İŞ HUKUKU II Anlatmaci: Hadžimusić Adnan

İŞ KANUNUN TARİHCESİ 3008 s. İş Kanunu 1937 yılında yürürlüğe girdi 1475 sayılı İş Kanunu 1971 yılında yürürlüğe girdi Şu anda Turkiye‘de geçerli olan iş yasası 4857 sayılı İş Kanunu. Kanun 2003 yılında kabul edildi. Önceki İş Kanunundan kıdem tazminatına ilişkin 14. maddesi kaldırılmadi.

İŞ HUKUKUNDA TEMEL KAVRAMLAR İŞÇİ: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi, İŞVEREN: işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar, Isveren vekili: İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. İŞYERİ: İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir. Isyeri bildirme yükümlülüğü var, 30 gün içinde.

İŞÇİ: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi, İşçi kavramının unsurları: - geçerli bir iş ilişkinin olması, -bir işin yapması, -karşılık için çalışması, -İşverene bağımlı olarak çalışması. İşçi kavramına benzeri kavramlar: -Çirak: meslek veya sanatı öğrenme karşılığında o işte ialığması (asgari ücret*in %30*undan düşük ücret alamay) -Stajyer: bilgisini geliştirmek ve derinleştirmek amacıyla işyerinde işverene bağlı olarak ücretsiz çalışan kişi.

İŞVEREN: işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar. İşveren kavramın unsurları: - işçi çalıştırma, - hizmetinde işçalıştırma, Alt işveren Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak İş Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

İŞYERİ: İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir. İşyerine bağlı yerler: dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyerini bildirme İş Kanunun kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, çalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren, işyerinin unvan ve adresini, çalıştırılan işçi sayısını, çalışma konusunu, işin başlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını yahut unvanını, adresini, varsa işveren vekili veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır

IS KANUNUN UYGULANMA ALANI İş Kanunu bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine, faaliyet konularına bakılmaksızın, uygulanır. Istisnalar, madde 4: a) Deniz ve hava taşıma işlerinde, b) 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde, c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri, d) Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, e) Ev hizmetlerinde, f) İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar hakkında, g) Sporcular hakkında, h) Rehabilite edilenler hakkında, ı) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde.

Şu kadar ki; a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri, b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işler, c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler, d) Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri, e) Halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri, f) Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler, İş Kanunun hükümlerine tâbidir.

İŞ KANUNUNU UYGULAYAN ÜRĞUT Türkiye’de İş Kanunun uygulanmasını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yürütülür ve denetlenir. Uluslararası düzeyinde iş konuları Uluslararası Çalışma Örgütü yürütüyor.

İŞ SÖZLEŞMESİ TANIM: Madde 8 - İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesinin unsurlari: - iş görmesi - bağımlılık -ücret karsılığı İş sözleşmesinin özellilkeri: -karşılıklı borç yükleyicilik, -devamlilik

İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ -Sürekli ve süreksiz iş sözleşmeleri (30 günden az süren iş süreksiz, 30 günden fazla süren iş sürekli iş) -Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmeler (süre kararlaştırıldıysa belirli, süre kararlaştırılmadıysa belirsiz süreli is sözleşme oluyor). -Tam süreli (full time) ve kısmi süreli (part time) iş sözleşmeler -Deneme süreli ve deneme süresiz iş sözleşmeler, -Takım sözleşmeler

SÜREKLİ VE SÜREKSİZ İŞ SÖZLEŞMELERİ İşin sürekliliği önemli. Madde 10 - Nitelikleri bakımından en çok otuz işgünü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir. Süreksiz iş: nitelikleri bakımından en çok 30 işgünü süren işler Bu iş sözlesmelere Is Kanunun 3, 8, 12, 13, 14, 15, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 75, 80. ve geçici 6 ncı maddeleri uygulanmaz (sure, fesih, ucret, yillik ucretli izni. Süreksiz işlerde,bu maddelerce düzenlenen konularda Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Sürekli iş: işin niteliği bakımdan 30 iş gününden fazla süren işler

BELIRLI VE BELIRSIZ SÜRELI İŞ SÖZLEŞMELERI Madde 11 - İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir. Belirli süreli: objektif koşullara bağlı yapılan süreli iş sözleşmesi. Objektif kosullar: belirli sureli is, isin tamamlanmasi, belirli olgunun ortaya cikmasi. Özellikler: Zincirleme yasağı Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.

Farklı işleme tabii tululma yasağı Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin süreli olmasından dolayı belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. Orantıı şekilde haklari alma: Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye, belirli bir zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler, işçinin çalıştığı süreye orantılı olarak verilir. Herhangi bir çalışma şartından yararlanmak için aynı işyeri veya işletmede geçirilen kıdem arandığında belirli süreli iş sözleşmesine göre çalışan işçi için farklı kıdem uygulanmasını haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi hakkında esas alınan kıdem uygulanır.

Belirsiz süreli is sözleşmesi İş sozlesmenin süresi kararlastırılmadığı takdirde sözleşme belirsiz süreli iş sözleşmesinin niteliğini taşıyor. İş sözleşmenin gün, hafta, ay veya sene olarak süre kararlastırılmaması hukuken mumkundur. Bazı özel kanunlar iş sözleşmenin süresini sınırlayabilir. Esaslı nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli süreli olma özelliğini korurlar.

TAM VE KISMI SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELER Madde 13 - İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir. Kısmı süreli (part time) iş sözleşmesi: çalıştığı işyerinde benzer işi yapan normal çalışanın iş sözleşmesinden az süreli çalışanın iş sözleşmesi. Kısmı süreli olarak çalışan tam süreli çalişanlara gore farkli isleme tabii tutulamazken çalışma süresine esasına bağlı ücret ve paraya ilişkin bölünebilir çıkarları süreye orantılı olarak alır. Emsal işçi: işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçidir.

Kısmı süreli iş sözleşmesinin bir türü- Cağrı üzerine çalışma Madde 14 - Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmî süreli bir iş sözleşmesidir. Özellikler: -ihtiyaç duyulması -işverenin çağrısı (aksi kararlaştırılmadıysa, çağrı 4 gün önceden) -iş görme (aksi kararlaştırılmadıysa, günde en az 4 saat çalışması) İşçinin ne kadar çalışacağını sözleşmede belirtilmediyse haftalık 20 saat çalışma süresi kararlaştırıldığını sayılacak.

Tam süreli (full tıme) iş sözleşmesi: normal haftalık çalışma süresininde çalışmasını öngören iş sözleşmesi. Çalışma süresi Madde 63 - Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

DENEME SÜRELİ VE DENEME SÜRESİZ İŞ SÖZLEŞMELERİ Madde 15 - Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi: işçi işyerindeki işi ve düzeni kendine göre olup olmadığını, işveren ise işçinin bilgi ve yeteneği bakımından uygun olup olmadığını bakma süresi. Özellikler: -taraflarca serbest kararlaştırılabilir, -kararlaştırılınca en fazla 2 ay sürebilir, -deneme süresi içinde iş sözleşmesi bildirim süresi olmadan feshedilebilir, -deneme süresi içinde fesih durumunda tazminat yok, İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.

Kısmı süreli iş söyleşmesinin bir türü Çağrı üzerine çalışma Madde 14 - Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmî süreli bir iş sözleşmesidir. Özellikler: -çağrı üzerine çalışılır ve çağrı 4 gün önce işçiye iletilmeli, -çalışma süresi haftalık 20 saat farzedilir, -günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır, -belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.

TAKIM SÖZLEŞMESİ Madde 16 - Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir. Özellikler: - Birden çok işçi, bir işveren - birden çok işçi adına takım kılavuzu ile işveren arasında yapılıyor, -yazılı olmalı, -takımdaki her işçi ile bi iş sözleşmesi gibi yapılmış sayılır, -ücret, takımdaki işçilere her birine ayrı ayrı ödenir Takım kılavuzu için, takıma dahil işçilerin ücretlerinden işe aracılık veya benzeri bir nedenle kesinti yapılamaz.

İŞ SÖZLEŞMENİN KURULMASI İŞ SÖZLEŞME YAPMA EHLİYETİ Geçerli olacak iş sözleşmesinin yapabilmeleri için taraflar ehil olmaları gerekiyor. Türk Medeni Kanunu Madde 9 - Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir. Taraflar ergin (reşit) ve sezgin (mümeyiz) olmaları gerekiyor.

Fiil ehliyeti 1.Kapsamı TMK Madde 9 - Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir. a. Genel olarak TMK Madde 10 - Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır. b. Erginlik TMK Madde 11 - Erginlik onsekiz yaşın doldurulmasıyla başlar. Evlenm d. Ayırt etme gücü TMK Madde 13- Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoĢluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu Kanuna göre ayırt etme gücüne sahiptir. e kişiyi ergin kılar.

TMK III. Fiil ehliyetsizliği 1.Genel olarak Madde 14-Ayırt etme gücü bulunmayanların, küçüklerin ve kısıtlıların fiil ehliyeti yoktur. 2. Ayırt etme gücünün bulunmaması Madde 15- Kanunda gösterilen ayrık durumlar saklı kalmak üzere, ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fiilleri hukukî sonuç doğurmaz. 3. Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar Madde 16- Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç altına giremezler. Karşılıksız kazanmada ve kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kullanmada bu rıza gerekli değildir.

İŞ SÖZLEŞMENİN YAPMA ÖZGÜRLÜĞÜ Özel hukuk ilişkisi olduğu içim iş sözleşmenin yapılmasında ‘’sözleşme özgürlüğü’ ilkesi geçerlidir. Sözleşme özgürlüğü ilkesi: taraflar iş ilişkiyi kurması tarafların iradesine bağlıdır. İşçi, istediği işverenle anlaşmakta işveren de dilediği kişiyi işe almakta özgürlerdir.

İŞ SÖZLEŞMENİN YAPMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLAMALARI 1-Çalıştırma yasaklar, 2-İş sözleşmesi yapma yükümler, 3-İş sözleşmenin içeriğine ilişkin sınırlamalar

1-Çalıştırma yasaklar Çocuklara ilişkin yasaklar: Madde 71 - Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. 15 yaşından küçüklerin çalıştırılması yasaktır. 14 yaşını doldurulmuş ve ilk öğretimi tamamlamış küçükler, gelişmesine ve okula devamlılığına engel olmayacaksa hafif işlerde çalıştırılabilir.

Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, onbeş yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer al tında veya su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek çalıştırması yasak. Sanayie ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. 16 yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocuklar ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. 18 yaştan küçüklerin işe almadan önce sağlık raporu temin edilmeli.

Kadın işçilere ilişkin yasaklar: Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır Sanayie ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.

Yabancılara ilişkin yasaklar: Yabancıların Türkiye’de çalışması, Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun düzelmesine göre, izne bağlıdır. Çalışma izni en çok 1 yıl verilebilir. Devletler arasındaki söyleşmeler ile aksi öngörülebilir.

2-İş sözleşmesi yapma yükümler Her devler çalıştırma politikasında sosyal adaletı sağlamak amacında, müstesna kişilerin işe alma yükümlülüğü öngörüyor. İş Kanunundaki çalıştırma yükümleri: - özürlü ve eski hükümlü çalıştırma yükümü, İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. -maluliyeti sona eren işçiyi yeniden işe alma yükümü, -askerden döneni çalıştırma yükümü: Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır. İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. -görevi biten işçi kuruluşu yöneticisi tekrar işe alma yükümü: SS ve Toplı Is Sözl. Kanunu)

3-İş sözleşmenin içeriğine ilişkin sınırlamalar -Borçlar hukukuna ilişkin sınırlamalar: Gerçekleşmesi imkansız, hukuka aykırı, ahlaka aykırı veya konularda iş sözleşmesi yapılamaz. -Ortak düzene ilişkin sınırlamalar: Genel çalışma kurallarına, toplu iş söyleşmesine veya işyeri uygulanmasına aykırı konularda iş sözleşmesi yapılamaz