Sosyal Biliş Nörobiyolojisi ve Patolojileri Prof Dr Süheyla Ünal

Sosyal biliş İnsanların toplumsal çevrelerinden aldıkları bilgilerden yaptıkları çıkarsamaları biçimlendirme tarzları (Fiske ve Taylor, 1991) Kişinin toplumsal bir dünyada kendisinin ve başkalarının davranışlarını Nasıl algıladığı, yorumladığı, yargıladığı Ne yaptıkları, nasıl yaptığı, niçin yaptığı Ne hissettiği, niçin öyle hissettiği hakkında düşünme

Sosyal bilişin işlevleri Mental enerjiyi korumak Basitleştirme mekanizmaları ile işlemleme sürecine giren bilgiyi azaltmak Kendilik imajını yönetmek Kesinlik aramak Dikkati ve kodlamayı yönetmek Belleğimize ve yargılarımıza rehberlik etmek

Sosyal bilişin işlevleri duyguların oluşumu ve düzenlenmesi esnek tepki verme akılcı ve yansıtımcı davranış sergileme otobiyografik kendilik duygusu başkalarını anlama kişilerarası ilişki geliştirme (Siegel 1999)

Sosyal biliş süreçleri Dikkat- sosyal uyarana yönelme Bellek- belleğe kaydetme, izlenim edinme ve self-referans kullanma aracılığı ile sosyal bilgiyi işlemleme Sosyal atıf- sosyal anlamlar yükleme Örtük kalıplar- geçmiş yaşantıların şimdiki davranışı bilinçdışı olarak etkilemesi

Sosyal biliş bileşenleri Yüz tanıma Duygusal ifadeleri tanıma Bakışı farketme ve izleme Biyolojik hareketi algılama Taklit Zihin kuramı (Theory of Mind: ToM)

Sosyal biliş gelişimi Sosyal biliş, nörobilişsel süreçlere paralel bir gelişim gösterir Nöronlar arası aktivite, intrauterin 2-5. aylarda intrauterin uyaranlardan etkilenerek şekillenmeye başlar Doğuştan sahip olunan içgüdü yapılanması (intrinsic motive formation:IMF) yeni doğanda duyusal-motor koordinasyonu sağlar

IMF:intrinsic motive formation insanlardan gelen uyaranlara yönelme davranışlar arasında uyum ve ritmisite gelişmesi diğer insanlarla iletişim kurma taklit etme Trevarthen ve Aitken 2001

Sosyal biliş gelişimi İlk birkaç ay: Kendilik duygusu 9 ay: Dikkate katılma/sosyal referans 15 ay: “gibi yapma” 18 ay: Arzu/Niyet 2 yaş: Duygular, anlamlar 3 yaş: Bilmek, düşünmek 4 yaş: İnanç/ sahte inanç 5 yaş: Niyet- kaza, amaç

Sosyalleşme Özdeşleşme, yansıtma, içselleştirme, taklit gibi mekanizmalar aracılığı ile şefkat, sıcaklık, empati, karşılıklı bağlanma, özgecilik, türün diğer üyelerine bakım gibi toplumsal işlevler kazanılır

ANATOMİSİ

Sosyal biliş yapıları Sosyal algı sürecinde duyusal ve bağlantı korteksi Algı ve farklı bilişsel işlevler arasındaki ilişkileri düzenlemede amigdala, prefrontal korteks, sağ somatosensoriyel korteks, singulat korteks Sosyal davranışı oluşturmada hipotalamus, beyin sapı çekirdekleri, bazal gangliyonlar, motor korteks rol oynar

Ön beyin-yönetici işlevler Dorsolateral prefontal bölge anlam oluşturma erken yanıtı önleme, geciktirme kontrol ve baskılama önceleme karar verme özerklik duygusu yaratan eylemi başlatma, yürütme ve sürdürme

Sosyal biliş yapıları Medial prefrontal lob ve singulat insanın kendini öteki, ötekisini kendi gibi görebilmesini sağlayan zihin kuramına (Theory of Mind) temel olur

Ventromedial frontal korteks Komplike sosyal durumlarda duygusal yaşantılar ile karar verme süreci arasında bağlantı kurulmasını sağlar Uyaranın niteliğini belirlemede rol oynar Sosyal uslamlamayı sağlar Amigdala ve hipotalamusla bağlantıları aracılığı ile temel biyolojik düzenlemeyi ve duygusal süreçleri sağlar

Amigdala Uyaranın duygusal ve sosyal değeri temelinde bilişsel ve davranışsal temsilcileriyle bağlantı oluşturur Yüz ifadelerinden duyguları tanıma (korku) konusunda önemli rol oynar

Yüz bilgisi IPS alanı- Biyolojik hareket FFA(Fusiform face area) – Yüz tanıma STS(superıor temporal sulcus)- bakış, dil, anlam, görsel-uzaysal dikkat, hedef tarama, yüzle ifade edilen sosyal bilgileri algılama Amigdala- korku ifadesini tanıma OFK- bazı yüz ifadelerini tanıma, ödül bağlantılı sosyal olmayan uyaranları ilişkilendirme

Orbitofrontal korteks Orbitofrontal korteks, insula-hipotalamus, amigdala-akkumbens ve mesolimbik sistem ile birlikte toplumsallaşmada önemli bir rolü olan “ödül” sistemini oluşturur Sosyal katılım davranışları Sosyal&duygusal bilgileri değerlendirme, inhibe etme ya da etkinlikte bulunma kararı

Ödül mekanizmaları Ödül mekanizmaları aracılığı ile davranış kalıcılık kazanır Ventromedial orbitofrontal korteks Rostral anterior singulat korteks Anteroventral striatum Nukleus akkumbens

İşbirliği İşbirliği gerektiren sosyal durumlar ödül mekanizmasını harekete geçirir İşbirliği gerektiren bir etkinlikte bulunurken singulat korteksin aktivasyonu yanısıra somatosensoriyel bağlantı korteksi de aktive olmaktadır

Duygu & etik yargı BA9/10 (medial frontal girus), BA31 (posterior singulat girus), ve BA39 (angular girus, bilateral) alanlar, ahlaki bir yargıya varıldığında kişisel olmayan ya da ahlaki olmayan bir durumdakine göre daha aktiftiler. Greene et al 2001

Empatik ve affedici tutumda sol superior frontal girus, orbitofrontal girus ve prekuneus aktive olmaktadır Empati Supplementary Motor Area Premotor korteks Oksipitotemporal alan Frontopolar korteks Sağ inferior parietal lobül- perspektive taking Amigdala Orbitofrontal korteks ACC, insula- acı, ağrı algılama Affetme Posterior singulat girus Farrow et al.2001

Arka bölge Ötekilerini anlamamız, niyetini çözümlememiz ve kendimizi algılamamız için gerekli bilgiyi sağlama Yüz tanıma, fiziksel uzaklığı algılama, ses tonunu yorumlama, bakış yönünü saptama, kendi bedenini ve bedensel sorunlarını tanıma

Ayna nöronlar Soyutlama yetisini, zihinsel temsilcilerin oluşumunu ve sosyal biliş gelişimini sağlayan en önemli bilişsel sistemdir Medeniyetin, sosyal varlık olmanın yapıtaşıdır http://www.dailymotion.com/video/xdix0b_ayna-noronlarin-cok-onemli-islevler_tech

Ayna nöron sistemi inferior parietal lobülün rostral parçası kaudal bölüm (pars operkülaris) premotor korteks primer sensorimotor korteks superior parietal korteks posterior singulat korteks superior temporal girus

Ayna nöron sistemi Algı ve eylem arasındaki ilişki Taklit ve empati becerileri Diğer insanların duygu ve niyetlerinin anlaşılması Konuşma Jest ve mimikler Taklit Sosyal biliş Etkileşim Empati ToM

Sağ duyusal korteks Beden durumunun duyular ve sosyal davranış açısından ayrıntılı bir temsilcisini oluşturur Sağ duyusal korteksin SI, SII, insula ve anterior supramarginal girusunun haraplanması, diğer insanın yüz ifadesi ve ses tonundan duygusal durumunu anlama yetisini bozmaktadır

Bir başkasının acısını hissetme Ön insula Ön singulat korteks Ağrı ile ilişkili viscero-motor alanlar aktive olmaktadır

Sosyal biliş patolojileri Duygusal süreçleri bilişsel süreçlerle bütünleştirememe Uygun olmayan sosyal tutum ve davranış sergileme Empati yokluğu Diğer insanlarla ilişki sorunları gibi sosyal biliş patolojileri sosyal yaşam sürdürmeyi güçleştirir

Birincil sosyalleşme süreci Otizm Asperger Williams Dikkat eksiklıği ve hiperaktivite Antisosyal kişilik çocukluktan itibaren birincil sosyalleşme süreçlerine ket vururlar

İkincil süreç Şizofreni Demans Paranoya BAB Sosyal anksiyete Prefrontal kortikal lezyonlar, sosyal süreçleri ikincil olarak engeller

Otizm Gözlemlenen davranış ayna nöronlar aracılığıyla taklit edilemez Ortak dikkat, zihin okuma, empati oluşmaz Yönetici işlevler gerçekleştirilemez İmajinatif oyun oynama,sosyal ilişki kurmada sorun yaşanır,motor stereotipiler gelişir

Asperger Sosyal ilişkilerde belirgin güçlük yaratan dar ilgi alanı Rutine ve rituellere bağlılık Dil sorunları, sözel olmayan iletişim sorunları Motor beceriksizlik Bu sendromda kişi deneyimindeki anlamı soğuramaz ve başkalarının deneyimlerine bağlı kalır,bu nedenle öyküsel kendilik oluşturamaz

Williams sendromu Aşırı bir sosyalliğe ve empatiye bağlı sosyal bir korkusuzluk nedeniyle sosyal ilişkiler sorunlu hale gelir Orbitofrontal korteksın duygusal değerlendirme yaparken ve bir davranışsal tepkiye karar verirken amigdala sinyallerinin rehberliğinden yararlanmadığı ileri sürülmektedir

DEHB Arkadaş edinme Sosyal ağ oluşturmada başarısızlık ve dürtü kontrolunde yetersizliğe sosyal anksiyete eşlik eder Frontolimbik sistem ve kaudat çekirdekte sorun olduğu ileri sürülmektedir

Antisosyal kişilik bozukluğu İmmatür,kaba davranış Sınırsızlık,küfürlü konuşma Motor aktıvıtede artma, Sosyal kuralllara uymama Suça yonelik davranışlar …frontal lobla ilişkili bır tablodur

Şizofreni Zihin okumanın gerçekleşmesinde rol oynayan medial frontal/prefrontal ve orbitofrontal korteks aktivite azlığı olduğu ileri sürülmektedir Zihin okuma yetersizliği, gerçeğin çarpıtılması, sanrılar, konuşma bozuklukları ve negatif belirtilerin gelişmesinde rol oynar Duyguların düzenlenmesindeki bozukluk ise prefrontal korteksın hipofonk ve limbik sistemin hiperfonk ile ilişkilidir

Bipolar duygulanım bozukluğu Duyguları tanıma, zihin okuma Yönetici işlevlerde, karar verme ve sosyal başa çıkma becerilerinde bozulma olduğu Orbitofrontal korteksteki işlev bozukluğunun hastalığı görece sağlıklı olduğu dönemlerde de devam ettiği ileri sürülmektedir

Klüver-Bucy Sendromu Bilateral amigdala lezyonlarında uygunsuz cinsellik, akılcı olmayan sosyal davranış, aşırı oralite, görsel agnozi, normal korku ve öfke tepkilerinin kaybı, bellek kaybı, demans gibi belirtilerle karakterize