Paylaşım Ekonomisine Yönelik Nicel Bir Araştırma: Türk Tüketicileri Açısından AirBnb Örneği Yrd.Doç.Dr. Volkan Yakın Yrd.Doç.Dr.İdil Kacar Abant İzzet Baysal Üniversitesi Celal Bayar Üniversitesi

Paylaşım Ekonomisi Kolektif bir fayda yaratmak amacıyla tüketicilerin kendi aralarında mal ve hizmet paylaşımı. Paylaşım Paylaşımcı Tüketim Ağ ızgara Prosumption Bu paylaşım eylemlerini tanımlamada literatürde farklı kavramlar kullanıldığı görülüyor, biz türkler ilk kavramı hayat bilgisi kitaplarında (imece) ismiyle görüyoruz.

Paylaşım Ekonomisi Oluşumları 1-ürün ve hizmetlerin, onları tamamen satın almadan, geçici olarak kullanılmasına olanak tanımaları 2-ürün ve hizmet sunanların ve kullananların, gelişmiş web ve mobil veri ağları aracılığıyla iletişim kurmalarıdır. Web 2.0 yazılımlarının geliştirilmesi ve internete erişimin artışıyla birlikte sosyal ağlar üzerinden insanların kendi aralarında ürün ve hizmet paylaşabilme imkanları da önemli oranda gelişim göstermiştir.

Paylaşım Ekonomisi Oluşumları Kişilerin ellerindeki ürün ve hizmetleri Web 2.0 ve mobil veri ağlar üzerinden, karşılık beklenip beklenmediği gözetilmeksizin, paylaşıma açmaları ve bu sayede bu ürünleri satın almak zorunda kalmadan onlardan faydalananların buluştukları tüm çevrimiçi ortamlar.

Paylaşım Ekonomisi Gelişimine etki eden faktörler Ekonomik durgunluklar Çevresel bilincin gelişmesi Artan nüfus ve şehirleşme sorunları Dijital teknolojilerin bireyselleşmesi Ücretsiz hizmet uygulamaları Sosyal ağlar ve referans sistemi

Paylaşım Ekonomisi Dört kategori altında toplanmakta (Sundararajan, 2014): Malların ödünç/kiraya verilmesi : Airbnb, Couchsurfing, Zipcar, Blablacar Profesyonel hizmet sağlayıcılar : Uber, Timebank, Zumbara Genel amaçlı serbest çalışan temini : Protranslate, Tubitekuz, Quirky Eşler arası (peer to peer) mal satışı : Ebay

2007, San Francisco’da Joe Gebbia ve Brian Chesky airbedandbreakfast 2007, San Francisco’da Joe Gebbia ve Brian Chesky airbedandbreakfast.com isimli web sitesini kuruyor Bir yıl sonra bilgisayar programcısı Nathan Blecharczyk girişimci ortaklara katılıyor.

En yenilikçi markalar listesinin ilk sıralarında 10 milyar dolar değerine ulaşmış 192 ülkede faal ve 50 milyon kullanıcı üyesi bulunmakta

Paylaşımcı Tüketici Davranışı - Öz Belirlenim Kuramı Paylaşım ekonomisi oluşumlarına ilişkin faaliyetler “paylaşımcı (ortak) tüketim ” olarak adlandırılıyor Öz Belirlenim Kuramı, motivasyonla ilgili genel bir kuram olup yeni bir davranış şekline katılımın ve bunu devamlı kılmanın ne tür faktörlerle motive edilebileceğine odaklanmaktadır (Ryan vd, 2008).

Paylaşımcı Tüketici Davranışı - Öz Belirlenim Kuramı Davranışsal niyet, bir davranışı etkileyen motivasyonel faktörleri tahminlemek için kullanılmaktadır. Genel olarak davranışsal niyeti tahminlemek içinse davranışa ilişkin tutum belirlenmeye çalışılmaktadır Bu nedenle modelimizde tutum ve davranışsal niyet ilişkisi kurulmuştur.

Paylaşımcı Tüketici Davranışı - Öz Belirlenim Kuramı Öz belirlenim düzeyi yükseldikçe, söz konusu davranışın etkisinin arttığını, daha tutarlı olduğunu ve sosyal ağlara daha iyi uyum sağlandığını görülmektedir (White, 2015)

Paylaşımcı Tüketici Davranışı - Öz Belirlenim Kuramı Davranışa neden olan motivasyonları da dışsal ve içsel motivasyonlar olarak ikiye ayırmaktadır. Paylaşımcı tüketim açısından içsel ve dışsal motivasyonlar için dörtlü bir sınıflama yapılmıştır Ün kazanma isteği ve ekonomik fayda dışsal motivasyonu sağlarken, Sürdürülebilirlik ve keyif alma içsel motivasyonu sağlamaktadır.

Araştırmanın Amacı ve Önemi Çıkış Noktası  Türkiye’de paylaşım ekonomisine destek veren ve sadece ‘aktif kullanıcıları’ hedef alan bir araştırmaya rastlanılmaması Paylaşımcı tüketicinin katılım davranışını motive eden unsurlar bilinirse, devamlılık sağlanmasına ve pazar payının arttırılmasına ilişkin çalışmalar gerçekleştirilebilir.

Araştırmanın Kısıtları Türkiye’de henüz konuya ilişkin yeterli bilinirliğe sahip olunmaması ilgili kişilere ulaşmadaki zorluklar yaratmıştır. Araştırmanın zaman ve maliyet kısıtı nedeniyle sınırlı bir örneklem üzerinden gerçekleştirilmesi sonuçların genellenebilmesine engel olmaktadır.

Araştırmanın Yöntemi Ve Hipotezleri Hamahari vd. (2015) başlangıç modeli ve ölçeği ile yola çıkılmıştır Pilot çalışma ve doğrulayıcı faktör analizi sonucunda uyarlamalara gidilmiştir. Araştırma aracı olarak anket kullanılmıştır. Anket 4 aylık bir zaman dilimi boyunca internet üzerinden yayılmıştır. 160 anket analize hazır olarak belirlenmiştir Bulgular Yapısal Eşitlik Modellemesi yöntemiyle analiz edilmiş ve sonuçlar yorumlanmıştır.

Araştırmanın Yöntemi Ve Hipotezleri H1a: Algılanan sürdürülebilirlik paylaşımcı tüketim ile ilgili tutumu pozitif yönde etkiler. H1b: algılanan sürdürülebilirlik paylaşımcı tüketim ile ilgili davranış niyetini pozitif yönde etkiler. H2a: algılanan keyif alma düzeyi paylaşımcı tüketim ile ilgili tutumu pozitif yönde etkiler. H2b: algılanan keyif alma düzeyi paylaşımcı tüketim ile ilgili davranış niyetini pozitif yönde etkiler.

Araştırmanın Yöntemi Ve Hipotezleri H3a: algılanan ün elde etme paylaşımcı tüketim ile ilgili tutumu pozitif yönde etkiler. H3b: algılanan ün elde etme paylaşımcı tüketim ile ilgili davranış niyetini pozitif yönde etkiler. H4a: algılanan ekonomik fayda paylaşımcı tüketim ile ilgili tutumu pozitif yönde etkiler. H4b: algılanan ekonomik fayda paylaşımcı tüketim ile ilgili davranış niyetini pozitif yönde etkiler. H5: Paylaşımcı tüketim ile ilgili tutum davranış niyetini pozitif yönde etkiler.

Araştırmanın Bulguları Çalışmada ölçek faktörlerini doğrulamak amacıyla Amos 22 programı kullanarak, öncelikle Doğrulayıcı Faktör Analizi yapılmış ardından Yapısal Eşitlik Modellemesi ile hipotezler test edilmiştir.

Araştırmanın Bulguları Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen uygunluk değerleri χ 2 /df değeri: 2,198 GFI değeri: 0,976, CFI değeri: 0,931, NFI değeri: 0,914 ve RMSEA değeri: 0,08 Değerler beklenen sınır aralığında

Araştırmanın Bulguları Demografik Analiz Sonuçları   N % Cinsiyet Kadın 73 45,62 Eğitim durumu Okur-yazar Medeni durum Evli 50 31,25 Erkek 87 54,38 İlköğretim Bekâr 110 68,75 Yaş <20 1 0,06 Lise 3 1,87 Gelir 1000 ve altı 11 6,87 20-25 22 13,8 Üniversite 91 56,87 1001-2000 26-30 48 30,0 Yüksek lisans/Doktora 66 41,25 2001-3000 21 13,12 31-35 51 31,9 3001-4000 34 21,25 36-40 4000 ve üstü 83 51,87 >40 16 10,0

Araştırmanın Bulguları Paylaşımcı Tüketici Davranışı % Airbnb dışındaki oluşumlara katılım(Couchsurfing,uber,blablacar) 52,17 (Katılmış) 47,82 (Katılmamış) Airbnb tecrübesi 77,91 (1’den fazla) 22,09 Airbnb tercihi yurtiçi/yurtdışı 86,51 (yurtdışı) 13,49 (Yurt içi) Airbnb ile seyahat anlayışında değişim 90,6 (olumlu değişim) 9,4 (olumsuz veya etkisiz) Tekrar Airbnb kullanma düşüncesi 97,51 (düşünüyor) 2,49 (düşünmüyor) Airbnb üzerinden otel hizmeti 78,88 (istemiyor) 21,12 (istiyor) Airbnb tercih sebebi 72,43 (manevi faydalar için) 27,57 (maddi vd. faydalar)

Araştırmanın Bulguları Hipotez Testi Sonuçları Hipotezler Yol P Değeri Katsayı t-değeri Sonuç H1A H1B Sürdürülebilirlik → Tutum Sürdürülebilirlik→ Davranış Niyeti 0.001 0.526 0.148 -0.037   3.248 -0.635 Kabul Red H2A H2B Keyif alma → Tutum Keyif alma → Davranış Niyeti 0.008 0.791 0.386 12.851 2.669 H3A H3B Ün kazanma → Tutum Ün kazanma → Davranış Niyeti 0.071 0.183 0.113 -3.927 1.803 H4A H4B Ekonomik fayda → Tutum Ekonomik fayda → Davranış Niyeti 0.884 0.371 -0.012 6.739 -0.146 H5 Tutum → Davranış Niyeti 0.003 0.488 2.936

Sonuç Modeli

Araştırmanın Bulguları Algılanan keyif düzeyi tutum üzerinde en büyük etkiye sahip. Algılanan sürdürülebilirlik düzeyinin tutum üzerindeki pozitif etkisi belirlenen unsurlar içerisinde en düşük seviyede. Algılanan ekonomik faydanın tutum üzerinde ün elde etme isteğine göre daha güçlü bir etkisi var.

Sonuç ve Öneriler AirBnb kullanan paylaşımcı tüketici genel profili: Yüksek eğitimli Gelir düzeyi Türkiye ortalamasının üstünde Ağırlıklı olarak bekâr 26-35 yaş aralığındaki kadın ve erkekler

Sonuç ve Öneriler Tutuma pozitif etkisi olan motivasyon unsurları: ekonomik fayda keyif alma (tutum üzerinde en yüksek etkiye sahip ve davranış niyetine de yansıyor) Ün elde etme isteği sürdürülebilirlik

Sonuç ve Öneriler Araştırmaya katılanların evini/odasını kiraya verenlerden çok ev/oda kiralayanlar. Paylaşımcı tüketicilerin gelir düzeylerinin ortalamanın üstünde olması (paylaşımcı tüketimin ekonomik fayda katkısının farkında olmalarına karşın) elde edecekleri tecrübelerin onlar için daha önemli olduğu anlamına gelebilir.

Sonuç ve Öneriler Kültürel açıdan farklılık gösteren batı ülkelerinde gerçekleştirilen çalışmalarda sürdürülebilirlik motivasyonunun daha etkili Ülkemizde sürdürülebilirlik bir motivasyon unsuru olarak henüz o kadar etkili değil

Sonuç ve Öneriler Aradaki farkın nedenleri ve Türk tüketicilerin paylaşım ekonomisini çevreci bakış açısıyla değerlendirip değerlendirmediği ilerleyen araştırmalara konu olabilir. Ayrıca paylaşımcı tüketim toplulukları içerisinde tanınan bir kişi olma isteği (ün elde etme isteği) sosyal çevrenin etkisi açısından değerlendirilen bir dışsal motivasyon unsuru ve beklendiği gibi pozitif etkiye sahip. Fakat yeterince güçlü değil.

Sonuç ve Öneriler Yine de sosyal topluluklarda kişiler arası ilişkilerin önemli olmasının, bu ilişkilerde ön plana çıkma isteğini destekleyip desteklemediği ise daha spesifik ve kapsamlı bir araştırma ile incelenebilir. Türk paylaşımcı tüketicilere ulaşmayı düşünen mevcut ve potansiyel rakiplerin eğlence ve ekonomik fayda üzerinde durması gerektiği söylenebilir.

Sonuç ve Öneriler Paylaşım ekonomisine ilişkin belirli bir bilinç düzeyinden söz edilebilir. Paylaşımcı tüketim tecrübesinden memnunlar ve elde ettikleri olumlu tecrübeleri devam ettirme niyetindeler Yerli Turist ve Turizm açısından şu an niş olarak değerlendirilebilir ancak yakın gelecekte durum daha rekabetçi bir hal alabilir

Teşekkür Ederiz