EK FİİL (EK EYLEM) TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) Eren TAŞKAYA Türkçe Öğretmeni

Ek Fiil Nedir ? TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) İsimlere eklenerek onların cümlede yüklem olarak kullanılmasını sağlayan, fiillere eklenerek basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı hale getiren eke ek fiil denir. Dolayısıyla ek fiilin cümlede iki görevi vardır: 1) İsim soylu kelimeleri yüklem yapar. 2) Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiiller yapar.

TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) Ek Fiil Ekleri

A) İsim Cümlelerinde Ek Fiil TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) A) İsim Cümlelerinde Ek Fiil Ek fiilin isim cümlelerindeki görevi, isim kökenli sözcüklere eklenip isim kökenli sözcüklerin cümlede yüklem olarak kullanılmasını sağlamaktır. İsim kökenli sözcüklerin yüklem olarak kullanılabilmesi için ek fiil alması gerektiğinden tüm isim cümlelerinde ek fiil vardır.

A) İsim Cümlelerinde Ek Fiil TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) A) İsim Cümlelerinde Ek Fiil Örnek Dün çok hastaydım. -dı Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun. -mış Hava güzelse yürüyüşe çıkalım. -sa Bu çocuğun sesi güzel. -dır

1) Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-di / -idi) TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 1) Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-di / -idi) Bahsedilen duruma tanık olma anlamı vardır. Örnek Dün çok hastaydım. Eskiden burası bir parktı. Az önce sizi arayan kimdi. O en sevdiğim kitaptı. O gün onlar sınavdaydılar. çalışkan - dı - m çalışkan - dı - n çalışkan - dı çalışkan - dı - k çalışkan - dı - nız çalışkan - dı - lar

2) Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (-miş / -imiş) TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 2) Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (-miş / -imiş) Bahsedileni duyma, öğrenme, sonradan fark etme anlamı vardır. Örnek çalışkan - mış - ım çalışkan - mış - sın çalışkan - mış çalışkan - mış - ız çalışkan - mış - sınız çalışkan - mış - lar Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun. O gün biz çok yorgunmuşuz. Eskiden de çok güzelmişsiniz. Burada Ayşe Hanım diye biri varmış. Bir varmış, bir yokmuş,

3) Ek Fiilin Şart Kipi (-se / -ise) TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 3) Ek Fiilin Şart Kipi (-se / -ise) İsim ve isim soylu kelimelere eklendiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı katar. Örnek çalışkan - sa - m çalışkan - sa - n çalışkan - sa çalışkan - sa - k çalışkan - sa - nız çalışkan - sa - lar Hastaysanız doktora gidiniz. Baban zenginse bize de yardım eder. Hüzünlüyse mutlaka şiir okumuştur. İyi bir insansan sözlerine dikkat etmelisin. Hava güzelse yürüyüşe çıkalım.

‘‘-ise sözcüğü bağlaç olarak da kullanılabilir. TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) UYARI !!! ‘‘-ise sözcüğü bağlaç olarak da kullanılabilir. - Ek fiil olan ‘‘-ise’’ cümeleye koşul(şart) anlamı katar ve olumsuzu yapılabilir. Hava soğuk ise dışarı çıkmayın. (ek fiil – şart) Hava soğuk değilse dışarı çıkabilirsin. (ek fiil – olumsuz) - Bağlaç olan ‘‘-ise’’ cümleye şart anlamı değil karşılaştırma anlamı katar ve olumsuzu yapılamaz. Babam geldi annem ise evde kaldı. (bağlaç – karşılaştırma)

4) Ek Fiilin Geniş Zaman Kipi (-dir) TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 4) Ek Fiilin Geniş Zaman Kipi (-dir) Bahsedilen durumun her zaman gerçekleştiği anlamı vardır. Çoğunlukla “-dir” geniş zaman eki 3.tekil şahıs dışında kullanılmaz, kişi ekleri ek fiil olarak kabul edilir. çalışkan - ım çalışkan - sın çalışkan - (dır) çalışkan - ız çalışkan - sınız çalışkan - lar (dır) (dır) lar Örnek Ben bir küçük kelebeğim. Üstümüze doğan bir güneşsin sen Her taraf bugün bir başka güzel(dir). Halkımız bağımsızlığını, Ulu Önder’e borçludur.

UYARI !!! ‘‘-dır, -dir, -tır, -tir’’ çoğunlukla düşer. TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) UYARI !!! Ek fiilin geniş zaman çekiminde 3. tekil kişi eki olan ‘‘-dır, -dir, -tır, -tir’’ çoğunlukla düşer.   Bu çiçeklerin kokusu bir başka. (dır) Deniz bu sabah çok sakin. (dir) Bu yıl yine birinciler. (dir) (birincidirler)

İsim cümlelerinde ek eylemin olumsuzu ‘‘değil’’ sözcüğüyle yapılır. TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) UYARI !!! İsim cümlelerinde ek eylemin olumsuzu ‘‘değil’’ sözcüğüyle yapılır.   Seni arayan ben değildim. Bugün hiç mutlu değilim.

UYARI !!! TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) Ek fiiller ‘‘mi’’ soru edatıyla soru biçimi kazanır. Soru biçiminde ek fiil, soru edatı olan ‘‘mi’’ den sonra gelir. Bu film güzelmiş Bu film güzel miymiş? Dün evdeydiler Dün evde miydiler?

B) Fiil Cümlelerinde Ek Fiil TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) B) Fiil Cümlelerinde Ek Fiil Ek fiilin fiillerdeki görevi basit zamanlı (tek kip eki alan) fiillere eklenerek basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı (birden fazla kip eki alan) fiillere dönüştürmektir. Dolayısıyla yüklemi fiil olan cümlelerde ek fiil sadece birleşik zamanlı fiillerde vardır. Örnek Gel – iyor – sunuz Tek kip eki var, ek fiil yok. (fiil) (kip eki) (kişi eki) Gel – iyor – muş - sunuz İki kip eki var, ek fiil var. (fiil) (kip eki) (ek fiil) (kişi eki)

Fiil + kip + ek fiil (-di) + kişi eki TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 1) Hikâye Birleşik Zaman (-di / -idi) Fiil + kip + ek fiil (-di) + kişi eki Yap-tı-y-dı-m (gör. geç. zamanın hikayesi) Yap-mış-tı-m (duy. geç. z. h.) Yap-ıyor-du-m (şimdiki z. h.) Yap-acak-tı-m (gelecek z. h.) Not : Ek fiilin emir kipi çekimi yoktur. Yap-ar-dı-m (geniş zamanın h.) Yap-malı-y-dı-m (gereklilik kipinin h.) Yap-a-y-dı-m (istek k. h.) Yap-sa-y-dı-m (şart k. h.)

Fiil + kip + ek fiil (-miş) + kişi eki TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 2) Rivayet Birleşik Zaman (-miş / -imiş) Fiil + kip + ek fiil (-miş) + kişi eki Hazırla - mış - mış - sın (duy. geç. zamanın rivayeti) Hazırla - yor - muş - sun (şimdiki z. r.) Hazırla - y - acak - mış - sın (gelecek z. r.) Hazırla - r - mış - sın (geniş z. r.) Hazırla - malı - y - mış - sın (gereklilik kipinin rivayeti) Hazırla - y - a - y - mış - sın (istek k. r.) Hazırla - sa - y - mış - sın (şart k. r.) Not : Görülen geçmiş zamanın rivayeti yoktur.

Fiil + kip + ek fiil (-se) + kişi eki TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) 2) Şart Birleşik Zaman (-se / -ise) Fiil + kip + ek fiil (-se) + kişi eki Gül - dü - y - se - k (görülen geçmiş zamanın şartı) Gül - müş - se - k (duyulan geçmiş zamanın şartı) Gül - ecek - se - k (gelecek zamanın şartı) Gül - üyor - sa - k (şimdiki zamanın şartı) Gül - er - se - k (geniş zamanın şartı) Gül - meli - y - se - k (gereklilik kipinin şartı) Not : İstek ve şart kipinin şart birleşik zaman çekimi yoktur.

Cümleye kesinlik, ya da olasılık (ihtimal) anlamı katar. TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) UYARI !!! Fiillere eklenen ‘‘-dir’’ eki ek fiildir ancak fiilleri birleşik zamanlı yapmaz. Cümleye kesinlik, ya da olasılık (ihtimal) anlamı katar. Bu konu burada kapan - mış - tır. (Kesinlik) Belki Ahmet’i de ara - mış - tır. (Olasılık) Örnek

Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar TÜRKÇE / EK FİİL (EK EYLEM) Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar Ek fiil cümleye, “şart, küçümseme, gereklilik, terk edilmiş bir alışkanlık, kesinlik, başkasından duyma, ihtimal, gerçekleşmemiş niyet…” anlamları katar. Kar yağarsa yollar kapanır. (şart) Sınava çok çalışmışmış. (küçümseme) Eskiden çok çay içerdim. (terk edilmiş alışkanlık) Uygarlık yazının bulunmasıyla başlamıştır. (kesinlik) Bakışları insanı çok etkilermiş. (başkasından duyma) Şimdi çoktan uyumuştur. (ihtimal) Hani bayramda bize gelecektiniz. (gerçekleşmemiş niyet) Örnek