BOĞMACA Rahşan kolutek

Tanım Şiddetli öksürük nöbetlerinin görüldüğü akut solunum yolları enfeksiyonudur; komplikasyonları bazen çok ağır olabilir. Boğmaca akut ve çok bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır.

TARİHÇESİ İlk kez yüzlerce yıl önce Çinliler tarafından tanımlanmış uzun süren öksürük nedeniyle 100 gün öksürüğü denilmiştir. 1950 li yıllarda tam hücre aşılarını geliştirilmesi ile boğmaca sıklığında ciddi bir azalma saptandı. 1970 li yıllarda aşının güvenilirliliğine duyulan şüpheler gelişmiş ülkelerde aşılamanın azalmasında ve insidansta artmaya yol açmıştır( İsveç, İtalya, Japonya, İngiltere, Almanya) Tipik öksürük nöbetleri dönemi uzun sürer; bu nedenle ninelerimizin zamanında boğmacanın iyileşmesi için 9 ay gecmesi gerektiğine inanılırdı.

EPİDEMİYOLOJİSİ En sık temmuz-ekim ayları arasında görülür İnsanlar Bordetella Pertussis için bilinen tek konaktır Tüm yaşlarda, hatta erişkinlerde bile ortaya çıkabilen nefes almayı engelliyecek biçimde öksürük nöbetlerine neden olabilen bir hastalıktır. Çocukluk döneminde daha şiddetli seyreder. Çok bulaşıcıdır. Duyarlı kişilerde % 80-100 oranında hastalık oluşturur. Ev içinde temas edenlerde % 90 bulaşma oluşur. Yeni doğan devri dahil, her yaşta görülebilir,fakat 5 yaşından sonra görülme hızı azalır. Kadınlardan erkekler daha fazla olur,boğmaca ırk gözetmez,tüm mevsimlerde görülebilir. Boğmaca tüm ülkelerde görülebilir. Sonbahar ve kış aylarında daha sık görülür.

Ergenler ve erişkinler önemli bir bulaşma kaynağıdır Ergenler ve erişkinler önemli bir bulaşma kaynağıdır. Bebekler ve küçük çocuklar hastalığı çoğu zaman asemptomatik olan büyük kardeşleri veya yetişkinlerden alır. En bulaştırıcı dönem hastalığın öksürük nöbetleri öncesinde olan kataral dönemdir. Bulaştırıcılık öksürük başladıktan sonraki 3 hafta veya daha fazla devam eder. 1980 den sonra boğmaca insidansında A.B.D., Kanada, Hollanda gibi ülkelerde yaygın aşılamaya rağmen atrış saptanmıştır. Bunun nedenleri; Adolesan ve yetişkinlerde aşılamanın yapılmaması Hastalığın tanı ve dolayısı ile rapor edilmesinin artması

Nedeni Boğmaca basili hareketsiz, gram negatif kokbasildir. Boğmaca etkeni bordetella pertussis adlı mikroorganizmadır.Bu basil yumurta biçimindedir; bağımsız hareket edemez, dış çevre koşullarına fazla dayanamaz ama solunum yolları ve bronş ağacının mukozasında rahatça üreyip gelişebilir. Boğmaca basili hareketsiz, gram negatif kokbasildir. Hastalığa neden olduğu herhangi bir hayvan yoktur. Boğmaca basili genellikle soluk borusu yada gırtlak mukozasına yerleşerek lezyon oluşturucu etkisini göstermeye başlar.

Bu arada ölen mikropların parçalanmasıyla çok zehirli bir madde(toksin) de açığa çıkar.Bu madde bronş dallarına zarar verir;buradaki sinir uçlarını zedeleyerek uyarır ve tıkayıcı öksürük nöbetlerini başlatır.Toksinin açığa çıkması düzensiz olduğundan nöbetlerde düzensizdir.Her ikisini de belirleyen basilin yaşam biçimidir.

Belirtileri Soğuk algınlığı,hafif ateş,kızarmış ve sulanmış gözler görülür.Çocuğun boğazı kırmızıdır,burnu akar ve kuru bir öksürüğü vardır.Bu başlangıç döneminin ilk altı yedi gününe akıntılı dönem yada nezle dönemi denir.Bu dönemin sonuna doğru öksürük daha kuru,inatçı ve hırıltılı hale gelir;geceleri artar.Çocuk gece de ancak birkaç saat uyuyabildiğinden huzursuz,hırçın ve sinirlidir; sürekli acı içinde görünür. Öksürük birdenbire başlar; başlama nedeni ağlama,bedensel güç harcama,şiddetli bir heyecan yada yemek yutma olabilir.

Özellikle şiddetli nöbetlerde hastanın yüzü kırmızı mor bir renk alır; dili dışarı fırlar; gözleri kızarır ve sulanır. Bütün hastalık süresi yan etkiler görülmediği taktirde 8 haftadır. 6 ay sürdüğü de görülmüştür. Hafif geçen boğmacalarda öksürük pek rastlanmaz. Erişkinlerde öksürük nöbeti hiç görülmez ve hastalık zararsızdır. Bebeklerde ölüm nedeni olabilir. Boğmacanın belirtileri belli dönemlere ayrılır.Bu dönemlerde ortaya çıkan şikayetlerde farklılık vardır.

1-Kataral dönem: 1-2 harta sürer 1-Kataral dönem: 1-2 harta sürer. Soğuk algınlığı belirtilerine benzer belirtiler gözlenir.Burun akıntısı,hapşırma,öksürük,ateş gibi. 2-Proksismal dönem: Genellikle 1-6 hafta sürer fakat 10 haftaya kadar devam edebilir.Hızlı öksürük nöbetleri, bebek ve çocuklarda solunum sırasında morarma ve bulantı kusmaya neden olabilir. 3-Konvalesan (iyileşme) dönemi: aylarca sürebilir.öksürük genellikle 2-3 hafta kaybolmasına rağmen hastalar bir solunum yolu enfeksiyonu geçirirlerse nöbetler tekrarlayabilir

Hastalığın 10-15 günlük kuluçka dönemi vardır Hastalığın 10-15 günlük kuluçka dönemi vardır.Belirtilerin ortaya çıkması için geçen maksimum süre 21 gündür

TANI Öksürük nöbeti sırasında gözde konjuktivada küçük kanamaların ya da dilin ağız tabanına bağlandığı bölgede küçük yaraların saptanması tanıya yardımcı olur. Erken tanı amacıyla nöbeti başlatmaya yönelik bazı basit girişimlerde bulunulabilir; örneğin sol baş parmakla soluk borusuna bastırılabilir ya da bir kaşık sapıyla küçük dil uyarılabilir. Hastalığın tanısı labaratuvar testleriyle kanda beyaz küre sayısının artmış olması, eritrosit sedimantasyon hızında değişiklik olmaması boğmaca tanısının konmasına kolaylık sağlayacaktır. Florosan antikor testiyle antijen araması yapılır. Kesin tanı konması için kültür gereklidir. Bu şekilde bakteriler üretilerek kesin tanı konur.

BULAŞMA YOLU Hastalığın kaynağı insan ve kontamine olmuş eşyalardır. Bulaşma direkt temas ve damlacık yoluyla olur. Bulaştırıcılık nezle ve öksürük dönemlerinde görülür. Boğmacanın basilinin tek konağı insandır; hastalık yalnızca solunum ağacının salgıları, özellikle de tükürük ve burun yutak mukus aracılığıyla bulasır. Hastalığın bulaşıcılığı başlangıçtaki akıntılı ya da nezleli dönemden öksürük nöbetlerinin görüldüğü ilk 4 hafta boyunca sürer. Bulaşma doğrudandır; hastanın özellikle öksürük nöbetleri sırasında ayrıca konusma ve aksırmayla cevreye yaydığı mikropların solunmasıyla gerçekleşir.

KULUÇKA SÜRESİ Hastalığın kuluçka dönemi 10-15 gün sürer.

TEDAVİ Küçük hastalarda genellikle daha şiddetli geçen boğmaca, yeni tedavi yöntemleri sonucunda artık daha hafif geçirilmektedir. Tam ve etkili bir tedavi 3 öğe yi içerir. Haemophilus pertussis’e karşı antibiyotikler; bronş mukozasının şiddetli iltihabına karşı kortizonlu ilaçlar; şiddetli nöbetlerde öksürüğü ve sinir sistemini yatıştıran ilaçlar. Tedavide eritromisin ilk kullanılan yöntemdir. En az iki hafta kullanılması gereklidir. Yetişkinlerde florokinolonlar kullanılabilir. Bebeklerin hastanede gözlem altında tutulması gerekebilir. Bunun yanında destek tedavisi gerekebilir. Bazı durumlarda beta2 agonistleri ve steroidler kullanılabilir. Kataral dönemde belirtiler engellenebilir.

HEMŞİRELİK BAKIMI Hasta yatak istirahatine alınır. İzolasyonu sağlanır. İyileşme süresince sağlıklı bireylere bulaştırma önlenir. Hasta yakınlarına hastalığın bulaşıcılığı hakkında bilgi verilir. Aile bireylerine hastanın kişisel eşyalarını sağlıklı insanların kullanmamasına özen göstermeleri istenir. Hastalık solunum yoluyla bulaştığından izolasyon yapılır. Öksürük nöbetleri sırasında hasta yalnız bırakılmaz. Balgamı çıkartabilmesi için yakında kap bulundurulmalı Enfeksiyonun yayılmaması için kap kaynar su ile yıkanmalı Yemekten sonra öksürük ve kusma oluyorsa sık sık azar azar , olabilirse öksürük nöbetinden hemen sonra yemek yemeli. Hastanın yorulmaması , heyecanlanmaması gerekmektedir.Nöbet başlayabilir. Hastaya öksürük kesici ilaçlar verilmemelidir. Öksürük sırasında hastaya ortopne pozisyonu verilir. Çocuklarda şiddetli öksürük fıtığa neden olabileceğinden karın sargısı kullanılmalı Hastanın yanında sigara içilmemeli Yaşam bulguları takip edilmeli

Bol proteinli ve vitaminli gıdalarla az az ve sık sık beslenmelidir. Bol sıvı almalıdır.

BAĞIŞIKLAMA- AŞILAMA Türkiye'de Sağlık Bakanlığının aşı takvimine göre yan etkileri daha az olan asellüler boğmaca aşısının difteri, tetanoz, inaktif polio ve hemofilus influenza tip B ile birlikte 5'li olarak 2'nci, 4'üncü ve 6'ncı ayların sonunda uygulandığını, 18-24'üncü aylar arasında da rapel (pekiştirme) dozu yapılır.4-6 yaş arasında 5. dozu yapılır. DBT( difteri –boğmaca –tetanoz) karma aşısının dozu 0.5-1ml dir. Uygulama yeri: Kullanılmayan kolun üst kol dış tarafına , deri altına veya adele içine yapılır. Yaparken damara girip girmediğini kontrol için enjektörün pistonu arkaya çekilerek kontrol edilmelidir. İlk uygulama 60 gün dolmuş ağırlığı 4.5 -5 kg a varmış sağlıklı bebeklere yapılır. Bir iki ay ara ile üç kez yapılınca bir aşı kursu tamamlanmış olur. İkinci rapeli üçüncü aşının tarihinden bir yıl sonra ikinci tekrarı gerekirse 2.5 – 3 yaşlarında daha sonraki rapeller iki – üç yılda tekrar eder.

Hatta boğmaca salgını tehlikesi yoksa Yalnız beş yaştan sonra boğmaca , 10 yaştan sonradifteri aşısı yapılmaz. Hatta boğmaca salgını tehlikesi yoksa üçüncü yaşta yapılacak olan karmadan boğmaca çıkarılır. Boğmaca aşısı %85 korur.İlk üç aşıdan sonra bir buçuk yıl , birinci rapelden sonra iki – iki buçuk yıl ve diğer rapellerden sonra dört – dört buçuk yıl koruyabilir.

DBT AŞISININ YAN ETKİLERİ Ateş,aşı yerinde kızarıklık ve ye şişkinlik,ağrı ve hassasiyet,huzursuzluk,yorgunluk ve kusma gibi problemler genellikle aşıdan 1-3 gün içinde olur. DOKTORA BAŞVURULMASI GEREKEN DURUMLAR: Dbt dozundan sonra havale ve ya şok Aşıdan sonra hiç durmadan 3 saat veya daha uzun süren ağlama nöbeti dBT ‘ den sonra 40 C’ den yüksek ateş

Daha önce aşılanmamış gebe kadınlar, tercihen gebeliğin 3 Daha önce aşılanmamış gebe kadınlar, tercihen gebeliğin 3. ayından sonra 4-8 hafta arayla 2 doz Td ile aşılanmalıdır. Aşı serisini tamamlamamış olan gebeler ise 3 doz serisini tamamlamalıdır.

12 aya kadar bebeklerde deltoîd kası radial sinirin yüzeye yerleşimi ve kasın asıyı uygun şekilde absorbe edecek kadar gelişmiş olmaması nedeniyle güvenli intramuskuler (İM) uygulama için uygun değildir. Dolayısıyla bebeklerde İM uygulama için uyluğun orta veya üst 1/3 kısmında, vastus lateralis kasının ön yan bölümü kullanılır. 32 aydan sonra, kol üst kısmına deltoid kasa yapılır. Kol dirsekten, bacak dizden 45° içe bükülür ve enjektör 90° dik açıyla cilde girerek, kas içine (intramuskuler) uygulanır. Beşli aşı 0.5 ml uygulanır.

Aşının yan etkileri; Aşılamadan sonra 48 saat İçinde ortaya çıkan 40,5°C ve Üzerinde rektal ateş Hipotonik hiporesponsif atak Konvülsiyon Aşılamadan 48 saat sonra ortaya çıkan ve en az 3 saat süren durdurulamayan ağlama.

KORUNMA YOLLARI Hasta çocuklar, sağlıklı kişilerden uzak tutulmalıdır. Boğmacalı hastalarla ilişkisi olan çocuklarda en az 15 gün okula gitmemelidir. Hastalık sırasında bulaşıcı olabilecek her tür eşyanın mikroplardan arındırılması gerekir. Hasta çocuklar, sağlıklı kişilerden uzak tutulmalıdır. Aşılama tam korunma sağlar. Hastalığı geçirenler doğal bağışıklık kazanır. Antibiyotik tedavisi yapılır.kullanılan antibiyotik aynı zamanda evde yaşayan kişilere ve hasta ile yakın temasta olan kişilere de aşılı olup olmadığına bakılmaksızın hastalığın bulaşma ihtimalini azaltmak amacıyla uygulanmalıdır.

komplikasyonlar solunum sistemi: bronkopnömoni atelektazi amfizem bronşiektazi supkutan amfizem astım zatürre merkezi sinir sistemi: konjenktiva kanamaları bağlı olarak kafa içi kanamalar geçici felçler tetanik kasılmalar diğer: herniler konjektival ve cerebral kanamalar

KAYNAKLAR Medicana genel sağlık ansiklopedisi: 1993, ana yayıncılık a.ş., Cilt 3, hastalıklar D-M http://www.webanne.com/bogmaca.html http://www.saglik.im/bogmaca/ http://www.saglikbilgisi.com/makale/Bo%C4%9Fmaca+hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1