SOSYOLOJİ “İnsansal öz, tek tek her bireyin doğasında bulunan bir soyutlama değildir. Gerçekliği içinde o, toplumsal ilişkilerin bütünüdür.” - Karl MARX -

Sosyoloji’nin Tanımı ve Konusu Sosyoloji, Latince toplum anlamına gelen Socius ile Yunanca bilgi demek olan Logos sözcüklerinden oluşmuştur. Kelime anlamı olarak Toplum bilgisi demektir. Sosyoloji genel olarak toplumu inceler. Aslında Sosyoloji, sosyal yaşamımızda varolan sosyal gerçekleri (sosyal olay ve olgular), insanların kurduğu grupları, grupların davranışlarını ve sosyal kurumları olduğu gibi inceleyen pozitif bir sosyal bilim dalıdır.

Sosyoloji toplumu kendi bütünlüğü içinde inceler.

Sosyolojinin Doğuşu; Sosyolojinin bilim olarak kurulmasında, 16. yy’dan itibaren doğa bilimlerinde ve felsefi düşüncede yaşanan gelişmeler, 18. yy’daki Sanayi Devrimi ve 1789 yılındaki Fransız Devrimi etkili olmuştur. Emile Durkheim ise; Sosyolojinin konusu ve yöntemini belirleyerek sosyolojinin kurulmasında etkili olmuştur.

1897’de Durkheim’in yazdığı intihar konusundaki klasiği, sağlığı etkileyen sosyal faktörler konusunda öncü sayılmaktadır.

Tıbbı Sosyoloji Sosyal Tıp çalışmasında SOSYAL EPİDEMİYOLOJİ’yi kullanır. Kültürel etmenler ve sosyal ilişkileri çalışır. Sağlık ve hastalık hakkında aile, toplum ve hükümeti çalışır. Tıbbi örgütlenme ve sağaltımda(tedavi-terapi) sosyal ilişkileri inceler. Sosyal sorunları çalışır. Sosyal güvenliği çalışır..

Sosyal epidemiyoloji Epidemiyoloji, Nüfusun hastalıklarının oluş kalıplarını, hastalık- sağlık ve ölümle ilgili dağılımları inceler. Etiyoloji hastalığın nedenleri üzerinde dururken, halk sağlığı toplumun sağlığını etkileyen sorunları, genel sağlık hastalık durumunu, çevre sağlığı sağlık hizmetleriyle bu hizmetleri veren kurumların yapısını ve işleyişini inceler.

Sosyoloji Nedir? Toplumsal grupları, örgütlenmeleri, kurumları, kurumlar arası ilişkileri, toplumsal yapıdaki olayları, olguları, ilişkileri, toplumsal yapıda etkili olan değişim ve gelişim süreçlerini sebep sonuç ilişkisi içerisinde bilimsel yöntem ve teknikleri kullanarak inceleyen ve bilimsel sonuçlara ulaşan bir sosyal bilimdir.

Sosyoloji sözcüğü ilk kez 1839‟da Auguste Comte tarafından kullanılmıştır. Sosyolojinin Makro Tanımı : Sosyal olayları ve toplumu inceleyen bir bilim dalı olarak yapılmaktadır. Sosyolojinin Mikro Tanımı : En az 2 insan arasında anlamlı ve görece sürekli,toplumsal (sosyal) etkileşime dayalı sosyal olayları inceleyen bir bilim dalıdır.

Sağlık sosyolojisi Sosyal ve biyolojik olgular arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Kültür ve toplumsallaşma bireyin biyolojik yapısından kaynaklanan davranışlarından oluşmaktadır. Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir.

Sağlık sosyolojisi konuları Sağlık-hastalık ve toplumsal yapı ilişkisi, hastalıkların sosyal, ekonomik ve kültürel nedenleri, Hastalıklara karşı kişilerin tutumları, Yoksulluk, işsizlik, boşanma ve ölüm gibi sosyal olguların sağlık ve hastalığa etkileri ile çevre, İçerisinde yaşanılan konut, aile biçimi ve meslek gibi faktörlerin sağlık ve hastalık üzerindeki rolü,

Günümüzde başta sosyoloji olmak üzere birçok alan, kendi kuramlarını sağlık/hastalık kavramlarını anlamak için seferber etmiş bulunmaktadırlar. Amaç, hastalıkları mümkün olduğu kadar, hastanelere yansımadan önce önleyebilmektir.

SAĞLIK SOSYOLOJİSİ’nin GELŞİŞİMİ İnsan olmak, sağlık ve hastalık ile ilgili olmak demektir. Hastalık olgusu ve hastalıklarla başedebilme çabası bütün insan toplumlarının ortak özelliğidir. Ancak karşılaşılan sağlık riskleri,hastalık çeşitleri, hastalığın algılanışı ve bunlarla başetme yolları yani tedavi yöntemleri toplumdan topluma büyük oranda değişmektedir.

Hastalık evrensel bir olgu iken, hastalığın algılanışı ve sağaltım (tedavi) yöntemleri farklıdır. Bireylerin, kümelerin ve toplumların sağlık düzeylerini belirleyen pek çok sosyal etmen bulunmaktadır. Öncelikle kişilerin ve toplumların yaşam biçimleri ve yaşam alışkanlıkları hastalıklarını da büyük oranda etkilemektedir.

Örneğin; 18. yy‟da Amerika‟da doktorlar drapetomania denilen özel bir hastalık tanımlamışlardı. Bu, sahibinden sürekli olarak kaçmaya çalışan köle hastalığıydı. Yani köle yaşamına uyum sağlayamayan kölelerin yakalandıkları bir hastalıktı. Ancak bugün tıp böyle bir hastalığın varlığından haberdar bile değildir.

Sağlık kavramı; Sağlık kavramı 1947 ‟ de, DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) sağlığı, sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır. Tıp dünyasından olmayan kişilerce sağlık, kişinin günlük etkinliklerini sürdürebilme yeteneği olarak algılanmaktadır.

Hastalık Hastalık, birtakım belirti ve semptomlarla ortaya çıkan bir anomalidir. “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum”

Bireysel Hastalık Algısı Fiziksel görünüm değişiklikleri, Vücut fonksiyonlarındaki değişmeler, Olağandışı bedensel değişiklikler, Eklemlerin fonksiyon değişmeleri, Duyu organlarındaki değişmeler, Ağrı, ateş ve titreme gibi fiziksel belirtiler, Olağandışı duygusal durumlar (kaygı, kuşku, depresyon, korku, kabus ku, depresyon, korku, kabus) Başkalarıyla ilişkilerde davranışsal bozukluklar.

"hasta olma" toplumsal bir süreçtir. Birey ve çevresindekilerin görüşlerinde uyum ve anlaşmaya ulaşıldığında hastalık kabullenilir. "hasta olma" toplumsal bir süreçtir. Birey ve diğer kişilerin etkileşimini bu etkileşimi yönlendiren değer ve normları toplumsal-kültürel tüm öğeleri kapsar.

Hastalığın Sosyal Yapılanması ; Sağlık ve hastalık sadece bilimsel tıp tarafından araştırılmayı, aydınlatılmayı bekleyen bir nesnel gerçeklik değildir. Gerçekliğin kurgulanmasında sosyal olguların önemli bir rolü bulunmaktadır. Hastalığın gösterimleri sosyal, kültürel ve tarihsel değişkenlik gösterir.

Hastalığın Sosyal Yapılanması ; İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler. İçinde yaşanılan kültür hastalık belirtilerini, nedenlerini ve tedavisini kavramsallaştırmada önemli bir alt yapı sağlar.

Sağlıklı Olma Toplumun koyduğu amaçları izleyebilen ve bu amaçları kendi bireysel yaşamı içinde bütünleştirebilme yeteneğine sahip olan kişiler sağlıklı olarak değerlendirilebilir.

Sağlığın Tanımlanmasında Sosyal Farklılıklar Sağlığın bireysel tanımı * yaş, * cinsiyet *sağlık algısı ile değişir. Genç erkekler - fiziksel güç ve formda olma Genç kadınlar enerji, canlılık ve başa çıkma Yaşlılar - halinden memnun olma, mutluluk ve fonksiyonel olma Sosyal ilişkiler ; kadınlar (+) / erkekler (-)

Kişinin ya da toplumun sağlık düzeyini belirleyen hastalanmasına veya ölümüne neden olan biyolojik ve fizik çevre faktörlerini oluşturan veya bunların etkisini koşullayan etkenler sosyal ve ekonomik etkenlerdir.

Sosyal Kontrol Aracı Olarak Tıp Tıp sosyal ilişkilerin, toplumsal yapının içine işlemiş bir sosyal kontrol sistemidir. Özellikle ruh hastalıklarının tedavisinde kullanılan yöntemler, hastaneye yatış, bakım sistemleri “anormal davranış”ın sosyal açıdan kontrol altına alınması amacına yönelmiştir.

Strese Tepki-Hastalık Strese gösterilen tepki Algı/ Hastalık inancı İncinirlik Başa çıkma becerileri Başkalarının tepkileri

Hastalık Algısı/İnançlar Hasta kimliği Neden Sonuçlar Süreç İyileşme/kontrol edilebilirlik Tıbbi bilgiler, kişisel deneyimler, toplumsal normlardan etkilenir.

Kişisel incinirlik Kişilik özellikleri (kaygılı oluş) Aile içinde daha önceki hastalık yaşantıları Hasta olduğu dönemde bireyin ruhsal durumu Daha önceki travmalar, olumsuz çocukluk yaşantıları

HASTALIK-KÜLTÜR Bireylerin hastalıkları nasıl algıladıkları kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Özellikle batı kültüründeki laikleşme süreci göz önünde bulundurulduğunda zaman içinde din olgusu toplumsal gücünü kaybetmeye başlamış tıp, bundan doğan boşluğu doldurmuştur. Kiliselerde yapılan günah çıkarmanın yerini artık psikoloji klinikleri almıştır.

Kişi ve Toplumun Temel Kültürel Bileşenleri Gelenekler Tutumlar Alışkanlıklar Egemen değer yargıları İnanç sistemleri

Kültür- Tedavi

Kültürel Tedavi Yöntemleri Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur. Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri Bilimsel tıp

Kültürel tedavi yöntemleri Bitkisel tedaviler Kupa çekme, sülük Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişilere başvurma Kırıkçı-sınıkçılar Terapötik dokunma (Sıvazlama, Reiki) Biyoenerji Akupunktur

Örnek: Amerikalı öğrenciler ve Çinli öğrencileri denek olarak kullanılmış ve her iki gruba da psikolojik sorunları içeren bir liste vermiş ve bu sorunların kendilerince mümkün olan her türlü nedenini yazmalarını istemiştir. Bu sorunlar arasında uyku güçlüğü, kaygı ve gerilim hissetme, baş ağrısı, yalnızlık hissi gibi sorular vardı. Amerikalı öğrenciler sorunların kaynağı olarak daha çok kendi iç duygusal durumlarını gösterirken, Çinliler daha çok dışsal etkenleri örneğin aile baskısı ve ekonomik hayattaki güçlükleri göstermiştir.

Hastalık ve Ekonomi Hastalıkları önlemek açısından alınabilecek tedbirlerin nitelikleri ülkelerin ekonomik durumları ile yakından ilişkili olduğu açıktır. Bu ilişki her zaman ülke ekonomisi yararına olmayabilir.

Hastalık ve Ekonomi Sağlığı direk etkileyen önemli yaşam alanları; Sigara içme Diyet yapılması Aktivitedeki eksiklikler Trafik kazaları Cinsel açıdan yaşanan sorunlar Sonuçda; Bir yandan sağlıklı yaşam, diğer yandan ülke ekonomisi zaman zaman karşı karşıya gelmektedir.

Hastalık ve Ekonomi; Trafik kazaları, hastaneleri meşgul eden en önemli olgulardandır. Trafik konusunda eğitim ve duyarlılık eksikliği hastane yataklarının bu tür hastalarca meşgul edilmesine neden olmaktadır.

Sağlık Sosyolojisi’nin önemli çalışma alanları : Sağlık ve hastalığın sosyal yönleri, Sağlık personeli ve sağlık hizmetlerinden yararlananların sosyal davranışları, Sağlık kurumlarının sosyal işlevleri, Sağlık hizmetlerinin dağıtımı ve bu sistemin öbür sistemlerle ilişkileri.

Sağlık Bakımı (Health care), Şu Ögelere Dayanır : Yaş : Gereksinim yaşla artar Cinsiyet : Kadınlarda > erkeklerden Sosyal sınıflar : Alt katmanlarda > Üst katmanlardan Evlilik durumu : Evlilerde < bekâr / boşanmış Hane halkı büyüklüğü : Kalabalık ailelerde > Çekirdek aileden..

Örnek : Sosyoloji ve Açlık-1 Çağdaş Sosyolojinin önde gelen adlarından P. Sorokin açlığın -beslenme içgüdüsünün giderilememesinin- toplum üzerindeki etkilerini incelemiştir : 1- Açlık, besin sağlama yöntemlerinin düzelmesine ve gelişmesine katkı sağlar. Beslenme içgüdüsünün doyurulamadığı örnek; kıtlık olan yerlerden bolluk olan bölgelere göç başlar. 2- Aç toplumlar tok toplumlara saldırır. 3- Mala ve insana saldırı artar.

4-Yoksul kesimlerin varlıklılara kini artar. 5- Hükümetin ekonomiye karışması, denetimi artar. 6- Ölümler artmaya doğumlar azalmaya başlar. İşte bir toplumda insanların yeterli beslenmemeleri yani açlık içgüdüsü gibi psikolojik bir olayın toplumun öbür ögelerine etkileri bakımından ek olarak alınırsa Sosyoloji’nin konusu olurlar. Bu da bize Psikoloji ile Sosyoloji arasında yakın bir ilişkinin varlığını gösterir.

Türkiyede yaşanan örnek : SAMSUN’un Tekkeköy İlçesi’nde geçen 17 Ocak tarihinde yaşamını yitiren ve ’açlıktan öldüğü’ haberleriyle kamuoyunun gündemine oturan 2.5 aylık Kübra Nazar Bakırcı’ya, ölümünden 25 gün önce götürüldüğü hastanede ’beslenme yetersizliği’ tanısı konulduğu ortaya çıktı.

İnsan ve Sosyal Çevre İnsan sağlığı çevre ile genetik örüntüsü arasındaki etkileşimin bir ürünüdür. Kişi daha döllenme anından başlayarak bir çok çevresel sorundan etkilenmektedir. Bu etkilenme doğumdan ölüme kadar çok değişik boyutlarda olmaktadır.

Sağlık açısından baktığımızda çevre üç ana grupta İncelenir: 1. Fiziksel çevre 2. Biyolojik çevre 3. Sosyokültürel çevre

İnsan ve Sosyal Çevre Bir Hint’li bebek, Hint toplumunun Purdah geleneği gereği, inekleri kutsal saymakta ve onların tüm ürünlerini yemeyi reddetmektedir. Bir Katolik, kan ve doku aktarımını (transplantasyonunu) dışlamakta,bu yüzden ölümü bile göze almaktadır. Bu örnekleri çoğaltmak olanaklıdır. Verilen örneklerde toplumsal etmenlerin insan yaşamı ve sağlığıyla dolaylı değil fakat doğrudan ilişkili olduğu çok açıktır.

Dr. R. Wirchow’un önerileri-1 Hükümetler halkın sağlığıyla ilgilenmek zorundadır. Sağlık, sorunları yalnız hekimlik önlemleriyle çözülemez. Sağlığın korunması toplumun ödevidir.

Dr. R. Wirchow’un önerileri-1 SOSYAL (toplumsal) önlemler almak kaçınılmazdır. Sağlık ve sosyo-ekonomik koşullar arasında önemli neden-sonuç ilişkileri vardır ve bunlar araştırılmalıdır.

İnsanın Tanımı İnsan, “biyo-psiko-sosyal bir canlı” olarak tanımlanmaktadır. Bir başka anlatımla; insanların özellikleri ya da temel nitelikleri 3 temel kümede toplanabilir : Biyolojik özellik ya da nitelikler Psikolojik / ruhsal özellik ya da nitelikler Toplumsal / sosyal özellik ya da nitelikler

Dünya Sağlık Örgütü’nün “Sağlık-Toplum İlişkisi”ne Yaklaşımı : Bilimsel olarak geçerli yukarıdaki değerlendirme gereğidir ki; Birleşmiş Milletler’e bağlı olarak 1947’de kurulan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 60 yıl önce, günümüzde de doğru olan sağlık tanımını şöyle yapmıştır : Sağlık;yalnızca bedensel hastalık ya da sakatlıkların bulunmaması demek olmayıp; aynı zamanda ruhsal ve toplumsal (sosyal) yönlerden de tam bir iyilik durumudur.

DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-1 Erişilebilecek en yüksek düzeyde sağlıklı olmak; ırk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal koşullar gözetmeksizin her insanın TEMEL HAKlarından biridir.

DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-2 Hükümetler, kendi halklarının sağlığından sorumludurlar. Bunu, ancak sağlık ve toplumsal önlemler almak koşuluyla gerçekleştirebilirler.

DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-3 Halk sağlığının geliştirilmesinde kamunun (halkın) bu konuda aydınlatılması ve aktif işbirliği büyük önem taşır. Tüm ulusların sağlığı, barış ve güvenliğe ulaşmak için temel öge olup; bireyler ve devletler arasında tam bir işbirliğine bağlıdır.

Sağlık ve Kültür Etkileşimi Kültür Antropolojisi, Tıbbi Antropoloji tarafından incelenmektedir. Çok iyi bilinmektedir ki, İnsan sağlığı, bir dizi iç ve dış öge ya da etmenin türevidir, bağımlı değişkenidir.

Sağlık ve Toplumsal etmenler Sağlık; toplum üyelerinin sağlık ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak için oluşturulmuş yol ve biçimleri, rolleri, etkileşimleri, inançları, değerleri, normları içerir. Toplumun sürekliliği sağlıklı bireylerle sağlanır. Bu bağlamda toplumu oluşturan bireylerin ruhsal, bedensel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali içinde olmalarını sağlamak sağlık kurumunun temel hedefleri arasındadır.

SAĞLIĞIN BELİRTEÇLERİ… Bilindiği gibi belirteç (determinant) kavramı; koşulların varlığında ilgili sonucun kaçınılmaz biçimde oluşması, gözlenmesi anlamındadır. Dünyanın pek çok ülkesinde yapılan araştırmalarla; Toplumsal katmanlar arasında hastalıklara yakalanma, ortalama yaşam süresi, kazalanma ve yaralanma sıklık ve ağırlığı ile yaşam niteliği arasında ciddi ilişkiler saptanmıştır.

Gebze-Dilovası’nda örnek Gebze / Dilovası Belediyesinin, “abdest bozuyor..” gerekçesi ile beldenin sularını klorlamaması sonucunda da bir kolera salgını yaşanmıştır. Halbuki, yaşamda en gerçek yol gösterici akıl ve bilim olmalıydır... MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ün vurguladığı üzere..

KAYNAKLAR http://dergipark.ulakbim.gov.tr/firatsbed/article/viewFile/ 5000172891/5000155919 https://www.msxlabs.org/forum/sosyoloji/79400-saglik- sosyolojisi.html http://abs.cu.edu.tr/Dokumanlar/2015/HML215/1811577 19_saglik_sosyolojisi_2015-3.pdf http://www.rehberlik.biz.tr/dosyalar/sosyoloji.2 013.pdf http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/689.p df

TEŞEKÜRLER RUGAYYE GÜMÜŞSOY GÖZDE KELEBEK