1 HAVZA, HAVZA YÖNETİMİ TANIMLARI VE KIRSAL KALKINMANIN SÜRDÜRÜLEBİLİR HAVZA YÖNETİMİ İLE İLİŞKİSİ

2 HAVZA TANIMI (1)  Havza tanımı uzun yıllar boyunca “Topoğrafik yapının sonucu olarak, yağış sularının depolandığı, yüzeysel akışa geçen suların bir mecrada toplandığı ve bu olayların etki alanı içerisinde kalan sahaların tamamıdır” şeklinde yapılagelmiştir.

3 HAVZA TANIMI (2) Bir başka ifade ile; –Bir akarsu tarafından parçalanan, –Kendine has doğal kaynakları bünyesinde barındıran, –Etrafı dağ ve tepelerle çevrili, –Suları aynı denize, ırmağa veya göle akan belirli büyüklükte bir arazi parçasıdır.

4 HAVZA TANIMI (3) Havza’nın çeşitli bölümleri vardır:  Su toplama bölgesi,  Boğaz bölgesi,  Birikme bölgesi, Havzada suyun toplandığı bölgeye yukarı havza, suyun kullanıldığı bölgeye de aşağı havza veya vadi denir.

5 HAVZA TANIMI (4)  Havza, doğal ve insan kaynaklı girdileri olan bir üretim sistemidir. Havzanın, su,tarım, orman, mera ve hayvansal kaynaklı çeşitli ürünleri vardır. Ancak bu ürünlerin verimlilikleri insan kaynaklı tahribatlarla azaltılabilir. Hatta bu çeşit istenmeyen etkiler, havzanın tüm üretimine ve yöre insanlarının kendilerine zarar verecek düzeylere ulaşabilir.

6 YÜKSEK DAĞLIK ARAZİNİN YAĞIŞ HAVZASI, BOYUNA PROFİLİ VE AKIM HİDROGRAFI

7 ORTA YÜKSEK DAĞLIK ARAZİNİN YAĞIŞ HAVZASI, BOYUNA PROFİLİ VE AKIM HİDROGRAFI

8 HAVZA YÖNETİMİ TANIMI (1)  Havza yönetimi “Bir drenaj havzasında erozyonu, dere akışlarını ve selleri kontrol altında bulundurmak ve kaliteli su üretmek üzere, o havzada bulunan doğal kaynakları düzenleme ve yönetme sanatı“ olarak tanımlanmıştır.  Daha sonra bu tanıma, havzada yer alan sosyo ekonomik koşullar, estetikve kollektif değerler dikkate alınarak geliştirilmiş ve tanım daha kapsamlı bir hale getirilmiştir.

9 HAVZA YÖNETİMİ TANIMI (2)  Böylece havza yönetimi “Bir su toplama havzasında, ekolojinin temel esasları dikkate alınarak, doğal kaynakların, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasını sağlayacak şekilde sürdürülebilir kullanımının planlanması, geliştirilmesi ve yönetilmesidir” biçiminde genişlemiştir.

10 HAVZA YÖNETİMİ TANIMI (3)  Bir başka açıdan, havza yönetimine,” su, toprak, bitki örtüsü ve hayvan varlığı ile insan kaynaklarını değerlendirme, yeni kaynaklar bulup geliştirme, doğal kaynaklarla insanlar arasında sağlıklı ilişkiler kurma, mevcut kaynakların sürekliliğini sağlayarak tüketimi engellemek amacıyla planlama, projelendirme ve uygulama sanatıdır” şeklinde de bakılabilir.

11 HAVZA YÖNETİMİ TANIMI (4)  Havza yönetiminin tanımı ve kapsamı bu kadar geniş olunca yönetimin, kurum ve kuruluşlar arasında başarılı bir koordinasyon ihtiyacı olacağı ortaya çıkmaktadır Ayrıca, havza yönetiminin bu geniş boyutu, onu “Havzanın geliştirilmesi” ya da “Havza Toplumunun Kalkınması” ve sonunda “Kırsal Kalkınma” kavramları ile özdeş hale getirmektedir.

12 HAVZA REHABİLİTASYONU TANIMI  Havzada, toprak, su, bitki örtüsü arasında doğal dengeyi sağlamaya yönelik teknik, kültürel ve idari tedbirlerin alınması ile havzada yaşayan halkın sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmalarının sağlanması için yapılan çalışmaların tamamına havza ıslahı ismi verilir.

13 HAVZA REHABİLİTASYON PROJESİ TANIMI  Havza ıslahı amacıyla hazırlanan projedir. Havza ıslah projesi kırsal kalkınma projesi değildir. Proje, havzanın ıslahı için yatırım yapmalıdır. İçerik olarak tarım, orman ve mera çalışmalarını kapsar ve doğal kaynak tahribatının önlenmesi ile birlikte, havzada yaşayan halkın ekonomik açıdan kalkındırılmasını ve böylece bozulmuş doğal dengenin yeniden tesis edilmesini amaçlar.

14 ÜLKELERİN KALKINMA DÜZEYLERİ Ülkeler; kalkınma düzeyleri olarak ikiye ayrılırlar.  Gelişmiş ülkeler  Az gelişmiş ülkeler Az gelişmiş ülkeler, ekonomik, sosyolojik ve teknolojik özellikler açısından gelişmiş ülkelere göre farklıdırlar.

15 ÜLKE KALKINMASI Kalkınma, bulunan durumdan veya bir önceki konumdan hareket ederek değişime girmeyi öneren dinamik bir kavramdır. Kalkınma, kişi başına düşen ulusal gelirin artırılması ile birlikte, ekonomik ve sosyo kültürel yapının da değiştirilmesi anlamına gelmektedir (Savaş 1979).

16 KALKINMA ALANLARI Ülke kalkınmasında üç kalkınma alanı bulunmaktadır.  Ekonomik kalkınma: Gelişmiş bir ekonomik yapı içerisinde mal ve hizmet üretimi,  Sosyal kalkınma : Yaşam koşullarının iyileştirilmesi, sağlık şehirleşme, çevre sorunlarının çözülmesi,  İnsan kalkınması:Bireylerin sahip oldukları potansiyelleri kalkınma için kullanmaları.

17 KIRSAL BÖLGELER  Kırsal bölgeler, kapalı bir tarımsal ekonomiye sahiptir.  Çeşitli alt yapı yatırımlarına son derece ihtiyacı vardır.  Eğitim ve sağlık sorunları yoğundur.  Doğal kaynakların rasyonel kullanılmadığı yerlerdir.

18 SÜRDÜRÜLEBİLİR KIRSAL KALKINMA (1) Sürdürülebilir k ırsal kalkınma; kırsal yöre insanlarını ekonomik ve sosyal değişimler sonucunda gelişmiş toplum seviyesine dönüştürülen bütünleşik bir süreçtir. Başka bir ifade ile, kırsal bölge insanının yaşam seviyesinin yükseltilmesi için, üretimin ve verimliliğin artırılması ile çevre koşullarının iyileştirilmesine dönük çalışmalardır. Kırsal kalkınma; sorun belirleme, planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme çalışmaları ile gerçekleştirilir.

19 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA(2)  Sürdürülebilir kalkınma, toplumsal, çevresel, ekonomik ve kültürel boyutları olan bir kavramdır.  Bu boyutların her birinin kendi içinde, toplumsal gereksinimler, biyolojik çeşitlilik, üretim, kültür mirası gibi hayli önemli farklı konu başlıkları vardır.

20 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA (3)  Sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin çalışmalarda bu farklı çevresel toplumsal ve ekonomik boyutları tek tek ve birbirinden bağımsız olarak değil, birbirleriyle etkileşim içinde ele almak gerekir.  Sistemin içerisinde yer alan her bir boyutun sürdürülebilirliği diğerlerinin de sürdürülebilir olmasına bağlıdır.

21 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR İsmail KÜÇÜKKAYA Orm. Yük. Müh.

22 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (1) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Yönetimin temel amacı  Su kalitesinin ve miktarının artırılması ve geliştirilmesi,  Biyolojik çeşitliliğin, ekonomik türlerin korunması ve geliştirilmesi,  Yaban hayatının korunması ve sürdürülebilirliği  Erozyonun önlenmesi, sel ve taşkın kontrolu  Ormanların korunması ve geliştirilmesi,  Meraların ıslahı  Tarımsal üretimin geliştirilmesi  Gelir seviyesinin yükseltilmesi

23 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (2) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Havza rehabilitasyo- nundan sağlanan fayda  Havza içinden çok havza dışı insanlara yönelik  Genellikle havza içi insanlarına yönelik

24 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (3) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Arazi kullanımı  Doğal kaynakların kullanılmasında, koruma ve kullanma dengesi hakim.  Orman ve mera tahribatı, yanlış tarım, yamaç tarımı

25 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (4) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Havzanın nüfus yoğunluğu  Az  Yoğun, çok yoğun

26 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (5) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Altyapı  Yollar standart, elektrik ve şebekeli içme suyu mevcut.  Isınma kömür ve elektrik  Yollar toprak ve stabilize.  Elektrik genellikle mevcut  Şebekeli içme suyu az, çoğunluk çeşmeli.  Isınma çoğunlukla odun ve tezek.

27 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (6) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum İnsanlarının sosyal ve ekonomik durumu  Okumuş, kendini geliştirmiş zengin büyük topraklı çiftçiler  Ahır hayvancılığı son derece gelişmiş. Büyük hayvan çiftlikleri hakim  Az okumuş, fakir, küçük topraklı çiftçiler ve köylüler  Sürü hayvancılığı hakim  Az gelişmiş ahır hayvancılığı

28 GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE HAVZA YÖNETİMİNDEKİ TEMEL FARKLILIKLAR (7) KonularGelişmiş Ülkelerde mevcut durum Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mevcut durum Mülkiyet  Mülkiyet belirli, kadastro tamamlanmış.  Tarım, orman ve merada özel mülkiyet hakim  Mülkiyette Devlet-halk işbirliği yaygın  Orman ve meralarda Devlet mülkiyeti  Tarım, çok parçalı ve küçük arazilerde. Özel mülkiyet yanında Devlet mülkiyetinde olupta tarım yapılan önemli ölçekte arazi mevcut

29 DAĞLIK ALANLARDA SÜRDÜRÜLEBİLİR HAVZA YÖNETİMİNİN TEMEL ESASLARI İsmail KÜÇÜKKAYA Orm.Yük.Müh.

30 TÜRKİYE’DE SADECE ODUN HAMMADDESİ ÜRETİMİNE DAYALI ORMANCILIK POLİTİKASI YAPILMAMALIDIR.  Türkiye ormancılığı, odun üretimine dayalı ormancılık planlamasının yanında çok yönlü ormancılık planlamasına da yönlenmelidir. Türkiye ormancılığının birinci önceliği toprak ve su kaynaklarının korunmasıdır. Odun üretimi bu öncelikler içerisinde yer almalıdır.

31 KURAK VE YARI KURAK ORMANLARDA KORUMA AĞIRLIKLI UYGULAMALAR YAPILMALIDIR.  Orman kaynakları, ekosistem bütünlüğü içerisinde, disiplinler arası katılımcı yaklaşım anlayışı ile çok amaçlı olarak, planlanmalıdır. Bu plan içerisinde üretim, koruma ve sosyal kültürel ormanların yerleri belirlenmelidir.

32 ÖZEL SEKTÖR ORMANCILIĞI TEŞVİK EDİLMELİDİR.  Yurdumuzda orman varlığının artırılması, mevcut doğal ormanlarımızın korunması ve geliştirilmesi yanında özel ormancılığın teşvik edilmesi ile mümkündür. Bu amaçla, özellikle sahipli alanlarda uygun hızlı gelişen türlerin plantasyonları desteklenmelidir. Bununla ilgili yasal mevzuat yeniden düzenlenmelidir.

33 ORMAN ÜRÜNLERİ İTHALATI DEVAM ETMELİDİR.  Türkiye’de, doğal ormanlarımızın verim gücü, odun hammaddesine olan ihtiyacımıza kafi gelmemektedir. Bu nedenle odun hammaddesi ithalatına herhangi kısıntı getirilmemeli ve hatta arttırılması için gereken gayret sarfedilmelidir. İthalat doğal ormanlara olan baskıyı azaltacaktır.

34 DAĞLIK ALANLARDA ENERJİ DARBOĞAZINA ÇÖZÜM GETİRECEK YAKACAK ODUN TASARRUFU SAĞLAYACAK PROGRAMI VE TEDBİRLERİ DEVLET DESTEKLEMELİDİR.  Bu konuda ORKÖY’e önemli görevler düşmektedir. ORKÖY’ katılımcı ve entegre projelere ağırlık vermeli ve kırsal alanlardaki program uygulamaları, orman kaynaklarına bağımlı, fakir halka odaklanmalıdır.  Köy ve Belediye Ormanlarının kurulması desteklenmelidir.

35 TARIM ARAZİLERİNİN MİRAS YOLUYLA KÜÇÜLMELERİNİN ÖNÜNE GEÇİLMELİDİR.  Belirli bir meyilin üzerindeki tarım topraklarının kullanımı, veraset yolu ile intikali, devri, satış ve kiralama yolu ile de parçalanmasını önleyecek medeni kanunun ilgili hükümleri gözden geçirilmelidir

36 MEYİLLİ ALANLARDA TOPRAK KORUMALI TARIM YAPILMASI KONUSU KÖYLÜ VE ÇİFTÇİYE ÖĞRETİLMELİDİR.  Bugün yurdumuzda, 6.1 milyon hektar alanda korumasız tarım yapılmaktadır. Bu arazilerde korumalı tarım yapılması hususunda köylü eğitilmeli ve koruma çalışmaları içinde kredi desteği sağlanmalıdır.

37 NADAS ALANLARI AZALTILMALIDIR.  Bilindiği gibi toprak nadas süresince rüzgar ve yağışa karşı hassas hale gelmektedir. Bunu önlemenin yolu ise nadas buğday sistemine yem bitkileri dahil edilmeli, kuru tarım alanları sulamaya açılmalı ve ekim nöbeti sistemi çiftçiye öğretilmelidir.

38 HAVZA ISLAHINDA DEVLETCE YAPILAN YATIRIMLARA HALK KATILIMI VE KATKISI SAĞLANMALIDIR.  Ekosistemi bozulmuş geniş sahalarda, doğal dengenin yeniden tesisi için gerekli çalışmalara ne kadar gayret sarfedilse bile, havzada yaşayan halkın, temel sorunlarının karmaşık yapısına inilmedikçe, ekosistemin korunmasında başarı sağlamak mümkün değildir.  Artık, merkezden idare edilen yani diğer bir ifade ile, yukarıdan aşağıya kalkınma metodunun yerine, aşağıdan yukarıya kalkınma metotları tavsiye edilmektedir. Düşüncede, planlamada ve uygulamada yapılacak bu değişme, halkın katılımını ve katkısını sağlayarak uygulamaya geçmeyi gerektiren, önemli bir unsur olarak görülmektedir.

39 YATIRIMLARDA ENTEGRE YAKLAŞIMA İHTİYAÇ VARDIR.  Sürdürülebilir bir havza yönetimi halkın ve bütün kuruluşların ortak çabaları ile gerçekleştirilmelidir Çünkü doğal kaynak aşınmasının önlenmesi bir tek kurumun gücü dışındadır.

40 SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR HAVZA YÖNETİMİ İÇİN KURUMSAL BAZDA YENİ ÖRGÜTLENMELER GEREKLİDİR.  Havzanın sürdürülebilir bir yönetime kavuşması için, kurumların havza bazında katılımcı anlayış içerisinde birlikte çalışmalarına ihtiyaç vardır. Bunu gerçekleştirmek bugünkü yasal mevzuatla mümkün görülmemektedir. Bunun içinde yeni yasal düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadır.

41 EKOSİSTEMİN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDE UYGULAMALI ARAŞTIRMALAR DESTEKLENMELİDİR.  Türkiye’nin kurak ve yarı kurak dağlık bölgelerinde toprak işletmeciliği, marjinal sahalarda tarıma ve başıboş yapılan hayvan otlatmacılığına dayanır. Son derece karmaşık, problemli ve ayrı bir uzmanlık isteyen böyle sahalarda yapılacak havza ıslahı çalışmaları, araştırmaya dayalı olarak yürütülmemesi ülkemize daha fazla ilave mali külfetler getirecektir.  Bu nedenle, bu çeşit çalışmalar, bölgesel bazda, yetişme muhiti özelliklerine ve daha kapsamlı etüdlere bağlı kalınarak yürütülmelidir.

42 DOĞAL KAYNAKLARIN ÖNEMİ BÜTÜN YAYIM KURULUŞLARINCA TÜM TOPLUMA VE ÖZELLİKLE ÇİFTÇİ VE KÖYLÜMÜZE ANLATILMALIDIR  Havza ıslahı,erozyon kontrolu ve çevre korunması gibi çalışmalar, yüksek değerde kavramlar olup, herkesin, hele köylü ve çiftçimizin kısa zamanda ve kolayca anlayacağı kavramlar değildir Günlük yaşayan köylü ve çiftçimiz en azından yıldan fazla sürecek bu çeşit çalışmaların sonuçlarını, bugünden düşünemez.  Bu açıdan, çevre eğitimi, ekonomik hedeflerle, çevre değerlerini bağdaştıran bir kalkınma politikasının oluşturulması ile başarıya ulaşabilir.

43 ÇEVRE DEĞERLERİNİN KORUNMASINDA, GÜÇLÜ SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN VARLIĞI GEREKLİDİR. BUNA BAĞLI OLARAK TOPLUM BİLİNCİ VE KAMUOYU BASKISI BÜYÜK OLACAKTIR.  Sivil toplum örgütleri il ve ilçe düzeyinde örgütlendiği gibi, asıl doğal kaynak tahribatının yapıldığı köy düzeyinde de örgütlenmelidir.  Doğal kaynak tahribatı psikolojik obje haline getirilmelidir.

44 DOĞAL KAYNAK TAHRİBATININ TEMELİNDE FAKİRLİK VARDIR.  Türkiye’de ekosistemin bozulması, ormanların azalması meraların tahribi ve buna bağlı olarak da erozyonun hızlanması, bir tek nedenle açıklanmayacak kadar çeşitli ve karmaşıktır. Bütün bu olumsuz etkilerin başında halkımızın ekonomik yapısının önemli bir rolü vardır. Ekosistem tahribatının temelinde fakirlik olduğu unutulmamalıdır.  Doğal kaynak tahribatı, fakirliğin bir sonucu iken, fakirlik de doğal kaynak tahribatının bir sonucudur.

45 TÜRKİYE’DE DOĞAL KAYNAK TAHRİBATININ AZALMASINA İLİŞKİN ÖNEMLİ GÖSTERGELER İsmail KÜÇÜKKAYA Orm.Yük.Müh.

KAÇAK ODUN KESİMİ İLE İLGİLİ ORMAN SUÇLARI YILLARORMAN SUÇU KAÇAK ODUN KESİMİTAHRİP OLAN ALAN (Dekar) Endüstriyel (m3) Yakacak (kental)

47 DOĞAL KAYNAK AŞINMASINI AZALTMAYA YÖNELİK EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER (1) GÖSTERGE ÇEŞİDİ BİRİMYILMİKTAR Elektrik Enerjisi Tüketimi Linyit Tüketimi Taş Kömürü Tüketimi Fueloil Tüketimi Kalorifer Yakıtı Doğalgaz Tüketimi 10 6 kwh Bin Ton Bin Ton Milyon Ton Milyon Ton Milyon Ton ,210-6,233 1,985-1,

48 DOĞAL KAYNAK AŞINMASINI AZALTMAYA YÖNELİK EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER (2) GÖSTERGE ÇEŞİDİ BİRİMYILMİKTAR LPG Kent/kır nüfus oranı Kent/kır nüfus oranı MilyonTon % % ,217-3,174 % 39-%61 % 65-%35

49 MERA TAHRİBATININ AZALTILMASI AÇISINDAN HAYVAN VARLIĞINDAKİ OLUMLU DEĞİŞMELER (1) ÇeşidiBirimiYılıMiktarıYılıMiktarı Toplam Sığır - Kültür Irkı - Kültür Melezi - Yerli 1000 baş “

50 MERA TAHRİBATININ AZALTILMASI AÇISINDAN HAYVAN VARLIĞINDAKİ OLUMLU DEĞİŞMELER (2) ÇeşidiBirimiYılıMiktarıYılı Miktarı Toplam Küçükbaş - Kıl keçi - Ankara Keçisi - Koyun 1000 baş “

51 TÜRKİYE’DE TOPLAM ODUN TÜKETİMİNDEKİ GELİŞMELER

TÜRKİYE YILLARI ORMANCILIK ENVANTERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (1) Orman Alanlarında Artış Ha. Ormanların Niteliği 1972 Envanteri 1990 Envanteri Artış veya Azalış Değişim Yüzdesi Verimli Bozuk ,09 - 0,47 TOPLAM ,49

TÜRKİYE YILLARI ORMANCILIK ENVANTERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (2) Toplam Ağaç Servetinde Artış m³ Verimli Bozuk ,39 + 3,25 TOPLAM ,40 Ormanların Niteliği 1972 Envanteri 1990 Envanteri Artış veya Azalış Değişim Yüzdesi

TÜRKİYE YILLARI ORMANCILIK ENVANTERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (3) Yıllık Cari Artımda Artış m³ Verimli Bozuk , ,15 TOPLAM ,36 Ormanların Niteliği 1972 Envanteri 1990 Envanteri Artış veya Azalış Değişim Yüzdesi

TÜRKİYE’DE İSTİHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI ( ) (%) Yıllar Tarım Sanayi Hizmetler ,1 21,2 31, ,5 23,5 35, ,9 24,6 40, ,7 22,4 37,9 AB Ortalaması 4,4 29,3 66,3

56 İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81 İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER