DENİZLER

DENİZLER HAKKINDA: Denizlerin yery ü z ü nde dağlardan, karalardan ç ok daha geniş yer kaplamaktadır. Ger ç ekten, denizler D ü nya ’ nın % 70 ’ ini kaplar. Bu oran iki yarı k ü rede aynı değildir. Kuzey yarık ü rede % 60, G ü ney yarı k ü rede ise, % 80 ’ dir. Anakaraları birbirinden ayıran b ü y ü k denizlere okyanus denir. Yalnız deniz diye anılan daha k üçü k su kitleleri bu okyanusların kolların -dan başka bir şey değildir. İnsan hayatında denizlerin yeri büyüktür. Bir kere, den -zler, sularında yaşayan bal -ıklardan dolayı önemli bir besin kaynağıdır. Ayrıca, denizin ulaştırma işlerindeki yararı da sonsuzdur. Denizlerde yaşayan hayvanlardan, bitkilerden de birçok ham madde çıkarılır. Bunlar, daha çok, boya, gübre, tutkal yapımında kullanılır. Deniz suyundan tuz gibi daha başka maddeler de elde edilir. Deniz, engin mavi sularıyla, sakin, güzel kıyılarıyla, insanlar için aynı zamanda iyi bir dinlenme kaynağıdır.

DENİZ YALNIZ D Ü NYA ’ DA VAR G ü neş Sistemi ’ ndeki gezegenler arasında denizi olan tek gezegenin D ü nya olduğu sanılıyor. Ancak bu bilgi muhtemeldir ki yakın zamanda değişecek gibi g ö z ü k ü yor. Çü nk ü yeni yapılan keşiflerde başka gezegenlerde de denizler olduğunu g ö ste -rmektedir. Ay ’ da da deniz yatağı olabilecek yerler vardır ama, bunlarda su yo -ktur. Bu durum, Ay ’ ın yer ç ekiminin az olmasından ileri gelmektedir. Çü nk ü su mo -lek ü lleri de, b ü t ü n ö teki cisimler gibi, yer ç ekimi kanununa bağlıdır. Denizlerdeki tuz, d ü nya kabuğundaki volkanik kayaların 2 milyar yıl s ü ren bir d ö nem boyunca erimesi sonucunda meydana gelmiştir. DENİZLERDE TUZLULUK ORANI Bilirsiniz, deniz suyu tuzludur. Yalnız, b ü t ü n denizlerin suyu aynı tuzlulukta değildir; kimi deniz suyu daha tuzlu, kimisi de az tuzludur. Sıcak b ö lgelerdeki denizlerde daha ç ok buharlaşma olduğu i ç in, suyun u ç up tuzun kalması sonucunda, o denizlerin suyu daha tuzlu olur. Bu arada, bizim Akdeniz kıyılarındaki deniz suyu Karadeniz kıyılarındakinden daha tuzludur.

Deniz AdıTuzluluk Oranı (Binde) Kızıldeniz39 – 42 Okyanuslar (Ortalama)35 Akdeniz38 – 39 Kuzey Denizi35 Marmara25 Beyaz Deniz20 – 30 Karadeniz (Ortalama)18 Kuzeybatı Karadeniz10 Baltık Denizi (Ortalama)8 Botni Körfezi (Baltık)1 Denizlerin tuzluluk derecesini, ortalama olarak, aşağıdaki cetvelde g ö r ü yorsunuz :

DENİZLERİN DERİNLİĞİ Denizlerin en derin yeri B ü y ü k Okyanus ’ tadır. Deniz y ü zeyini esas alıp, denizlerdeki derinlikleri karalardaki y ü ksekliklerle karşılaştırır, ö l ç ersek g ö r ü r ü z ki denizler daha derindir. Şimdiye kadar yapılan incelemelerde, B ü y ü k Okyanus ’ ta Mariana Adaları a ç ıklarında, m. derinlik bulunmuştur. Karaların en y ü ksek noktası ise, Himalayalar ’ daki Everest Tepesi ’ dir (8882 m). B ü t ü n denizlerin ortalama derinliği m. kadardır. Okyanusların derinlikleri ise, ş ö yledir: B ü y ü k Okyanus: En derin yeri: m. Ortalama derinliği: m. Atlas Okyanusu: En derin yeri: m. Ortalama derinliği: m. Hint Okyanusu: En derin yeri: m. Ortalama derinliği: m. Başlıca denizlerin en derin yerleri ise, ş ö yledir :

Karayip Denizi m. Kuzey Buz Denizi m. Akdeniz : m. Japon Denizi : m. Kızıldeniz : m. Karadeniz : m. Ege Denizi : m. Marmara Denizi : m. Baltık Denizi : 463 m. D ü nyadaki denizlerin genel hacmi, km 3 t ü r. Denizlerin genel y ü z ö l çü m ü ise, km 2 dir.

DENİZLERDE HAYAT Denizlerde, hem hayvanlar, hem de bitkiler yaşar. Deniz hayvanları i ç inde, yalnız sığ sularda yaşayabilenler olduğu gibi, derin denizlerde yaşayanlar da vardır. Deniz bitkileri ise, yalnız sığ sularda yaşarlar. Çü nk ü b ü y ü yebilmek i ç in g ü neş ışığı isterler. Bundan dolayı da, 400 metreden daha derin sularda bitki yetişmez. Çü nk ü, g ü neş ışıkları bundan daha derinlere inemez. Denizlerde yaşayan hayvanların boyları ç ok değişiktir. Kimisinin ancak mikroskopla g ö r ü lebilmelerine karşılık, balina gibi, boyu 25 – 30 metreyi bulan ç ok b ü y ü k deniz hayvanları da vardır. Gibi hayvanlar da vardır. Deniz kaplumbağaları s ü r ü ngenlerdendir. Balina, fok, mors gibi hayvanlar ise, memelidir. Balıklar da, soğukkanlı hayvanlardandır; yumurtlayarak ü rerler. B ü y ü k balıklar k üçü k balıkları yeyerek beslenirler. K üçü k balıklar ise, bitkileri yerler. B ö ylece, b ü t ü n deniz hayvanlarının Denizlerde yaşayan hayvanların hepsi

balık değildir. Salyangoz, midye, ıstakoz gibi hayvanlar da vardır. Deniz kaplumbağaları s ü r ü ngenlerdendir. Balina, fok, mors gibi hayvanlar ise, memelidir. Balıklar da, soğukkanlı hayvanlardandır; yumurtlayarak ü rerler. B ü y ü k balıklar k üçü k balıkları yeyerek beslenirler. K üçü k balıklar ise, bitkileri yerler. B ö ylece, b ü t ü n deniz hayvanlarının hayatı bitkiye dayanır. DENİZDEN ELDE ETTİKLERİMİZ Denizlerden yalnız besin maddesi değil, daha başka maddeler de elde edilir. İyot ile magnezyum bunların başında gelir. Denizlerde yetişen yosunlar’ dan da, gübre olarak yararlanılır. Tropikal sularda sünger yetişir. İstiridye’lerden inci çıkar. Balinalar’ın yağından, etinden yararlanırız.

HAZIRLAYANLAR BÜNYAMİN YILMAZ 253 9/D HASAN AKOVA 29 9/D