1 12. TİCARİ ALACAKLAR Ticari alacaklar, bir yıl içinde paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacakları kapsar.

2 Bu kapsamda olan alacaklar Tek Düzen Hesap Planında 12 Ticari Alacaklar grubunda yer alan şu ana hesaplarda izlenir. 120 ALICILAR 121 ALACAK SENETLERİ 122 ALACAK SENETLERİNİN REESKONTU (-) 126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) Ticari alacaklar grubundaki 122, 128 ve 129 hesapları, genel olarak dönem sonunda yapılan sayım ve değerleme işlemlerine bağlı olarak ortaya çıkan ve Alacak Senetleri Hesabı ile Ticari Alacakları düzenleyici nitelikteki hesaplardır.

ALICILAR HESABI 120 Alıcılar hesabında, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacaklar izlenir. Bu hesaba her müşteri adına yardımcı hesap açılır ve bunların işletmeye olan ticari borçları ayrı ayrı izlenir. Alıcılar hesabı satışın gerçekleşmesi ile satış konusu olan mal ve hizmetlerin bedelleri üzerinden borçlanır. Alıcının nakden veya hesaben yaptığı ödemeler, satılan mallardan iadeler ve iskontolar nedeniyle de alacaklanır. Bu hesabın bakiyesi işletmenin alıcılardan olan senetsiz alacağın tutarını gösterir.

ALICILAR HESABI İLE İLGİLİ ÖRNEKLER: a. Arı işletmesi tarihinde Ali Beye TLlık malı vadeli olarak satmıştır (veresiye satmıştır). b. Ali Bey Arı işletmesine borcunu ödemeyince hesabına 500TL faiz tahakkuk ettirilmiş ve kendisine bildirilmiştir.

5 d tarihinde Müşteri Aslı Hanım TLlık malı istediği kalitede olmadığından Arı işletmesine iade etmiştir. e. Arı işletmesi müşteri Ayna firmasına TLlık kısa vadeli borcunu erken ödemesinden dolayı %5 iskonto yapmıştır.

6 121 ALACAK SENETLERİ HESABI: İşletmenin ticari faaliyet sonucu yaptığı satışlarından kaynaklanan senetli alacaklarını kapsayan hesaptır. İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet karşılığında alınan senet nominal tutarları üzerinden bu hesaba borçlanır. Hesap, senedin vadesinde doğrudan işletme tarafından veya banka aracılığıyla tahsil edilmesi, üçüncü kişilere ciro edilmesi, başka bir senetle değiştirilmesi, şüpheli alacak haline gelmesi nedeniyle hesaptan çıkarılması, tahsil edilmeyip değersiz alacak haline gelmesi sonucu zarar yazılması gibi nedenlerle de nominal değer üzerinden alacaklanır.

7 Alacak senetleri hesabı, senedin hesaba alınması ve hesaptan çıkmasını yaratan işlemler dikkate alınarak şu yardımcı hesaplarla kullanılır. 121 Alacak Senetleri Portföydeki Alacak Senetleri Tahsildeki Alacak Senetleri Teminattaki Alacak Senetleri Protestolu Alacak Senetleri İskontoya Verilen Alacak Senetleri

8 Bono, borçlu tarafından düzenlenen yazılı bir ödeme yükümlülüğüdür. TTKnun 688. maddesine göre bono, borçlu tarafından imzalanan, alacaklı emrine belirlenen tarihte ve yerde kayıtsız ve şartsız belirli bir tutarın ödenmesi yükümlülüğünü kapsayan senettir. Senedin üzerinde yazılı değere “nominal değer” denir ve senet bu değere ancak vade sonunda ulaşır.

9 Poliçe, genellikle üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senettir. Alacaklının borçlusundan olan alacağını, kendisinin borçlu bulunduğu üçüncü bir şahsa devretme temeline dayanır. Poliçeyi düzenleyen kişi, diğer bir kişiye poliçede ismen gösterilmiş olan kimseye belli tutarı ödeme emrini verir. Poliçedeki taraflar; Keşideci: poliçeyi düzenleyerek ödeme emrini veren kişi Muhatap: poliçeyi ödeyecek kişi Lehdar: poliçede belirtilen miktarı tahsil edecek kişidir.

ALACAK SENETLERİ HESABI İLE İLGİLİ ÖRNEKLER: 1.a. Derin işletmesi tarihinde TLlık mal satmış, bunun karşılığında alıcıdan TL nominal değerli 3 ay vadeli bir senet almıştır. b. Derin işletmesi tarihinde müşterisi Veli Beyden TLlık alacağına karşılık aynı tutarda ve 2 ay vadeli bir bono almıştır. c. Derin işletmesi tarihinde müşterisi Veli Beyden TLlık alacağına karşılık 3 ay vadeli TL nominal değerli bir bono almıştır.

11 2.d. Kıta İşletmesi tarihinde vadesine 20 gün kalan ve borçlusu X kişinin TL nominal değerli bonoyu tahsil edilmek üzere İş Bankasına vermiştir. e. Kıta İşletmesi tarihinde İş Bankasından aldığı dekonttan tarihinde tahsil için ciro etmiş olduğu TL nominal değerli senedin bankaca tahsil edildiğini, 1.500TL komisyon düşüldükten sonra kalan TLnın banka nezdindeki hesabına geçirildiğini öğrenmiştir.

VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI: İşletme tarafından 3. kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin yada diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerler 126 hesabına kaydedilir. Bu hesapta nakit olarak verilen ve bir yıl içinde geri alınacağı öngörülen depozito ve teminatlar izlenir. Bir yıldan fazla kalacak olanlar Duran Varlık grubunda 226 hesabında izlenir.

VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR Hesabı Örnekleri: 1a. Lezzet İşletmesi tarihinde bir kurumun yemek ihalesine girmek için TL nakit teminat bırakmıştır tarihinde Lezzet İşletmesi ihaleyi kazanamadığından teminatını geri almıştır. b. Eser İşletmesi tarihinde Devlet Malzeme Ofisinin ihalesine girmek için TL nakit teminat yatırmıştır tarihinde işletme ihaleyi kazanmış, fakat işi yapmaktan vazgeçtiği için teminatı geri alamamıştır.

DİĞER ALACAKLAR Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve ençok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılığı 13 Diğer Alacaklar hesabında izlenir. Vadesi bir yıldan uzun ve ticari nedenlere dayanmadan meydana gelmiş alacaklar ise 23 Diğer Alacaklar grubunda izlenir. Vadesi bir yılın altına düşenler duran varlıkların içerisinden çıkarılıp, dönen varlıkların içine alınırlar. İşletmenin ticari nitelikte olmayan kısa vadeli alacakların izlendiği 13 Nolu hesap gruplarında yer alan hesaplar aşağıdaki gibidir: 131 ORTAKLAR ALACAKLAR 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR 135 PERSONELDEN ALACAKLAR 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 137 DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-) 138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR 139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-) 137, 138,139 hesapları, genel olarak dönem sonunda yapılan sayım ve değerleme işlemlerine bağlı ortaya çıkan ve diğer alacaklar grubunu düzenleyici nitelikte olan hesaplardır.

ORTAKLAR ALACAKLAR hesabında, işletmenin esas faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla ortaklarından alacaklı bulunduğu tutarlar izlenir. 132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR hesabında, işletmenin esas faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla iştiraklerinden (ortak olunan işletmeler) alacaklı bulunduğu tutarlar izlenir. 133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR hesabında, işletmenin esas faaliyet konusu dışındaki ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan işlemler dolayısıyla bağlı ortaklıklarından alacaklı bulunduğu tutarlar izlenir.

PERSONELDEN ALACAKLAR hesabında, işletmenin kendi personel ve işçilerinde olan alacakları izlenir. Hesap personel ve işçiden alacak doğduğunda borçlandırılır, alacak tahsil edildiğinde alacaklandırılır. İşletmenin ana faaliyet konusu mal ve hizmetlerin personele satılması ile doğan alacaklar 120 Alıcılar veya 121 Alacak Senetleri hesaplarında, ücret avansları, yolluk avansları gibi personele verilen avanslar 196 Personel Avansları hesabında, bunlar dışında kalan işletme tesislerinden yararlanma, mali sorumluluk (kasa açığı) gibi nedenlerle ortaya çıkan personelden alacaklar 135 Personelden Alacaklar hesabında kayda alınır. 136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR hesabında, ticari olmayan ve yukarıdaki hesaplarda herhangi birine dahil edilmeyen alacaklar izlenir.

STOKLAR Stoklar, işletmelerin satmak üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur. Tek Düzen Hesap Planında bu grupta yer alan hesaplar şunlardır: 150. İlk Madde ve Malzeme 151. Yarı Mamuller - Üretim 152. Mamuller 153. Ticari Mallar 157. Diğer Stoklar 158. Stok Değer Düşüklüğü Karşı (-) 159. Verilen Sipariş Avansları

TİCARİ MALLAR HESABI: Ticari hesabında, herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan satmak amacıyla işletmeye alınan stoklar kapsamındaki mallar izlenir. Satın alınan ticari mallar maliyet bedeli bu hesabın borcuna, satılması veya herhangi bir nedenle elden çıkarılması (alıştan iadeler, alış iskontoları, diğer alış indirimleri) durumunda maliyet değeri ile bu hesabın alacağına kaydedilir. Ticari mallar hesabının bakiyesi işletmenin deposunda bulunan ve henüz satılmamış olan emtia stoklarını gösterir ve bilançonun aktifinde yer alır.

19

Ticari Mallar Hesabıyla Birlikte İzlenecek Hesaplar Katma Değer Vergisi (KDV), harcamaları vergilendiren bir vergi türüdür. KDV, mal veya hizmetin bedeli üzerinden ayrıca ödenen veya ödenecek olan bir tutardır. İşletmeler mal ve hizmet alımlarında Satıcılara KDV öderler, Alıcılardan da teslim edilen mal veya hizmetler üzerinden hesaplanan KDV alırlar. Tek Düzen Hesap Planına uygun olarak mal ve hizmet alım ve satımında ortaya çıkan KDV’nin muhasebeleştirilmesinde kullanılacak hesaplar şunlardır:

İNDİRİLECEK KDV HESABI: İşletmenin satın aldığı her türlü mal ve hizmet bedelleri üzerinden satıcılara ödediği veya ödeyeceği KDVnin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Ödenen veya ödenecek olan KDV tutarı bu hesabın borcuna yazılır. 391 HESAPLANAN KDV HESABI: İşletmenin sattığı mal veya yaptığı hizmet bedelleri üzerinden Alıcılardan aldığı veya alacağı KDVnin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Hesaplanan KDVnin tutarı bu hesabın alacağına kaydedilir.

DİĞER STOKLAR HESABI : İlk madde ve malzeme, yarı mamuller, mamuller ve ticari mallar hesaplarının kapsamına girmeyen ürün, artık,hurda, değeri düşen mallar, yoldaki veya komisyoncudaki stoklar 157 hesabında gösterilir. Elde edilen bu stoklar maliyet bedeli ile hesaba borç, satıldığında, devredildiğinde veya kullanıldığında alacak kaydedilir.

23 Ekonomik yada fiziksel nedenlerle değerinde düşüklük kaydedilen stokların ayrı bir hesapta izlenmesi gerekmektedir. Bu tür stokların sağlam stoklarla aynı hesapta gösterilmesi, mali analistler ve yöneticilerin alacakları kararlarda yanlışlıklara neden olabilir. Bundan dolayı değeri düşen mallar ilgili stoklar hesabından çıkarılarak 157 hesabına alınır. Muhasebenin ihtiyatlılık kavramı gereği, dönem sonunda söz konusu stoklarla ilgili stok değer düşüklüğü oranında karşılık ayrılır. Değeri düşen malları, toptan, bazı parçalarını, başka yerlerde veya çok düşük fiyatlarda satmak gibi yollarla elden çıkarmak veya işletme içinde kullanmak mümkündür. Bu durumlarda hem 157 hem de 158 hesabı kapatılır.

VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI: Yurtiçinde yada yurtdışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır. Belirli bir malın teslimini isteme hakkını temsil eden sipariş avansları, sonuçta bir stoğun maliyetine dönüşeceğinden ve stok edinme amacına bağlanmış fon olduğundan, Stoklar hesap grubunda yer almaktadır. Yurtiçi ve yurtdışında bulunan satıcıya nakden ödeme, satıcının hesabına virman veya havale yapma veya herhangi bir değeri satıcıya verme yoluyla avans oluşturulabilir. Sipariş avansının verilmesi ile hesap borçlandırılır. Malın teslim edilmesi ile ilgili stok hesabı borç, bu hesaba alacak kaydedilir. Mal ve hizmet teslimatının yapılmaması, verilen avansın mal veya hizmet bedelinden yüksek olması durumunda, iade edilen avans bedeli Kasa veya Bankalar hesabının borcuna kaydedilir.