretmenler kurulunda, okul-aile işbirliği, okul koruma derneği yönetim kurullarında ya da okulda düzenlenecek herhangi bir etkinlik ile ilgili olarak kararlar almak zorundadır.

Okul Yönetiminde Karar Verme Açıkalın’a göre (1995) okul yöneticilerinin kararlarını etkileyen unsurları aşağıdaki gibidir: Okul içi unsurlar Okul dışı faktörler

2- Planlama Plan, en geniş anlamı ile tutulacak yol ve davranış biçimidir (Balcı, 2005). Basit bir anlatımla planlama; neyin, nasıl, kim tarafından, ne zaman (Yukl, 1994), nerede ve hangi araçlarla yapılacağının kararlaştırılmasıdır.

Bu süreçte; “Ne” sorusu istenilen bir hedefe ulaşmak için yapılması gereken faaliyetleri, “Nasıl” sorusu etkinliklerin yapılış biçimini ve sırasını, “Kim tarafından” sorusu etkinliklerin yerine getirilmesinde kişilerin yanı sıra, yetki ve sorumluluklarını, “Ne zaman” sorusu etkinliklerin zamanlamasını, “Nerede” sorusu planın uygulanma alanını, “Hangi araçlarla” sorusu ise süreçte kullanılacak araç gereçlerin belirlemesini ifade etmektedir.

Planın Üç Önemli Unsuru Planın tekliği ilkesi: Bu ilkeye göre, örgütte belirli bir zamanda yalnızca tek bir plan uygulanmaktadır. Planın esnekliği ilkesi: Planlar geleceğe yönelik olduğundan meydana gelebilecek değişikliklere kolayca uyarlanabilir olmalıdır. Planın açıklığı ilkesi: : Planlar üst düzeyde uzmanlarca hazırlanmakla birlikte örgütün çeşitli düzeylerinde bulunan çalışanlarca uygulanmaktadır.

İyi bir planın özellikleri şunlardır: Örgüt ile ilgili yasal metinlerle, genel planlarla uyumlu olmalıdır. Anlaşılabilir, açık ve net olmalıdır. Açık ve gerçekleştirilebilir bir amaca dönük olmalıdır. Örgütün iç ve dış çevre koşullarına uyum gösterebilecek nitelikte olmalıdır. Kaynaklar ve zaman açısından uygulanabilir nitelikte olmalıdır. En uygun süreyi kapsamalıdır. Örgütün benimsediği ilke ve standartlara uygun olmalıdır. Kapsamını oluşturan konular arasında denge ve uyum olmalıdır. Yeni yetki, organ, mevki ve araçlar yaratmadan işletmenin var olan olanaklarından gerekli ölçüde yararlanılmalıdır. Uygulayıcılar tarafından desteklenmelidir.

Planlamanın Yararları Planlama zaman kazandırır. Örgütteki zaman, kaynak, enerji, güç kaybına engel olur. Yöneticilerin ve çalışanların dikkatlerini örgütün amaçlarına yöneltir. Örgütteki bütün etkinlikleri bir amaca yöneltir. Diğer yönetim süreçlerinin uygulanmasını kolaylaştırır. Denetim ve değerlendirme etkinliklerini kolaylaştırır, etkili bir denetim aracıdır. Bulunulan noktadan varılmak istenen noktaya nasıl gidileceğini gösterir.

Planlamanın Yararları… 8. Hedeflere ulaşılmasını kolaylaştırır. 9. Hedeflere ulaşılması için gerekli olan kaynakların belirlemesini sağlar. 10. Örgütsel yaşamdaki etkinliklere yol gösteriri ve yapılacak işleri kolaylaştırır. 11. Örgütteki günlük işlere hâkim olunmasını sağlar. 12. Eşgüdüm etkinliklerini kolaylaştırır. 13. Planlama etkinlikleri örgütün içinde bulunduğu durum ile ilgili bilgi verir. 14. Planlama süreci örgüte uzun süreli düşünme yeteneği sağlar.

3- Örgütleme Örgütleme, örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi için gerekli olan işlerin görevler halinde düzenlenmesi, bu görevleri yerine getirecek uygun kişilerin ve bu kişilerin kullanacağı donanımın sağlanması sürecidir. Örgütleme süreci, yapıyı kurma, kadrolama ve donatım (Bursalıoğlu, 2000) olmak üzere üç temel etkinliği gerektirmektedir.

Yapıyı Kurma: Örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi için yapılacak işlerin belirlenmesi, bölümlere ayrılması, önem sırasına göre dizilmesi ve basamaklandırılması, her basamaktaki yetki ve sorumlulukların saptanmasıdır.

Kadrolama: Örgütte kurulan yapıya uygun olarak, örgütün amaçlarının gerçekleşmesi için gerekli olan işleri yapacak olan çalışanların seçimi, işe alınması, yetiştirilmesidir.

Donatım: Örgütü amaçlarına ulaştıracak işleri yapacak çalışanların, amaçları başarabilmesi için gerekli olan çalışma ortamının sağlamasıdır.

Bazı örgütlenme ilkeleri: Amaç birliği Yeterlilik İşbölümü ve uzmanlaşma Birimleşme Görevlerin tanımı Hiyerarşi Yetki ve sorumluluğun eşitliği ya da denkliği Komuta birliği Yönetim birliği Merkezileşme derecesi Esneklik Denge ilkesi

Örgütleme Türleri İşlevsel örgütleme: Okuldaki yönetsel işlevlere her bir işlevi yerine getirecek birimlerin kurulmasıdır. Planlama, üretim, genel hizmetler, personel hizmetleri, bütçe hizmetleri gibi. Süreçsel örgütleme: Örgütteki birim ve bölümlerin yönetim süreçlerine göre (karar verme, planlama, koordinasyon, değerlendirme, bütçeleme vb.) kurulmasıdır.

Örgütleme Türleri… 3. Amaçsal örgütleme: Farklı amaçları olan bölümlerden meydana gelen örgütlerde, bölüm bazında örgütlemedir. 4. Destekli amaçsal örgütleme: Bir taraftan ayrı bölümler bazında örgütleme yapılırken ortak hizmetler için de ayrı birimlerin oluşturulduğu örgütleme biçimidir.

4- Eşgüdümleme (Koordinasyon) Eşgüdümleme süreci, örgütte bulunan çeşitli birimler arasında ilişki ve iş birliğinin sağlanması olarak tanımlanabilir. Ancak eşgüdümleme tamamen bir işbirliği süreci değildir. Eşgüdümleme, örgütleme sürecinde yapılan işbölümü sonucu ortaya çıkan işlerin birleştirilmesi sürecidir.

Eşgüdümlemenin Yararları Örgütün ve örgütsel işlevlerin sürekliliğini sağlar. Üyeler arasında yardımlaşma ve işbirliği sağlar. Kaynakların etkili kullanılmasını sağlar. Kararların uygulamaya yansıtılmasını sağlar. Üyelerin birbirinden ve yaptıklarından haberdar olmalarını sağlar. Örgütte yaşanan karışıklıklar ve tekrarlar önlenebilir. Örgüt ile ilgili planla daha iyi uygulanabilir.

Eşgüdümleme Çeşitleri Dikey Eşgüdümleme: Alttan üste, üstten alta doğru işleyen bir süreçtir. Yatay Eşgüdümleme: Birimler, bölümler arası eşgüdümleme. Çapraz Eşgüdümleme: Proje tipi ve matrix örgüt yapılarında eşgüdümlemedir.

Okul Yönetiminde Eşgüdümleme Bir eğitim örgütü olarak okulda eşgüdümleme sürecinin işleyebilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır (Bursalıoğlu, 2000): Görevsel bir yönetim yapısı. Görevleri ve ilişkileri açıkça belirten bir örgüt şeması. Yazılı politika ve tüzükler. Etkili bir iletişim sistemi. Eşgüdümleme birimi ve uzman personel.

Okul Yönetiminde Eşgüdümleme 6. Yazılı plan ve programlar. 7. Yetkinin kendi kavram ve ilkeleri içinde kullanılması. 8. Düzenli raporlar ve kayıtlar. 9. Problemlerin gerektirdiği uzmanlık komiteleri. 10. Moral eğitimi.

5- İletişim İletişim süreci, insan davranışını değiştirmek, kişiler ve gruplar arası ilişkileri geliştirmek, örgütte bir haberleşme ağı kurmak ve koordinasyon sağlamak amacıyla kullanılmaktadır (Taymaz, 2000). İletişim anlama, duyma ve duyurma, düşünme ve düşündürme, bilgi alma ve bilgi vermedir (Alberts, 1966). Başka bir ifade ile “iletişim, bir göndericiden alıcıya ya da alıcılara bilgi aktarmadır” (Üçok, 1993).

İletişimin Engelleri Bireysel faktörler Fiziksel unsurlar Hiyerarşik unsurlar Anlam (Semantik) Korunma Sınırlama

İletişim Türleri Sözsüz İletişim A. Beden Dili B. Simgesel İletişim 2. Yazılı İletişim 3. Sözel İletişim

6- Etkileme Etki bir kişinin, başka bir kişinin ya da kümenin davranışını, değerlerini, duygularını, tutumlarını, inançlarını kısaca kişiyi ya da kümeyi değiştirme derecesini gösterir; erkten daha geniş bir kavramdır (Miner, 1988). Etkileme ise örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi için çalışanların davranışlarının örgütün amaçlarına yöneltilmesi olarak tanımlanabilir.

Yöneticilerin yönetimde etkiliğinin derecesinin ölçüsü, örgüt üyelerinin örgütün amacının gerçekleştirilmesinde düzenli ortak çabaya katkıda bulunabilecek biçimde etkilenmeleri derecesidir. Bu konuda yöneticiler şu noktalara dikkat etmelidir (Aydın, 1998):

Örgüt üyeleri açısından çekici örgüt amaçlarının saptanması. İlgili personelin tümünün kişiliklerinin ve liderlik becerilerinin vurgulanması. Örgütle olan ilişkilerde doyumla sonuçlanan bireysel deneyimlerin sağlanması. Kullanılabilecek herkese, gerekli enformasyonun sağlanması. Örgüte bağlılığın geliştirilmesi. Yararlı öneri ve öğütlerin verilmesi. Bireylerin gelişimlerinin sağlanması. Yöneticiye ve diğer statü liderlerine verilmiş yetkilerin kullanılması.

7- Değerlendirme Yönetim süreci olarak değerlendirme denildiği zaman akla denetim etkinlikleri gelmektedir. Denetim etkinlikleri genel olarak, örgütte yapılan etkinliklerin durumunun belirlenmesi olarak tanımlanabilir.

7- Değerlendirme Su (1974) denetimi, yapılan çalışmaları denetlemek ve değerlendirmek, daha verimli hale gelmelerini sağlamak için ilgililere önerilerde bulunmak, kurumlardaki çalışanların çalışmalarında ve yetişmelerinde rehberlik yolu ile yardımda bulunmak gibi geniş bir hizmet alanı olarak tanımlamıştır.

Denetim, planlanan örgütsel hedeflerden sapmaları önlemek, örgütün işleyişini izlemek ve düzeltmek amacıyla yerine getirilen bir etkinliktir (Başaran, 1994, 73). O halde, denetim uygulamanın başarı derecesini tarafsız olarak tespit etmektir (Ersan, 1987).

Denetim etkinlikleri yapılırken dikkat edilmesi gereken ilkeler şunlardır (Balcı ve Aydın, 2003): Ortaklık ilkesine göre değerlendirme süresi, değerlendirilenle değerlendiren arasında ortak bir süreç olarak görülmelidir. Açıklık ilkesine göre, değerlendirme ölçüt ve sonuçları taraflarca bilinmelidir. Güvenirlik ilkesine göre, değerlendirme süreci güvenilir olmalıdır, aksi durum örgüte yarar değil zarar verir. Kapsamlılık ilkesinde değerlendirme, örgütün bütününü kapsayacak nitelikte olmalıdır.

Okul Yönetiminde Değerlendirme Türk Eğitim Sisteminde denetim etkinlikleri “bakanlık müfettişleri” ve “ilköğretim müfettişleri” aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Bakanlık ve ilköğretim müfettişleri denetim alt sisteminde, genel olarak, bireysel ve kurumsal denetim, inceleme, soruşturma, rehberlik ve iş başında yetiştirme başlıkları altında toplanan benzer görevleri yapmaktadır (MEB, 1999a; 1999b).

Öğretim liderliğinin bir gereği olan sınıf içi denetimler Türk eğitim sistemi ile ilgili yasal metinlerde de okul müdürlerine bir görev olarak verilmiştir. 25212 sayılı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği beşinci kısım madde 60’ta okul müdürünün görev, yetki ve sorumlulukları tanımlanmıştır.

Madde 60’a göre ilköğretim okulu, demokratik eğitim-öğretim ortamında diğer çalışanlarla birlikte müdür tarafından yönetilmektedir. Okul müdürü; ders okutmanın yanında kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, program ve emirlere uygun olarak görevlerini yürütmek, okulu düzene koymak ve denetlemekle yetkilidir.