8 ÜNİTE Dünyamız, ay ve yaşam kaynağı güneş

DÜNYA, GÜNEŞ VE AY'IN ŞEKİLLERİ VE BÜYÜKLÜKLERİ Dünya’nın şekli hakkındaki görüşler Eski Mısırlılar, dünyayı kutuya gökyüzünü de üzerine kaplı kapak olarak düşünüyorlardı. Eski Hintliler Dünya’yı filin sırtında duran disk şeklinde sanıyorlardı. Eski Yunanlılar Dünya’yı uçsuz bucaksız suda yüzen diske benzettiler. Eskiden denizciler Dünya’nın kenarına gelerek düşmekten korktukları için fazla açılamıyorlardı. Milattan önce 4. yüzyılda Aristo Dünya’nın yuvarlak oluşuna delil olarak Ay tutulmasını göstermiştir. Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesi yuvarlak olarak çıkmaktadır. Türk Bilim insanı Birûni Dünya’nın şeklinin küreye benzer olduğunu söylemiştir.

DÜNYANIN KATMANLARI HAVA KÜRE Dünyanın en dışındaki katmandır. Küresel olarak tüm Dünya’yı sarar. Hava azot, oksijen, karbondioksit ve su buharı gibi çeşitli gazlardan oluşur. Hava kürenin özellikleri Dünya’yı Güneş’in zararlı ışınlarından korur. (ozon tabakası) Nefes almamızı sağlar. Dünya’nın gündüz çok ısınmasını, gece çok soğumasını engeller. (sera etkisi) Yağmur, rüzgar gibi hava olaylarını oluşturur.

SU KÜRE Okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları su küreyi oluşturur. Sular Dünya’nın dörtte üçünü kaplar. Su kürenin özellikleri: Dünya yüzeyinin %71’i sularla kaplıdır. Canlıların ihtiyacı olan suyu karşılar. Bu su tatlı ve tuzlu sulardır. Su, döngü sayesinde buharlaşarak gökyüzüne çıkar ve yağmur olarak tekrar yeryüzüne iner.

TAŞ KÜRE(YER KABUĞU) Taş küre karaların oluşturduğu küredir. Dağlar, ormanlar, adalar, kırlar, hepsi bu katman üzerindedir. Okyanus tabanları da taş kürenin bölümüdür. Taş kürenin özellikleri Gözle görülebilir Diğer adı yer kabuğudur. Dağlarda kalınlığı fazla, okyanus tabanlarında incedir. Ortalama kalınlığı 33 km’dir. Topraktan ve kayaçlardan(kaya) oluşur. Derinlere inildikçe sıcaklığı artar.

ATEŞ KÜRE(MAGMA TAPAKASI) Yer kabuğunun altında, sıcak bir katmandır. Taş küreden daha kalındır. Erimiş demir, nikel, magnezyum, alüminyum gibi maddelerden oluşur. Çok sıcak ve erimiş olan bu maddeler buldukları çatlaklardan yeryüzüne çıkarak yanardağları oluşturur. Mantonun sıcak ve biraz akışkan olması sürekli yukarı doğru bir baskı oluşturur. Bu baskı taş küreyi oluşturan parçaların (levha denir) yakınlaşmasına, uzaklaşmasına ya da yanal hareket etmesine neden olur. Bu hareketlerden bazıları yeryüzünde depremler meydana getirir.

Ateş kürenin özellikleri Taş küreyle çekirdek arasındaki katmandır. Gözle görülmez Dünyanın hacminin %80’ini oluşturur. Sıcaklığı çok yükseltir. En derinlerinde 400°C olabilir. Depremlerin ve yanardağların oluşmasına neden olur.

AĞIR KÜRE(ÇEKİRDEK) Dünyanın merkezinde bulunur ve gözle görülmez. Sıcaklığı çok fazladır. Ağır metaller bulunduğu için en yoğun katman burasıdır. Ağır kürenin özellikleri Gözle görülmez. Çok sıcaktır. Merkezinin 5100°C olduğu tahmin ediliyor. Çok yoğundur. Ağır metallerden oluşur. Dış ve iç çekirdek diye iki bölüme ayrılır. Çok derinlerde olduğu için bilinenler sınırlıdır. Dünyayı oluşturan katmanlardan bazılar gözle görülür, bazıları da görülmez. Bazen ateş küreyi oluşturan lav gibi yapılar yeryüzüne çıkar ve bilim insanları iç yapı hakkında çeşitli bilgiler edinebilirler.

Dünya’nın daha iç katmanları hakkındaki bilgiler yapılan çeşitli ölçümlerle ortaya çıkmıştır. Dünya’nın derinliklerine gönderilen radar dalgası benzeri sinyallerin verdiği bilgiler ve başka bilimsel araştırmalar çekirdek hakkında bilgilerimizin kaynağıdır.

FARKLI ŞEKİLERDE AY Ay’ın Hareketleri Ay Dünya’nın doğal uydusudur. Ay Dünya gibi hareket halindedir. Ay’ın hareketleri kendi ekseni etrafında, Dünya etrafında ve hareket eder. Ay’ın kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafındaki hareketi 29 gün 7 saatte (yaklaşık 29 gün) tamamlanır. Ay dünya etrafında bir kez döndüğünde, kendi ekseni etrafında da bir kez dolanır. Dünya’dan Ay’a bakıldığında Ay’ın hep aynı tarafı görülür. Ay, Dünya ve kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner.

AY'IN ŞEKİLERİ 1.Yeni Ay Ay, Güneş ile Dünya arasına girdiğinde, yeni ay evresi oluşur. Ay’ın karanlık bölgesi Dünya’ya dönük olduğu için Ay gökyüzünde görülmez. 2. İlk Dördün Bir hafta sonra Ay’ın sağ tarafının aydınlandığı evredir. Ay’ın şekli D harfine benzer 3. Dolunay Bir hafta sonra Dünya Güneş ve Ay’ın ortasındadır. Ay’ın parlak tarafı Dünya’ya bakmaktadır. 4. Son Dördün Bir hafta sonra Ay’ın sol tarafı aydınlandığı evredir. Ay’ın şekli ters D harfine benzer.

HAZIRLAYAN Adem IŞIK Sınıf:6-E NUMARA:1033