ESKİ TÜRK DESTANLARI

DESTAN NEDİR? Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır.  Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir. Yunanca “espos” sözcüğünden gelmektedir. Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir. Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak için kolektif olarak yaratılmış edebi biçimlerdir.

İLK TÜRK DESTANLARI YARADILIŞ DESTANI ALP ER TUNGA DESTANI ŞU DESTANI OĞUZ KAĞAN DESTANI ATİLLA DESTANI BOZKURT DESTANI ERGENEKON DESTANI TÜREYİŞ DESTANI GÖÇ DESTANI

İSLAMİYETİN KABULÜNDEN SONRAKİ DESTANLAR SATUK BUĞRA HAN DESTANI MANAS DESTANI CENGİZ NAME TİMUR VE EDİGE DESTANLARI SEYİD BATTAL GAZİ DESTANI DANİŞMEND GAZİ DESTANI KÖROĞLU DESTANI

YARADILIŞ DESTANI Yaratılış destanı, Türklerin Altay-Yakut zamanında çıkan bir destandır.Ayrıca ilk Türk destanlarından olma özelliğine de sahiptir. Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları ve Altay Türkleri arasında söylenmektedir. Türk destanları arasında en eskisidir. Radloff tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır. Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir. Altay Dağları'nda söylenen yaradılış ve türeyiş destanları, değil yalnız Türklerin; bütün Orta Asya ile Sibirya'nın bile, en gelişmiş ve üzerinde ilgi ile durulan Türk mitolojisi verileridir.

ALP ER TUNGA DESTANI Bu destanda Saka hakanı Alp Er Tunga'nın İranlılarla yaptığı savaşlar anlatılır. Bu konudaki bilgiler, Firdevsi'nin Şehnamesine dayanmaktadır. Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig adlı yapıtında bu kahramanla ilgili beyitler bulunmaktadır. Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügatit Türk adlı yapıtında da kahramanla ilgili sagu vardır. Alp Er Tunga Destanı'nın tümü elimiz­de yoktur. Alp Er Tunga'nın hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği İranlı Medlerin hükümdarı Keyhusrev 'in davetinde hile ile öldürülmüştür.

ŞU DESTANI Destanda Makedonyalı İskender'in, İran üzerinden Asya'ya doğru yürürken yapılan savaşları ve bu savaşların Türklerle ilgili bölümü anlatılmaktadır. Türk boylarının oluşumu, Türklerin şehir hayatı, aynı zamanda milletini geçici bir işgalden mümkün olduğu kadar can ve mal kaybına uğratmadan kurtarmak için düşünen bir Hakanın kaygıları da anlatılan destanın en büyük özelliği, daha sonraki Türk destanlarında gelişecek olan ana fiziği ve süslemeleri önceden işlemesidir... Şu destanında, Makedonya kralı İskender ile Turan hükümdarı Şu’nun ordularının Fergana vadisinde karşılaşmış olmaları, Türk kültürüyle Batı kültürünün M.Ö. 4. yüzyılda tanışmış ve birbirleriyle bilgi alış verişinde bulunmuş olduklarını göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca, Türklerde ad verme geleneğinden 24 Oğuz boyunun oluşumuna, Oğuzların ilk atası Oğuz Han’ın mevcudiyetinin M.Ö. 7. yüzyılda görülebileceğine kadar birçok önemli bilgiyle Şu destanında buluşmak mümkündür

OĞUZ KAĞAN DESTANI , Oğuz Kağan Destanı Türk destanlarından, Hun-Oğuz destanları grubundandır.  Oğuz Kağan Destanı'nın beş ayrı yazması vardır.Çağatayca, Farsça ve Uygurca yazmalardaki Oğuz Kağan Destanı; Oğuz boyları, Türk dili, edebiyatı, folkloru, tarihi ve kültürü hakkında bilgi verir. Destan Türklerin atası olduğu varsayılan Oğuz Kağan'ın hayatını anlatır.

Atilla destanı Hun Hükümdarı Atilla, Roma ordusunu yendikten bir yıl sonra tahminen 50000 askerle tekrar roma kapısına dayanmış ve Roma'nın ileri gelenleri tarafından Roma Prensesi ile evlendirilmek için ikna edilmiş. Evlendiği Roma Prensesi tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. Mezarının tahminen tuna nehrinin yatağında olduğu bilinmektedir. Yeri hala bilinmemekte ve bulunamamaktadır. Ayrıca Macarlar için de bir ata sayılır.

Bozkurt destanı Bu destandaki söylenceye göre Türkler bir sa­vaşta yenilirler. Tek, yaralı bir Türk kalır. Bu genç bir Bozkurt tarafından kurtarılır. Beslenip büyütülür. Daha sonra da Göktürkler bu dişi kurttan yeniden türerler. Bu destanla ilgili bilgiler Çin kaynaklarından bize ulaşmıştır. Bozkurt Destanı’nda da belirtildiği gibi, Türkler Tengri’nin göndermiş olduğu bir dişi bozkurt ile ilk Türk’ün soyundan geldiklerine inanıyorlardı. Bozkurt’un Türklerin ulusal sembolü olmasının bir nedeni de Bozkurt’un her zaman özgür olmasıdır. Türkler özgürlüğe çok önem verdikleri için, kendilerini Bozkurt ile özleştirmişlerdir.

Ergenekon destanı Göktürkler'in türeyişini anlatan bir Türk destanıdır. Genel olarak, düşman tarafından hile ile yenilgiye uğratılan Türklerin, Ergenekon Ovası'nda yeniden türeyip tekrar eski yurtlarına dönerek düşmanlarıyla çarpışmalarını anlatır.

TÜREYİŞ DESTANI Bir Uygur destanıdır. Büyük Türk İmparatorluğunu Göktürkler' den devralan Uygur Türkler' i, Türeyiş Destanı ile soylarının vücut buluşunu anlatırken aynı zamanda da, bütün Türk boylarında hakim bir inanış olarak beliren, soyun ilahi bir kaynağa bağlanması fikrini bir kere daha belirtmiş olmaktadırlar.      Uygur Türeyiş Destanının, Göktürk-Bozkurt Destanı ile çok yakın benzerlikleri, ilk okuyuşta anlaşılacak kadar açıktır. Hemen bütün Türk Destanlarının birinci derecedeki unsuru olan kurt motifi, gerek Türeyiş ve gerekse Bozkurt Destanlarında bilhassa ilahileştirilmekte ve neslin başlangıcı ve devamı bu ilahi motife bağlanmaktadır.

GÖÇ DESTANI Bu destan da bir Uygur destanıdır ve daha önce de belirtildiği üzere, Türeyiş destanının tabii bir devamı gibidir. Bugün, Orhun nehri kenarında bir şehir kalıntısı ile bir saray yıkıntısı vardır ki çok eskiden bu şehre Ordu Balık denildiği tahmin edilmektedir. Büyük Uygur Destanı' nın, işte bu şehrin saray yıkıntısının önünde bugün dahi görülebilecek şekilde duran abidelerde yazılı olduğunu Hüseyin Namık Orkun' un belirttiğine göre bu abideler, Moğol Hanı Öğüdey zamanında Çin' den getirilen mütehassıslarla okutturulup tercüme ettirilmiştir.

SATUK BUĞRA HAN DESTANI Büyük Türk İmparatorluğunu, 840 yılından itibaren devralmağa başlayan  Karahanlıların 1212 (1240) yıllarına kadar devam eden hanedanlığı esnasında en  önemli ve muhakkak ki dünya tarihinin seyrini değiştiren büyük hadise Türklerin  İslam dinini kabul etmiş olmasıdır. 940 yılı civarında Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han zamanında vuku bulan bu  dünya çapındaki hadise, dünya üzerindeki büyük tesiri dercesinde Karahanlılar  arasında da destani bir havaya bürünmüş ve Satuk Buğra Han etrafına gelişen bir  destan meydana gelmiştir.  Türklerin İslam Dinini kabul edişleri ilahi bir ilhama bağlamaya çalışan Satuk  Buğra Han Destanının çok kısa bir zamanda geliştiği, islamiyetten önceki Türk  Destanlarından da aldığı ana motiflerle daha da zenginleşerek tesbit edilen  yazılı şekle geldiği söylenebilir.

Manas destanı Bu muhteşem Türk Destanının tamamı 400.000 mısradır. Bir Kırgız destanıdır.  Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasında mücâdeleleri anlatır. Bununla  beraber Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların Yenisey Kıyılarında  devlet kurmağa başladıkları sırada oluşmuş olduğunu ileri süren ilim adamları da  vardır.

Cengiz name destanı Orta Asya’da yaşayan Türk boyları arasında XIII. yüzyılda doğup gelişmiştir. Cengiz nâme Moğol hükümdarı Cengiz’in hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz’in oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından meydana getirilmiştir. Orta Asya’da yaşayan Türkler özellikle de Başkurd, Kazak ve Kırgız Türkleri, Cengiz destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır. Cengiz-nâme’de, Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikâye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır.

Timur ve edige destanları EDİGE DESTANI Bu destanda XIII. yüzyılda Hazar denizi kıyısında kurulan Altın ordu Hanlığının XV. yüzyılda Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır. Destanın adı, Altınordu Hanı ve bu destanın kahramanı Edige Mirza Bahadır'a atfen verilmiştir. Edige Mirza Bahadır'ın devletini ayakta tutabilmek için yaptığı büyük mücadeleler, ölümünden sonra XV. yüzyılda destan haline getirilmiştir. TİMUR DESTANI Timur Destanı Moğol kültür dairesinde gelişen bir destandır. Destanda Moğol hükümdarı Aksak Timur'un savaşları, diğer milletlerle ilişkileri anlatılmaktadır.

SEYİD BATTAL GAZİ DESTANI Bizanslılar ile Araplar arasında 300 yıl süren kanlı savaşlar birçok efsane ve destanların ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Bunlardan en önemlisi Baddal-Name (Seyit Battal Gazi Destanı)’dır. Bu destanının Bizanslılar tarafından değiştirilmiş biçimi “Digenis Akritas”destanıdır. Bu destanın kahramanı Türkler arasında Battal Gâzi adıyla bilinmiş ve benimsenmiş bir Arap Savaşçısıydı

DANİŞMEND GAZİ DESTANI Danişmend Gazi Destanı, Anadolu’da 8. yüzyıldan itibaren İslamlaşma ve Türkleşme serüvenini anlatan BATTAL NAMEden sonraki mücadele destanıdır.

köroĞLU DESTANI Bu destanın kahramanı olan Ruşen Ali’nin ve babası Koca Yusuf’un Bolu Beyi ile olan mücadelelerini anlatır. Köroğlu Destanı ‘nın kahramanı ise 16yy. da yaşamış halk ozanı Ruşen Ali (Köroğlu)’dur.

kaynakça www.wikipedia.com www.unibozkurt.com www.bilgicik.com www.turkceciler.com www.edebiyatfakultesi.com

HAZIRLAYAN: MELİKE SİVRİ 6/C 267