Hadis Tarihi Dersinin Konusu, Kaynakları ve Temel Terimleri

Hadis Tarihinin Konusu Hadis Tarihinin konusu, hadisler çevresinde gelişen ilmin geçirdiği tarihsel süreci, o ilme katkıda bulunan ilim adamları ve literatürü incelemektir. Hadis Tarihi, genel itibariyle ilk kaynağı olan Hz. Peygamber’le başlayıp günümüze kadar devam eden yaklaşık on beş asırlık zaman dilimini kapsamaktadır.

Hadis Tarihinin Dönemleri Hadis ilminin gelişimini önceki alimler tabakalar halinde incelemişlerdir. Örneğin İbn Sa’d’ın (ö. 230) et-Tabakâtü’l-kübrâ’sı, Halife Hayyât’ın (ö. 240) Kitâbü’t-tabakât’ı, hadis ravilerini tabakalara göre sıralar. Hadislerin naklinde ve Hz. Peygamber’e aidiyetini tespit etmede senedin çok önemli olduğunu düşünen ilk dönem hadis alimleri, ravileri nesillere ve hoca talebe ilişkisine göre taksim etmişlerdir.

Sened incelemesinde bu usul yararlı olmakla birlikte hadislerin ortaya çıkışını ve gelişimini bu yolla incelemek başarılı sonuç vermemektedir. Bu nedenle birçok alim mütekaddimûn (öncekiler) ve müteahhirûn (sonrakiler) şeklinde ayrım yapmışlardır. Bu ayrıma göre hicri yaklaşık ilk dört asırlık dönem mütekaddimûn dönemi, sonrası ise müteahhirûn dönemidir. İki dönem arasındaki en belirleyici fark, mütekaddimûn döneminde hadislerin senedleriyle birlikte rivayet edilmesidir.

Bu ikili ayrım da zaman ilerledikçe yetersiz kalmıştır Bu ikili ayrım da zaman ilerledikçe yetersiz kalmıştır. Bu nedenle Hadis Tarihini üç grupta inceleyeceğiz: Rivayet Dönemi: Hz. Peygamber’le başlayıp hicri beşinci asrın sonlarına kadar devam etmektedir. İkili ayrıma göre mütekaddimûn dönemine karşılık gelmektedir. Nakil Dönemi: Hicri altıncı asrın başlarından itibaren Miladi 18. asrın başlarına kadar olan süreyi kapsamaktadır. İkili ayrımda bu dönem müteahhirûn dönemine karşılık gelmektedir. Son Dönem: Miladi 18. asırdan günümüze kadar gelen süreyi kapsamaktadır.

Bazı Hadis Tarihi Kitapları 20. yüzyıla kadar hadis ilminin gelişimini tarihsel süreç içinde anlatan müstakil çalışmalar bulunmamaktaydı. Hadis Tarihini ilgilendiren konular ulûmü’l-hadis kitaplarında hadis usulü konularının aralarında yer almaktaydı. Bu konuda ilk müstakil eserin İzmirli İsmail Hakkı’nın Tarih-i Hadis’i olduğu söylenir, ancak bu kitapta da Hadis usulü konuları yer almaktadır.

Arapça yazılmış olan Muhammed Abdülaziz el-Hûli’nin Miftâhu’s-sünne ev Tarihu funûni’l-hadîs adlı eser (Beyrut 1921), bu alandaki ilk eserlerden sayılabilir. Diğer önemli eserlerden bazıları şunlardır: Talat Koçyiğit: Hadis Tarihi Abdülfettah Ebû Gudde: Lemehât min tarihi’s-sünne ve ulûmi’l-hadîs Ali Osman Koçkuzu: Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi Muhammed Ebû Zehv: el-Hadîs ve’l-muhaddisûn