Tütün Anavatanı Amerika olan tütün bu kıtanın keşfi ile tanınmış ve daha sonra Avrupa kanalıyla Dünya’ya yayılmıştır. Tütün bitkisinin Dünya’ya süratli bir şekilde yayılması Kristof Kolomb’un 1496 yılında tütünü Avrupa’ya getirmesiyle başlamıştır.

Önceleri dini törenlerde tütsü olarak, daha sonraları ise şifa verici bir madde olarak Dünya’da yaygınlaşmıştır. Bu bitki sigara, pipo, puro, enfiye, tömbeki, kıyılmış sargılık tütün, nargile ve çiğneme tütünü gibi çeşitli tarzlarda tüketilmektedir.

Türkiye’de tütün üretimine 1600–1605 yıllarında başlanmıştır Türkiye’de tütün üretimine 1600–1605 yıllarında başlanmıştır. Tütün ülkemizde yetiştirilmekte olduğu mikro-klimalara tamamıyla adapte olarak bugün, tütün dünyasında TÜRK (Şark) TİPİ TÜTÜN adıyla anılmaktadır.

TÜTÜN ÜRETİMİ VE TİCARETİ Dünya tütün üretimi içerisinde 6. Sırada yer alan ülkemiz her yıl tütün dış satımından yılda 400-500 milyon Amerikan doları gelir sağlamaktadır.

Geçmişte tiryakiler arasında Türk Tipi tütünlerden yapılmış sigaralar revaçta iken, II. Dünya Savaşından sonra Amerikan tipi tütünler olan Virginia ve Burley karışımı sigaraların tüketimi olağanüstü yayılmış ve isim kazanmıştır. Bugün tüketimi en fazla olan tütün tipinin Amerikan Tipi tütünler olduğu bilinmektedir. Bu tütünlerin içilebilir hale gelebilmesi için, içerisine % 5 ile 20 oranında Türk Tipi Tütün ilave edilmek zorundadır. Çünkü Türk Tipi Tütünler hariç diğer tütün tipleri tek başına içilebilir özellikte değildir.

Türk Tipi Tütün kısaca, küçük kıtalı, yavaş içimli, tatlı, tok, yüksek aromalı, düşük nikotinli olarak dünya sigara üreticileri tarafından ısrarla aranmaktadır. Tütün kadar ekolojiye bağımlı bir kültür bitkisi yoktur denilebilir. Gübreye ve suya karşı aşırı tepkili olan tütün sahip olduğu kalite özelliklerini kolayca yitirebilir.

Türkiye’de 4 ana tütün bölgesinden bahsetmek mümkündür. Ege Bölgesi (%64) Marmara-Trakya Bölgesi (%4.2) Karadeniz Bölgesi (%14.5) Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgesi (%17.1)

Düne kadar Türk Tipi Tütün üretiminin öncülüğünü (Dünya Türk Tipi Tütün üretiminin yarısı) yapan ülkemiz bugün yönlendirilen yanlış politikalar neticesinde yerini Yunanistan ve Bulgaristan’a kaptırmıştır.

Yıllar Alan (Ha) Üretim Ton Verim kg/da 2000 210 000 208 491 99.3 2001 155 000 154 000 99.4 2002 191 000 152 856 80.0 2003 183043 112158 61.3 2004 192710 133913 69.5 2005 105342 135247 73.0 2006 146166 98137 67.1 2007 146000 98000 67.1 Kaynak: FAO

Türkiye Tütün Üretim Durumu

Tiryakilerin sayısı ve tüketim miktarı göz önünde bulundurulduğunda konunun tekrar ele alınması yabancı sigaralara ödenen dövizler dikkate alınarak yeniden değerlendirilmek zorundadır. Ülkemiz tütüncülük çalışmalarını yeniden canlandırmak, modern teknolojiyi tütün tarımına sokarak düşük maliyetli, fakat yüksek verim ve kaliteye sahip ürün elde edilmesi gerekmektedir.

TÜTÜNÜN SİSTEMATİĞİ Tütün Solanaceae familyasının Nicotiana cinsi dahildir. Nicotiana tabacum ve Nicotiana rustica türleri sigara, puro, pipo vb. tütün mamulleri yapımında yapraklarından yararlanılan türlerdir. Dünya tütün üretiminin % 90’ını Nicotiana tabacum türüne dahil Virginia, Burley ve Türk Tipi tütün çeşitleri oluşturmaktadır. N. tabacum (n=24) tek yıllık bir bitkidir.

Bitkisel Özellikler Kök: Tütün kazık kök yapısına sahiptir. Gövde (sap): Genellikle yuvarlak ve dik olup, üzerinde tüycükler bulunmaktadır. Virginia ve Burley gibi iri yapraklı tütünler 250 cm’ye kadar boylanabilmektedir. Türk Tipi tütünler daha ince saplı ve 80-150 cm gibi daha kısa boyludur.

Yaprak: Tütün çeşitlerinin ayrımında rol oynayan morfolojik özelliklerin başında gelmektedir. Yaprak sığırdili, eliptik-oval ve kalp şeklindedir. Yaprak uçları küt, sivri veya bunların ara formları olmaktadır. Yaprak yüzeyi ise düz, kabarcıklı ya da dalgalı olabilir.

Yaprağın sap ile birleştiği yer yaprak sapı ile olursa Zenepli (yaşmaksız), yaprak yüzeyinin uzantıları ile olursa yaşmaklı (zenepsiz) olarak adlandırılır. Yaprak ayasına kıta denir. Yaprağın alt yüzeyinde salgı tüyleri vardır. Yaprak boyutları (en, boy) yetiştirme koşullarının yanı sıra çeşit ve tiplere göre değişmektedir. Burley ve Virginia tütünlerinin yaprakları büyük boyutludur. Bunlara “iri kıtalı tütünler” denir. Türk Tipi tütünler ise yaprak boyutları küçük olduğundan “küçük kıtalı tütünlerdir”

Yaprağın kimyasal özellikleri: Tütünü diğer bitkilerden ayıran en önemli özelliği yapraklarında nikotin bulunmasıdır. Nikotin, organik azotlu maddelerden bir alkaloittir. Bitkinin köklerinde sentezlenen nikotin yapraklara taşınır ve burada biriktirilir. Nikotin oranı uygulanan yetiştirme tekniğine ve çeşitlere bağlı olarak % 0.7-3.0 arasında değişmektedir.

Çeşitli Tütün mamüllerinin Nikotin Oranları (%) Halk Tipi sigaralar 1.75 Amerikan T. İmal sigaralar 2.75 Türk ‘’ ‘’ ‘’ 1.25 Purolar 1.50 Pipo Harmanları 1.75-2.00 Çiğneme ve Enfiye T. 1.00 Nargile tütünü 3.00

Çiçek :Boru şeklinde uçları 5 parçalı çiçeklerin toplandığı salkımda çiçek rengi beyazdan kırmıza kadar değişmektedir. Çiçekte 5 çanak, 5 taç, 5 adet erkek organ ve 1 dişicik bulunur. Döllenmesi kendinedir.

Tütün meyvelerine kapsül denir Tütün meyvelerine kapsül denir. Kapsül içerisinde 2500–8000 adet tohum bulunur. Tohumlarda yağ oranı % 35–40, tohumun bin dane ağırlığı ise 0,07–0,09 gr’dır

TÜTÜNÜN EKOLOJİSİ Tütün ekolojiden en fazla etkilenen bir kültür bitkisidir. Bu nedenle tütünün farklı iklim ve toprak tiplerine adapte olmuş çok sayıda ekotipi bulunmaktadır. Dünya’da 60 kuzey ve 40 güney enlemleri arasında yetiştirilmektedir. Vejetasyon süresi iklime bağlı olarak soğuk iklimlerde 100-120 gün, sıcak iklimlerde 80-90 gün arasında değişmektedir

Su isteği: Tütün vejetasyon dönemi yağışları toplamının 80–100 mm olan bölgelerde sık dokulu, kurak şartlara adapte olmuş tütünler yetişebilir . vejetasyon dönemi yağış toplamının 900-2000 mm olduğu yerlerde yağışlı ortama uygun seyrek dokulu tütünler yetiştirilmektedir. Sıcaklık isteği: Tütün subtropik bir bitki olduğundan sıcaklık isteği oldukça fazladır. Tütün bitkisinin gelişebilmesi için en uygun gelişme sıcaklığı 25–30 C’dir.

Toprak isteği: Zayıf bünyeli, organik madde bakımından fakir, meyilli, hafif meyilli araziler Türk tipi tütünler için en uygun alanlardır TÜTÜN TARIMI Bin dane ağırlığı 0.07-0.09 gr arasında değişen tütün tohumunun çimlenmesi için en az 12-14 0C sıcaklığın gerekmesi ve tütünün uzun bir gelişme süresine ihtiyacı olması nedeniyle, tütün üretimine fideliklerde başlanır. Sağlıklı fide yetiştirmek için fidelik yerinin iyi seçilmesi, fideliklerin tekniğine uygun kurulması ve iyi bir bakım gereklidir.

Fideliklerde tohum ekim zamanı bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. Ege Bölgesinde; Şubat ayı ve Mart ayının ilk haftası ekilir-Dikim: Mart-Nisan Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde; Mart ayında ekim, Dikim: Mart sonu-10 mayıs Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde ekim; Nisan, Mayıs ve Haziran ayının ilk haftasıdır. Dikim: 15 Haziran

Hasat Tütün bitkisinde hasat; olgunlaşan yaprakların alınması (kırım) ya da sakların (gövde) kesilmesiyle yapılır. Tütünde aynı anda olgunlaşan yapraklara el denir. Eller; dip, dip üstü, birinci ana, ikinci ana, üçüncü ana, uç altı, uç ve kovalama elleri tabirleriyle anılır. Tütün bitkisinde olgunlaşma alt ellerden yukarıya doğru olmaktadır.

Kurutma Tütünler bölgelerine, çeşit özelliklerine ve yetiştirilme amaçlarına göre farklı şekilde kurutulurlar. Doğu ve Güneydoğu tütünlerinin bazıları yarı gölgede diğer tütünlerimiz ise güneşte kurutulurlar. Tütün yaprakları kurutuldukları zaman bünyelerindeki suyun % 80-85’ini kaybederler. Ancak kuruma olayı sadece yaprakların su kaybından ibaret değildir. Bu esnada tütünün fiziksel yapısına etki eden bir takım kimyasal değişiklikler de meydana gelir.

Yasal Düzenlemeler 1924, 1930 ve 1938 İnhisarlar İdaresi 1961 – Tütün Desteklemeleri Hakkında Kanun 1969, Tütün ve Tütün Tekeli Kanunu 2002 – Yeni Tütün Kanunu

Destekleme Politikası Uygulamaları Üç hedef (1940 – 2001) Üründe arz fazlasını çekmek Fiyat düşmesini engellemek Kaliteye uygun fiyattan satış

Yeni Yasanın Getirdikleri Destekleme alımları kaldırıldı. Tütün alım - satım sistemi değiştirildi. Üretici tütünlerinin satılamaması mümkün hale geldi. Tekel özelleştirmeye hazırlandı. TAPDK kuruldu.

Yeni Dönemde Tütün Pazarlaması Sözleşmeli Üretim Açık Artırmalı Satış

Sözleşmeli Üretim Yöntemi: Yasanın çıktığı ilk yıldan itibaren firma ile üretici arasında hazırlanan sözleşme doğrultusunda belirlenen koşullara göre yapılmaktadır. Alıcı ürünü görmeden ve kalitesini bilmeden almaktadır. Bu durum üreticilerin daha kaliteli ürün üretmeyi çabalamasına neden olmaktadır. Ayrıca yaprak tütün firmaları kendi bünyelerinde Ziraat mühendisleri çalıştırarak agronomi birimleri oluşturmuşlardır. Burada alım üreticinin evinde gerçekleşmektedir.

Açık Artırma Yöntemi: Satış merkezlerine getirilen tütünlerin Kurumun belirlediği tarafsız eksperler tarafından incelenerek fiyatını belirlemesi ile alınıp satılması esasına dayanmaktadır. Ancak bu yöntemin yaygınlaşabilmesi için tütün bölgelerinde satış merkezlerinin alt yapılarının hazırlanması ve kurulması gerekir. Bu yeni yasada en önemli sorun, sözleşme yapılmayan ve açık artırma yöntemi ile ürününü satamayan ekicilerin durumudur.

Sözleşmeli Tütün Üretimi; 1999 ABD, 2002 Malawi, 2003 Zimbabwe Sözleşmeli Üretimde; Piyasada rekabet yok. Ürün fiyatları tek taraflı belirleniyor. Üretim, alternatifi olmadığı için devam ediyor. Birkaç firma fiyatı belirliyor.

Üretimin Geleceği; Hükümet Kararları ve Politika Tercihleri Tarım, Vergi, Sağlık, Ekonomi Makro Ekonomik Politikalar Ulusal Gelir Düzeyi, Döviz Kuru,

Üreticiler memnun değil Fiyat yetersiz Tek alıcıya bağımlılık Firmalar memnun değil Mükerrer sözleşme – Avanslar, Yaşlanan ve azalan üretici sayısı, Döviz kuru, Sigara şirketlerinin artan istekleri, Azalan karlar, artan riskler,

Çözüm: Güçlü üretici örgütü Butik üretim! Finansman desteği tütün ihraç eden sigara üreten Butik üretim! minimum kapasite yeni teknoloji tam tesis yurt çapında dağıtım Finansman desteği Fon yaratılması ve müdahale (bir-iki Krş/paket sigara)