Sağlık Bilimleri Fakültesi DEMOGRAFİ TANIMI NÜFUSA İLİŞKİN GENELBİLGİLER NÜFUS PRAMİDİ TABLO VE GRAFİK BİLGİSİ (BES 102. DEMOGRAFİ VE SAĞLIK DERSİ) (1) Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2016-2017 Bahar Dönemi

Demografi Ve Türleri DEMOGRAFİ (NÜFUS BİLİM): İnsan nüfusunun büyüklük, yapı ve gelişimi ile genel özelliklerinin miktarsal yönlerini inceleyen bilim dalı, NÜFUS: Belirli bir bölgede, belirli bir anda yaşayan bireylerin oluşturduğu kütle, NÜFUS YOĞUNLUĞU: Bireylerin belirli bir coğrafik birim içindeki ( şehir, ülke ) yığılımlarını (kilometre kare başına ) ölçer, Nüfus Yoğunluğu= Coğrafik yöredeki kişi sayısı / Yörenin yüzölçümü (km2), 78000000 / 780000 = 100 Kişi DEMOGRAFİ TÜRLERİ; BETİMSEL DEMOGRAFİ: Nüfus istatistiklerine dayanarak nüfusun sayısı, coğrafik dağılımı, yapısı ve değişimi hakkında tanımları kapsar, EKONOMİK DEMOGRAFİ: Nüfussal olaylarla, ekonomik olaylar arasındaki ilişkileri inceler, TOPLUMSAL DEMOGRAFİ: Nüfus olguları ile toplumsal olaylar arasındaki ilişkileri inceler, SAĞLIK DEMOGRAFİSİ: Nüfus ile sağlık olayları arasındaki ilişkiyi inceler, sağlık düzeyi ve sağlık davranışlarının incelenmesine demografinin içeriğinin ve yöntemlerinin uygulanmasıdır, DEMOGRAFİDE VERİ KAYNAKLARI; Nüfus Sayımları, Kayıt Sistemleri( Doğum, Ölüm, Göç, Evlilikler, Boşanmalar, vb.), Demografik Araştırmalar; Topluma ilişkin bölgesel, yöresel araştırmalar, Örnekleme Tekniği ile yapılan sağlık araştırmaları, (TNSA-HÜNEE),

Dünya’da Nüfus Artışı Demografik Dönüşüm Teorisi (kaynak: Hatcher ,r Dünya’da Nüfus Artışı Demografik Dönüşüm Teorisi (kaynak: Hatcher ,r.a,1988)

Demografik Dönüşüm Teorisi (kaynak: Hatcher ,r.a,1988) Klasik tanımı, 1945’de NOTESTEIN, 1947’de BLACKER tarafından yapılmıştır, 1.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok yüksek, nüfus artışı pek yok, (Sanayi Devrimi öncesi), 2.AŞAMA: Doğum hızları yüksek olarak devam ederken, ölüm hızları tıptaki gelişmeler ve yaşam düzeyinin artmasına bağlı olarak süratle düşmeye başlamış, nüfus artışı çok hızlı, (Sanayi Devrimi sırasında), 3.AŞAMA: Doğum hızları da, ölüm hızları gibi süratle düşmeye başlamış, yüksek nüfus artışı giderek düşmeye başlamış, (Sanayi Devrimi sonrası, Bilgi Toplumu başlangıcı-TÜRKİYE), 4.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok düşük, nüfus artışı pek yok, hatta nüfus gerilemeye başlamış, (Bilgi Toplumu- Avrupa’da 18 ülke, ABD, Japonya vb.)

Demografik Yaşlılık Yönüyle Toplum Türleri 65 ve daha yukarı yaştakilerin genel nüfus içerisindeki sıklığına(%) göre 4 tür toplum vardır; Genç toplum %4 ve aşağısı Olgun toplum %5-7(Türkiye %7.3) Yaşlı toplum %8-10 Çok yaşlı toplum %11 ve yukarısı

Bazı Göstergeler(Nüfus) Yaşlı Nüfus; 65 Yaş ve Üzeri Nüfus %7.7(2013) Projektif-kestirim %10(2025; %19(2050), Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi(2010); Toplam:74.3(75) Erkek :71.8(72) Kadın :76.8(77) Kentsel Nüfus Yüzdesi %71.8 Türk Aile Yapısı Araştırması(1992) Yaşlıların %66’sı ayrı;%36’sı çocukları ile yaşıyor, Ailelerin %79.7’si çekirdek,

Nüfus piramidi Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını gösterir, Erkeğe ve kadına ait, yaş histogram grafiğinin sırt sırta yerleştirilmesi ile oluşur, Tabanının genişliği, yayvanlık derecesine göre doğurganlığın yüksek olduğunu, Tabanının köşelerinden piramidin tepesine doğru yükselme açısının darlığı ve piramid tepesinin sivrilik derecesi, ölüm düzeyinin yüksekliğini gösterir, Her zaman sol tarafta erkek nüfus, sağ tarafta kadın nüfus yer alır, İstenilen yaş gruplaması yapılabileceği gibi genelde, yaş grupları tabandan tavana, küçükten büyüğe doğru sıralanır,böylece tabanda gençler, tavanda yaşlılar yer alır, Yaş grupları: (0-4; 5-9; 10-14; 15-19; 20-24; 25-29; 30-34; 35-39; 40-44; 45-49; 50-54; 55-59; 60-64; 65-69; 70-74; 75-79; 80+;), Çizimde yüzde ya da mutlak rakamlar kullanılabilir, Yüzde; bir cinse ait bir yaş grubu, o cinsin yaş gruplarının genel toplamına bölünüp, 100’le çarpılmasıyla hesaplanır, bütün yaş gruplarının yüzdesi bu yöntemle tek tek hesaplanır,

Nüfus piramidi türleri 1.ÜÇGEN GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD; Üçgen görünümlüdür. Tabanı geniş, tepeye doğru hızlı bir daralma gösterir, Nüfus piramidi üçgen olan toplumlarda; Aşırı doğurganlık, Taban geniş, tepeye doğru hızlı daralma, doğum ve ölüm hızı yüksek, Çocuk sayısı fazla, yaşlı sayısı az, genel olarak genç nüfus yapısı, Çocuk sayısı fazla ve doğurganlık yüksek, üreticilik yetersiz, tüketim fazla, Az gelişmiş ya da gelişmekte olan toplum ya da ülke, 2. SİLİNDİR/FIÇI GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD; Silindir ya da fıçı görünümlü, Tabanı dar, tepe kısmı sivri değil, dar, ortası şişkince, Nüfus piramidi silindir olan toplumlarda; Çocuk sayısı, az, yaşlı sayısı artmakta, Nüfus yaşlı niteliğinde, Doğum hızı ve ölüm hızı düşük, Nüfus artış hızı az, nüfus azalmakta, Üreticilik iyi, Gelişmiş toplumların nüfus piramidi silindir görünümlü(İngiltere, Fransa, Almanya),

Nüfus Piramidi Türleri Türkiye Nüfus Piramidi

Türkiye’nin Nüfus Piramidi(2011) Kaynak:TÜİK

Türkiye’nin Nüfus Piramidi, (Toplam,2000,2011) Kaynak:TÜİK

Tablo Tanımı ve Türleri TABLO(ÇİZELGE); Verilerin açık ve kolay, anlaşılır biçimde düzenlenmesidir. A. NON-PARAMETRİK VERİLERİN FREKANS TABLOLARI; 1.MARJİNAL TABLO: Bir değişkene ilişkin verilerin, o değişkenin alt gruplarına (seçeneklerine) dağılımını gösteren tablo (Sayı %),   Tablo 1. Araştırma Grubunun Cinsiyete Göre Dağılımı Cinsiyet Sayı Yüzde(%) Erkek 22 44,0 Kadın 28 56,0 Toplam 50 100,0

Tablo Tanımı ve Türleri A.NON-PARAMETRİK VERİLERİN FREKANS TABLOLARI; 2. KROS (ÇAPRAZ) TABLO: İki ya da daha çok değişkenin alt gruplarını çapraz biçiminde ilişkili, karşılaştırılmalı olarak gösteren tablo, Değişkenin biri satıra, diğeri kolona yerleştirilir, Araştırıcı değişkenin niteliğine ve önemine göre buna karar verir, Değişken sayısı arttıkça tablo anlaşılır olmaktan uzaklaşır, karmaşıklaşır (2 ve 3 den fazla değişken pek önerilmez), Tablo 2. Araştırma Grubunun Sigara İçme Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı SİGARA İÇME DURUMU CİNSİYET Erkek % Kadın % Toplam % Sigara içiyor 15 65,2 8 34,8 23 100,0 Sigara içmiyor 7 25,9 20 74,1 27 100,0 Toplam 22 44,0 28 56,0 50 100,0

Tablo Tanımı ve Türleri B. PARAMETRİK VERİLERİN ORTALAMA TABLOLARI; 1.ORTALAMA TABLOLARI; Tablo 3. Cinsiyete Göre Hemşirelerin Stres Kaynağı Ölçeği Puan Ortalamaları ____________________________________________________________________________ Stres Kaynağı Ölçek Puanları Cinsiyet n Arit.Ort. Ss Std.Hata _____________________________________________________ Kadın 118 111,30 17,32 10,4 Erkek 85 101,20 20,38 11,0 Toplam 203 106,25 18,9 7,4

Tablo Tanımı ve Türleri B. PARAMETRİK VERİLERİN ORTALAMA TABLOLARI; 2. ORTANCA TABLOLARI; Tablo 3. Cinsiyete Göre Hemşirelerin Stres Kaynağı Ölçeği Puan Ortancaları ____________________________________________________________________________ Stres Kaynağı Ölçek Puanları Cinsiyet n Ort Min Max _____________________________________________________ Kadın 118 116 45 210 Erkek 85 101 25 200 Toplam 203 103 35 215

Tablo Yapımında Dikkat Edilecek Kurallar Tablonun kısa ancak dağılımı tanımlayacak bir başlığı olmalı, genellikle başlık tablonun üst kısmında yer alır, Tablo sayısı verilmeli, tablolar bulguların niteliği gereği sıralanır, tablo sayısı 1'den başlayıp yukarıya doğru gider, Başlığın altında verilerin ait olduğu yer ve yıl parantez içinde belirtilebilir, Marjinal tabloda tek değişken bulunduğundan kolona (sütun) yerleştirilir, kolon yüzdesi alınır, Kros tablolarda değişkenin önemi ve araştırıcının insiyatifine göre değişkenin biri kolon'a diğeri satıra yerleştirilir, en çarpıcı anlamlandırmaya göre satır ya da kolon yüzdesi alınır, Veriler tabloda mutlak sayı ve yüzde değerleriyle birlikte gösterilmeli, yalnızca biri gösterilecekse, yüzde yeğlenmeli, altında belirtilir,

Tablo Yapımında Dikkat Edilecek Kurallar Yüzde değerleri, mutlak sayısal değerlerden farklı olduğunu belirtmek için noktadan sonra sağdaki değer gösterilmeli, karmaşık görünmemesi için noktadan sonra sağdaki değerin tek rakamı alınır, Kolon ve satır sonlarına toplamlar verilmeli, toplamlar birbirleriyle tutarlı olmalı, yüzde toplamları 100.0’ı tutmalı, toplamların kolonların altında, satırların sonunda gösterilmesi yaygındır, ancak kimi uzmanlar toplamları, kolon ve sütun başında göstermeyi yeğlemektedir, Kolon ve satır başlarındaki değişken ve alt gruplarının başlıkları açık olmalı, kısaltma kullanılmışsa tablo altında belirtilmeli, Bilgilerin kolay ayrılması için satır ve kolon araları çizgiyle ayrılabilir, değerler göz içinde kalabilir, Tabloya önemlilik analizi uygulanmışsa tablo altında testin sembol işareti, değeri ve karşılaştırılmış (p) olasılık değeri yazılmalı, önemli ya da önemsiz işareti belirtilmeli, Araştırmaların rapor haline getirilmesi durumunda "Bulgular" bölümünde tablolara yer verilir, tablodan çıkan mesaj ve bilgi kısaca metinsel olarak tablo altında belirtilir,

Grafik Tanımı ve Türleri Verilerin ve bulguların açık ve kolay anlaşılması amacıyla şekillerle gösterilmesi, Grafiğin görsel etkisi, çarpıcılığı daha fazladır, Tabloda okuyucunun gözünden kaçan kimi durumlar grafikte daha kolay fark edilebilir. Bu nedenle kimi bulgular tablo yanında grafikle de gösterilebilir, Bulguların tablosuz, tümüyle grafiklerle verilmesi tercih edilmez, GRAFİK TÜRLERİ; Çubuk grafiği, Histogram, Çizgi grafiği, Daire (Çember/Pasta) grafiği, Resim grafiği,

Grafik Türleri 1.ÇUBUK GRAFİĞİ: Değişkenlerin frekans ya da yüzdelerinin şekil üzerinde çubuklarla gösterilmesi, Değişkenlerin farklı özelliklerini gösteren çubuklar yan yana ya da üst üste konabilir, Grafik 1. Nüfus artış hızının yıllara göre dağılım grafiği

Grafik ve Türleri 2.HİSTOGRAM: Sürekli değişkenlere ilişkin verilerin grafik biçimine getirilmesinde yeğlenir, Sürekli değişkenlerde tabakalar birbirine geçişli olduğu için histogramda çubuklar birbirine bitiştirilir, Çubuğun yüksekliği sıklığı gösterir. Grafik 2. Araştırmaya alınan grupların yüzde dağılımı

Grafik ve Türleri 3.ÇİZGİ GRAFİĞİ: Bir değişkenin belli bir süre içerisinde değişiklik göstermesi halinde yeğlenen bir grafik türüdür, Histogramda çizilen çubukların tepe noktaları birbirleriyle ilişkili olarak bir çizgiyle birleştirilir, Çubuklar gösterilmez Grafik 3. Haftalık hava sıcaklığı

Grafik Türleri Grafik 4. Bir ailenin aylık gideri(TL) 4.DAİRE GRAFİĞİ: Veriler, bir dairenin dilimleri biçiminde ve daire içinde aldığı pay'a göre sıralanır, Dilimlerde frekans ya da yüzde kullanılabilir, Gelir, harcama, bütçe, personel ve arazi vb. durumların gösterilmesi amacıyla çizilebilir, Daire 360°'lik bir açıdır, değişkenin alt seçeneğine daire içinde kaç derecelik bir yer ayrılacağı orantı ile hesaplanır. Örn;Bir sağlık kuruluşunda yapılan toplam 230 TL.lik aylık harcama aşağıdadır. 80 bin TL ilaç, 60 bin TL cihaz, 90 bin TL personel, Bir daire 360° den oluştuğundan, 230 000 TL, 360° ise, 80 000 TL kaç derecedir? 80 x 230 / 360 = 125.2 °'lik açı, 60 x 230 / 360 = 93.9 °'lik açı, 90 x 230 / 360 = 140.9 °'lik açı eder, Açılar, daire üzerinde gönye(açı ölçer) ile belirlenir ve daire grafiği çizilir, Grafik 4. Bir ailenin aylık gideri(TL)

Grafik ve Türleri 5.RESİM GRAFİĞİ: Değişkenler resimlerle sembolize edilir, Bir resim, bir değişkenin alt seçeneğinden belli bir sayıyı ifade eder, Bir sınıftaki öğrenci sayısı, kız ve erkekler bir resim grafiğinde gösterilirken, bir erkek figürünün 5 erkek öğrenciyi ifade ettiği belirtilir Grafik 5. Günyurdu İlköğretim Okulu Beşinci Sınıf Öğrenci Mevcudu

Değerlendirme Soruları Tablo ve grafiğin tanımını yapınız. Kaç tür tablo vardır? Adlarını yazınız. Kaç tür grafik vardır? Adlarını yazınız. Demografinin tanımını yapınız. Nüfus yoğunluğu nedir? Tanımlayınız. Türkiye’nin nüfusü 75 milyon, yüz ölçümü 780 bin kilometre karedir. Türkiye’nin nüfus yoğunluğunu hesaplayıp, elde edilen değeri yorumlayınız. Demografik veri kaynaklarını yazınız. Demografik dönüşüm teorisini,şekil çizerek, 1.2.3. ve 4. aşama özelliklerini açıklayınız. Türkiye’nin hangi aşamada olduğunu belirtiniz. Kaç tür nüfus piramidi vardır? Adlarını yazınız. Üçgen nüfus piramidine sahip bir ülkenin demografik özelliklerini yazınız. Silindir(fıçı) nüfus piramidine sahip bir ülkenin demografik özelliklerini yazınız.

Kaynaklar Tezcan, S., (1992). “Epidemiyoloji Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi” Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 92/1. Ankara: Üçbilek Matbaası. Sümbüloğlu, V., Sümbüloğlu, K., (2000). “Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri” Hatiboğlu Yayınları: 47, Kaynak Kitap Dizisi: 11. 3. Baskı, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Önder,Ö.R.,(2004). “Epidemiyoloji”,KPSS-SB Sağlık Bilimleri.2.bs.Ankara:Selim Kitabevi. Karasar, N.(2002). “Bilimsel Araştırma Yöntemi, Kavramlar,İlkeler, Teknikler”. 11.bs, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Arseven, A. D.(2001). “Alan Araştırma Yöntemi, İlkeler, Teknikler, Örnekler”. 2.bs. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Balcı, A. (2004). “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler”. 4.bs.Ankara: Pegem Yayıncılık. Çilingiroğlu, N. E. (2005). “Demografi ve Sağlık” Temel Halk Sağlığı. 2.bs, Ankara: Güneş Kitabevi. Hatcher, R. A. Ve diğerleri.(1988). “Contraceptive Technology 1988- 1989. New York: Irvington Publishers.

teşekkürler