©McGraw-Hill Education, 2014

Ekonomi Nedir? İnsanların yaşamlarına devam etmek için belli başlı ihtiyaçlarını gidermeleri gerekir. Bu ihtiyaçları karşılamak için mal ve hizmet tüketimi gerçekleştirirler. Tüketilecek mal ve hizmetlerin üretimi ise sınırlıdır. Bunun sebebi üretim kaynaklarının sınırlı olmasıdır. Burada karşımıza çıkan soru: Tüketilecek mal ve hizmetlere yönelik insan isteği sınırsız iken bu istekler sınırlı kaynaklarla nasıl karşılanacaktır? Bu soruyu cevaplamak için ekonomi bilminden faydalanırız.

Kıtlık Sorunu: Her insan her mal ve hizmeti alamamaktadır Kıtlık Sorunu: Her insan her mal ve hizmeti alamamaktadır. Çünkü istekler sınırsız kaynaklar ise sınırlıdır. Bu da bizi ekonomik faaliyetin tanımına götürmektedir. Ekonomik faaliyet kısaca ülke halklarının kısıtlı kaynaklarla başa çıkma mücadelesi olarak tanımlanabilir. EKONOMİ: İnsanların sınırsız tüketim isteklerinin sınırlı (kıt) kaynaklarla nasıl karşılanacağını araştıran sosyal bir bilim dalıdır.

Ekonomik kaynakların yetersiz oluşu, üreticileri üretilecek mal ve hizmetlerle ilgili tercihler yapmaya zorlar. Bir mal veya hizmet üretmeyi tercih etmek bir başka malın üretiminden vazgeçmek demektir. Aynı şekilde bir mal veya hizmeti tüketmeyi tercih etmek bir başka mal veya hizmetin tüketiminden vazgeçmek demektir. Bu da karşımıza FIRSAT MALİYETİ kavramını getirmektedir.

FIRSAT MALİYETİ (ALTERNATİF MALİYET): Bir kararın alınması ile beraber vazgeçilen en iyi ikinci karardır. FIRSAT MALİYETİ ÖRNEKLERİ Örnek 1: Yaz döneminde ABD’de tatil yapmak yerine diz üstü bilgisayar satın almak. Örnek 2: Mercedes Benz almak yerine 2+1 daire satın almak. Örnek 3: Süt ürünleri işletmecisinin peynir üretmeyi tercih edip, kaymak üretiminden vazgeçmesi. Örnek 4: Piyasaya yeni giren bir firmanın, çanta yerine ayakkabı üretmesi.

Azalan marjinal getiriler kanunu Her ilave işçinin sağladığı getiri bir önceki ilave işçinin sağladığı getiriden daha azdır. ©McGraw-Hill Education, 2014

Karşılaştırmalı üstünlük Eğer bir kişi bir malın üretiminde diğerlerine göre daha düşük bir fırsat maliyetine sahipse o kişinin karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. Bu kavram, mutlak üstünlükten farklıdır. Eğer kişi başkasıyla karşılaştırıldığında o malı üretmede daha etkinse o zaman o kişinin mutlak üstünlüğü vardır. ©McGraw-Hill Education, 2014

Karşılaştırmalı üstünlük Ticaretin olası faydalarını belirlerken önem taşıyan mutlak üstünlük değil, karşılaştırmalı üstünlüktür. Karşılaştırmalı üstünlük ülkeler için de geçerlidir. ©McGraw-Hill Education, 2014

Ekonomi mikro ve makro olmak üzere ikiye ayrılır: Mikro Ekonomi (İktisat): Bir bütünü oluşturan ekonomik birimlerin davranışı ile ilgilenir. Tek tüketici talebi, piyasa talebi, tek firma arzı, endüstri arzı, kaynak dağılımı, kar maksimizasyonu gibi konuları kapsar. Küçük Ekonomik Birimler: ev halkı, firmalar ve piyasalar. Makro Ekonomi (İktisat): Ekonomiyle bir bütün olarak ilgilenmektedir. Ekonomideki toplam gelir, toplam tüketim, toplam tasarruf, toplam yatırım ve fiyatlar genel düzeyi gibi makro değişkenlerin nelerden etkilendiklerini ve ekonomide tam istihdam, fiyat istikrarı ve ekonomik büyüme gibi temel hedeflerin nasıl elde edilebileceğini inceler.

Mikroekonomi Örnekleri: Domates piyasa fiyatının 2 TL/kg olması. İşsizliğin %12’ye ulaşması. Et fiyatlarının Türkiye’de yüksek olması. Yunanistan ekonomisinin çöküntüye uğraması. Türkiye’nin toplam tüketimde 43. sırada olması. Çin’de ekonomik büyüme hızının yüksek olması. Makroekonomi Örnekleri: 1. 1974 yılında OPEC petrol krizi. 2. Cep telefonu fiyatlarında kampanyaya gidilmesi. 3. Enflasyonun %9 olarak gerçekleşmesi. 4. İspanya’da krizin hakim olması. 5. Türkiye’de benzin fiyatının 5 TL olması. 6. Aşırı kuraklık nedeniyle KKTC’de arpa üretiminin düşmesi ve arpa fiyatının yükselmesi.

Mikro ve Makro Ekonomi’nin Tarihçesi: John Maynard Keynes’in 1936 yılında yayınlanan İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi adlı kitabı modern makroekonominin temelini oluşturur. Buna bağlı olarak 2. Dünya Savaşı’ndan sonra ekonomi teorisi, mikroekonomi ve makroekonomi olarak ikiye ayrılmıştır. Keynes’in hocası olan Alfred Marshall da 1890 yılında yayınlanan Ekonominin İlkeleri adlı kitabıyla Mikroekonomi teorisine büyük katkıda bulunmuştur.

Piyasalar ve fiyat mekanizması Hane halklarının alternatif ürünlerin tüketimine dair kararlarının Firmaların neyin nasıl üretileceğine dair kararlarının Ve işçilerin ne kadar ve kimin için çalışacaklarına dair kararlarının … uzlaştırılmasını sağlar. ©McGraw-Hill Education, 2014

©McGraw-Hill Education, 2014 Güdümlü ekonomi Piyasa ekonomisine bir alternatiftir. Güdümlü bir ekonomide, ne üretileceğine, nasıl üretileceğine, ve kimin için üretileceğine bir devlet planlama ofisi karar verir. Daha sonra hane halkına, firmalara ve işçilere detaylı bilgiler iletilir. ©McGraw-Hill Education, 2014

EKONOMİNİN İLGİLENDİĞİ TEMEL SORUNLAR: 1- Ne, Ne Kadar Üretilecek? Ekonomide hangi mal ve hizmetlerin üretileceğine ve ne kadar üretileceklerine işaret eden sorudur. Bu soru da üretim olanaklarının sınırlılığına vurgu yapmaktadır. 2- Nasıl Üretilecek? Ekonomideki mal ve hizmetler hangi teknolojiler kullanılarak nasıl üretilecek? Bu teknolojiler sermaye yoğun ve emek yoğun teknolojiler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Hangi teknolojinin kullanılacağına ikame edilebilirlik (yerine konulabilirlik) ilkesi karar verir. Örneğin Çin, emek yogun teknolojiler kullanan bir ülkedir, gelişmiş ülkelerde ise sermaye yoğun teknolojiler ön plana çıkmaktadır. 3- Ne Zaman Üretilecek? Mal ve hizmetlerin ne zaman üretilecekleri, o mal ve hizmetlere olan talebe bağlıdır. Talebin fazla oldugu dönemlerde üretim artarken, talebin az olduğu dönemlerde üretim azalmaktadır. 4- Nerede Üretilecek? Üretilecek mal ve hizmetler nerede üretilecek? Seçilen yer en düşük maliyetin olduğu yer olmalı aynı zamanda çevresel kirlilik yaratmamalıdır. 5- Kimin İçin Üretilecek? Mal ve hizmetlerin kimler için üretileceği ve kimler tarafindan tüketileceği sorusu gelir dağılımı ile ilgilidir. Marjinal Verimlilige Göre Gelir Dağılımıi Teorisi ile kapitalist toplumlarda üretilen mal ve hizmetlerden kimin ne kadar pay alacağı belirlenmektedir.  

©McGraw-Hill Education, 2014 Görünmez el Güdümlü ekonomiler pek de iyi işlememiştir. Buna karşılık, Adam Smith Ulusların Zenginliği (1776) isimli kitabında kendi çıkarlarını takip eden bireylerin 'görünmez bir el tarafından' yönlendirilerek bütün olarak toplumun yararına olan şeyleri yapacaklarını savunmuştur. Diğer bir değişle, Smith serbest piyasa ekonomisini savunmuş ve kişilerin kendi çıkarlarını en iyi şekilde gözeteceği görüşünü de savunmuştur. Ayrıca, tekellerin ve devlet müdahalesinin olmadığı, tam rekabetin hakim olduğu piyasalarda ekonomik verimliliğin ve tam istihdamın yakalanacağına inanır. ©McGraw-Hill Education, 2014

EKONOMİK SİSTEMLER NELERDİR? 1- Gelenekci Sistem: Adından da anlaşılacağı gibi ekonomik faaliyetlerin çeşitli gelenek ve göreneklere göre sürdürüldüğü durağan bir sistemdir. 20. Yüzyılda yerini kapitalist ve sosyalist sistemlere bırakmıştır. 2- Kapitalist Sistem: Özel mülkiyet, piyasa mekanizması, merkeziyetçi olmayan karar alma yapısı ve maddi teşvikler üzerinde yükselmektedir. Kapitalist sistemde üretim faktörleri özel kişilere aittir. Piyasa mekanizmasına göre üretim faktörleri faktör piyasalarında üretilen mal ve hizmetler ise ürün piyasalarında özgürce alınıp satılırlar. Faktör piyasalarında üretim faktörlerinin ürün piyasalarında da mal ve hizmetlerin fiyatları arz ve talep çerçevesinde belirlenir. Bir de döviz fiyatının belirlendiği döviz piyasasından bahsetmek mümkündür. Kapitalist sistemde karar alma yapısı merkeziyetçi değildir. Kararlar çok sayıda alıcı ve satıcının bir arada olduğu piyasalarda alınır. Fiyatlar ve istihdam piyasada belirlenir. Kapitalist sistemde fiyat bir teşvik unsurudur. Kapitalist sistemde devletin temel görevleri savunma, adalet ve güvenliktir. Devlet, ekonomi piyasalarına müdahale etmez, sadece gerekli yasal düzenlemelerle piyasa işleyişini kolaylaştırır. Aynı zamanda devletin görevi özel sektörü teşvik etmektir.

3- Sosyalist Sistem: Marksist sistem olarak da bilinen sosyalist sistem devlet mülkiyeti, merkezi planlama, merkeziyetçi karar alma yapısı ve maddi/manevi teşvikler üzerinde yükselir. Sermaye ve doğal kaynaklar devletin elindedir. Bunların üretimde kullanımları ise merkeziyetçi planlama anlayışı ile gerçekleştirilir. Üretilecek mal ve hizmetler tüketici tercihlerine göre değil, devlet yöneticilerinin tercihlerine göre gerçekleştirilir. Devlet ekonomiye müdahale etme yetkisine sahiptir. Sosyalist sistemde maddi teşvikler kadar manevi teşvikler de ön plana çıkmaktadır. 4- Karma Sistem: Kapitalist ve sosyalist sistemlerin özellikleri bir arada bulunur. Mülkiyetin bir kısmı devletin elinde diğer bir kısmı ise özel sektörün elindedir. Piyasa ekonomisinin yanı sıra kamu için emredici, özel sektör içinse özendirici bir ekonomik planlama söz konusudur. Kararlar kısmen piyasa tarafından kısmen de devlet tarafından alınır. Teşvikler çoğunlukla maddi teşviklerdir. Türkiye 1930 ile 1980 arasında karma ekonomi özellikleri gösterirken, 1980den sonra kapitalist sisteme kaymıştır. Çin sosyalist bir yönetime sahip olmasına rağmen ekonomisi tamamen kapitalizme dayanır.

©McGraw-Hill Education, 2014 Piyasa yönelimi Hindistan İsveç ABD Macaristan BK Küba Güdümlü ekonomi Serbest piyasa ekonomisi Should India be China? ©McGraw-Hill Education, 2014 18

İç ve Dış Borçlanmadan Kaçınmak Ekonomi Politikasinin Temel Hedefleri Nelerdir? Etkinlik, Adil Gelir Dağılımı Büyüme İstikrar İç ve Dış Borçlanmadan Kaçınmak

Üretim Faktörleri: Mal ve hizmetlerin elde edilmesinde kullanılan kaynaklar diğer bir değişle üretim faktörleri dört ana gruptan oluşur. Emek Doğal Kaynaklar Sermaye Girişimcilik

BAZI TEMEL KAVRAMLAR:

EKONOMİDE KARAR VERİCİLER Ev halkı (Hane halkı) Firmalar Devlet Dış Dünya

PİYASALAR Piyasa: Alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını (bir şeyi alıp satmalarını) sağlayan bir düzenlemedir. Piyasaları üç ana grupta toplayabiliriz. Faktör (Kaynak) Piyasaları Ürün (mal ve hizmet) piyasaları Döviz Piyasaları

1. Faktör (Kaynak) Piyasaları Emek Ücret Sermaye Faiz Doğal Kaynaklar Rant Girişimcilik Kar

2. Ürün (Mal ve Hizmet) Piyasaları Firmalar faktör piyasalarından satın aldıkları üretim faktörleri ile mal ve hizmet üretir ve bunları kar amacıyla ürün piyasalarında satarlar. Ev halkı üretim faktörlerini satarak elde ettikleri gelirle ürün piyasalarından mal ve hizmet satın alırlar. Burada firmalar satıcı, ev halkı ise alıcı durumundadır.

3. Döviz Piyasaları Döviz piyasaları dövizin alınıp satıldığı ve döviz fiyatının (döviz kurunun) belirlendiği piyasalardır.

EKONOMİK FAALİYETLERİN DÖNGÜSEL AKIMI Ekonomideki her sektör tarafından yapılan ödemeleri ve kazanılan gelirleri gösteren şekil…

Pozitif ekonomi: Kişisel yorumlara başvurmaksızın, sistemin işleyişini anlamaya yönelik analizler yapan ekonomik yaklaşıma verilen isim Neyin var olduğunu ve nasıl çalıştığını açıklar. Normatif ekonomi: Ekonomik bir durumu inceleyen ve onun iyi veya kötülüğü konusunda görüş bildiren ve ona göre harekete geçen ekonomik yaklaşıma verilen isimdir. Politika ekonomisi olarak da adlandırılır.

Pozitif ve Normatif Ekonomi ile İlgili Örnekler: Veraset vergisi kaldırılmalıdır, çünkü adil değildir. Şili’nin Nafta üyeliği, Amerika’da şarap fiyatlarının düşmesine neden olur. Kongo Cumhuriyeti’ndeki (Zaire) yeni rejim, önceliklerini yeni okulların, yolların ve temel sağlık yatırımlarının yapılmasına vermelidir.

Üretim Olanakları Eğrisi (ÜOE): Üretim: Emek, doğal kaynaklar ve sermayenin yani üretim faktörlerinin girişimci tarafından mal ve hizmete dönüştürülmesidir. ÜOE, bir toplumda eldeki sınırlı kaynaklar ve teknoloji düzeyi ile üretilebilecek maksimum mal ve hizmet bileşimlerini gösteren eğridir. Sermaye malları (Yatırım malları): Firmalar tarafından üretim faaliyetinde kullanılır. Tüketim malları: Tüketiciler tarafından ihtiyaçlarını karşılamada kullanılır.

Üretim olanağı sınırı (1) Ekonominin tüm mevcut kaynaklarını kullanarak üretebileceği maksimum miktarı gösterir. A olanaksız, B’yse etkin değildir. Film çıktısı A  Yemek çıktısı Üretim olanağı sınırı B ©McGraw-Hill Education, 2014 31

Üretim olanağı sınırı (2) F/G = fırsat maliyeti (=1/2) Film çıktısı (G) F= 4 G = 8 B A  Yemek çıktısı (F) Üretim olanağı sınırı 10 14 6 ©McGraw-Hill Education, 2014 32

©McGraw-Hill Education, 2014 Fırsat maliyeti Bir malın fırsat maliyeti vazgeçilmesi gereken diğer malların miktarıdır. Önceki şekilde A noktasında, 14 birim yemek ve 6 filmle başladığımızı varsayalım. A’dan B’ye hareket ederek 8 film kazanır ancak 4 birim yemek kaybederiz. Böylece, 4 birim yemek ilaveten 8 film üretmenin fırsat maliyetidir. ©McGraw-Hill Education, 2014