DEVLET YÖNETİMİ Eski Türk toplumlarında millet çeşitli alt birimlerden oluşmuştur. Oguş —> Aile Urug -Boy—> Soy (aileler birliği ) boybeyleri tarafından yönetilir. Bodun –> Boylar Birliği il –el> devleti oluşturan birimlere denir. Devletin başında Şanyu, Kağan, Han, Hakan gibi unvanlar taşıyan hükümdarlar bulunurdu. Hükümdarların bir takım özellikleri ve görevleri vardır. Bunlar bilgelik ve kahramanlıktır. Hükümdarlara devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Ülke toprakları devletindir. Özel mülkiyet gelişmemiştir. Sosyal sınıflar oluşmamıştır. Bu yetkiye "kut"-adı verilirdi. Hükümdarların eşlerine Katun (Hatun) unvanı verildi.

Töre denilen ortak idari ve hukuki düzene göre devlet yönetilirdi. Yönetimle ilgili olarak askeri, siyasi, iktisadi ve kültürel * sorunlar 'Toy" veya "Kurultay" adı verilen meclislerde görüşülür ve karara bağlanırdı. Bu meclise katılma hakkına sahip olanlara "Toygun" adı verilmiştir. Devlet teşkilatı ikili sisteme (federatif) göre kurulmuştur. Bu teşkilatlanma Sağ-Sol, Kuzey-Güney, Doğu-Batı şeklinde olmuştur. Genellikle sağ kolun üstünlüğü tanınmıştır. Hükümdar burada otururdu. Diğer bölümün başında Şad, Yabgu gibi unvanlar taşıyan idareciler bulunurdu

Devlet yönetiminde; buyruklar (bakan), iç buyruklar (saray işleri ile ilgili bakan), tarkan, apa (askeri işleri idare eden) tudun (vali), tekin (şehzade), subaşı (ordu komutanı), Aygucı: hükümet başkanı bitigciler (katip), Tamgacı: dış politika Yargucı (tercüman, elçi, yargıç), Agılıg (hazine görevlisi) görevlileri sorumluluk alan ve çalışan memurlardır.

Yönetimle ilgili terimler OTAGHÜKÜMDAR ÇADIRI ÖRGİNTAHT TUĞSANCAK TOY-KURULTAY-KENGEŞ DEVLET MECLİSİ Sanyu,Kağanhükümdar ünvanı Han,Hakan,İdikut, Tanrıkut Katun (Hatun) hükümdarın eşi ToygunToy ve kurultaya katılma hakkın bulunanlar

ORDU ilk düzenli Türk ordusu Mete Han döneminde kurulmuştur. Ordu on'lu sisteme göre teşkilatlandırılmış Mete Han En büyük birlik 10 bin kişi olup tümen adı verilirdi. Mete Han Türkler at sayesinde güçlü ordularını kurmuşlardır. Başlıca kullandıkları silahlar ok, yay, mancınık, mızrak, sürgü ve kalkandır. Türkler savaşlarda Turan Taktiğini kullanırlardı. Ordu her zaman savaşa hazır bulunurdu. Daimi ordu.

DİN VE İNANIŞ Türklerin en eski inançları Totemizm'dir. Totemlerine "Ongun" adını vermişlerdir. Eski Türkler doğada bir takım gizli kuvvetlerin olduğuna inanıyorlardı.

Eski Türk toplumlarında Gök Tanrı dinine inanılırdı. Gök Tanrı inancına göre hükümdar, Gök Tanrı tarafından görevlendirilir ve dünyayı onun adına yönetirdi, Türkler; Tanrı'yı eşi benzeri olmayan ve insanlara hükmeden ulu varlık olarak görmektedir, Onu herhangi bir şekilde tasavvur etmedikleri için putlar da yapmamışlardır. Tanrı tektir.

Türklerde ölümden sonra yaşam inancı bulunmaktadır. Bir kişi öldüğü zaman atı bütün takımlarıyla yanına gömülürdü. Mezarın üstüne hayatta iken öldürdüğü düşmanlarının sayısı kadar onları temsilen "BALBAL" adı verilen heykelcikler dikilirdi. Ölen kişi için "YUĞ" adı verilen törenler düzenlenirdi. Ölenlerin gömüldüğü yerlerin belli olması için "KURGAN" adı verilen tümsek mezarlar yapılırdı.

'ŞAMANİZM bir din olmayıp Türklerin inanışlarının sihir ve büyü ile ilgili bir kısmıdır.

Din adamları ayrı bir sınıf olmayıp bunlara ŞAMAN, KAM, BAK S I adları verilirdi. Türkler arasında bu inançlardan başka diğer dinler de yayılmıştır. Budizm, Manihaizm, Taoizm, Hıristiyanlık, Musevilik gibi dinler çeşitli dönemlerde kabul edilmiştir GÖK TANRI Eski Türk toplumlarının dini inanışlarına göre tek tanrı inancıdır.

Gök TanrıEski Türk toplumlarının dini inanışlarına göre tek yaratıcı BalbalÖlen kişinin mezarının başına öldürdüğü insan sayısınca dikilen heykelcik YuğÖlen kişi için düzenlenen törenlere verilen ad KurganÖlen kişi için yapılan mezar ŞamanDin adamı:alt ve üst dünyada yarım eder. KamDin adamı: büyü yapan BaksıDin adamı: ağır hastalıkları iyileştiren OngunTotemlere verilen ad

BİLİM VE SANAT Türkler "On iki Hayvanlı Takvim" adı verilen bir takvim düzenleyip kullanmışlardır. Hicri Takvim'in yaygınlaşmasına kadar bu takvim kullanılmıştır. Türkler ileri bir astronomi bilgisine sahiptirler. Türkler bilim adamlarına çok büyük önem vermişler, Kağan bilim adamlarını daima yanında bulundurmuştur. On iki hayvanlı takvim YılEski dil Günüm üzde Çin harfi Çince 1SıçanFare 子 zǐzǐ 2Ud SığırÖküz 丑 ch ǒ u 3BarsPars 寅 yín 4 Tavışga n Tavşan 卯 mǎomǎo 5Lu [1] [1] Ejderha 辰 chén 6IlanYılan 巳 sì 7YuntAt 午 wǔwǔ 8KoyKoyun 未 wèi 9Biçin Maymu n 申 shēn 10TabukTavuk 酉 yǒuyǒu 11İtKöpek 戌 xū 12TonguzDomuz 亥 hài

Göçebe hayatın gereği olarak sanat eserleri çoğunlukla deri, ahşap, metal işçiliğine dayalı olan taşınabilir eserlerdi. Halı, kilim dokumacılığı ve çadır sanatı yaygındı. Eğlencelerde "kopuz" adı verilen müzik aleti çalınırdı. Türkler Uygurlar Dönemi'nde büyük çapta yerleşik hayata geçtiği için evler, tapınaklar, saraylar ve şehirler kurulmaya başlamıştır. Uygur mimarisinde Maniheizm ve Budizm dinlerinin etkisi görülmüştür. Uygurlarda mimarinin yanı sıra heykelcilik ve resim sanatları da gelişmiştir.

Çinliler, Moğollar, İranlılar ve Araplarla ilişkileri olan Türklerin bu toplumların kültürleri üzerinde etkisi olmuş ve onlardan da etkilenmişlerdir.

SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT Türklerde BABAERKİL aile tipi görülür. Türk ailesi baba, ve çocukların aynı yerde oturduğu küçük aile tipindeydi. Evlenerek ayrı ev kuran çocuklar hisselerini alarak ayrılırlar, en küçük çocuk baba evinde kalırdı. Kızlara verilen çeyize kalın denir idi. Tek eşlilik yaygındı. Ailenin yaşadığı çadırda aile fertlerinin ve eşyaların belli yerleri vardı. Bu yerler değiştirilemezdi. Çadırın ateş yakılan yeri kutsal sayılırdı. (ocak) Türkler ilk kez Uygurlarla yerleşik hayata geçmeye başlamıştır.

Eski Türklerde ekonomi büyük ölçüde hayvancılığa dayanıyordu. Çin başta olmak üzere Türkler hayvanlarını satarak kendi ihtiyaçlarını karşılıyorlardı. Çinliler ile Hunlar arasında başlayan ticari ilişkiler çerçevesinde Çin sınırlarında at pazarları kurulmuştur. Hayvanlarını otlatmak zorunda olan insanlar her zaman yer değiştirmek ve göçebe olarak yaşamak zorunda kalmışlardır.

Göktürkler zamanında Çin ile ticari ilişkiler gelişmiş, Uygurlarda ileri bir seviyeye gelmiştir. Çin ile yapılan ticarette en önemli takas malları hayvan ve ipekti. Orta Asya Türk devletleri içinde ekonomik faaliyetlerin diğerlerine göre daha öne geçtiği dönem Uygurlar Dönemi olmuştur.

Türkler ip e k yolu ticaretinden pay almışlardır. Hayvancılıktan sonra tarım ekonomide önemli bir yere sahipti. Hunlar ve Göktürkler devrine ait tahıl ambarlarının bulunması, Türklerin yaşadıkları bölgelerde yapılan incelemelerde sulama kanallarının olması bunun kanıtıdır. Altaylar çevresindeki demir ve altın yatakları Türkler tarafından işletilmiştir. Demirin önemini kavrayarak silah sanayisini geliştirmişlerdir.

HUKUK Sosyal hayatı düzenleyen ve idare edenlerle, idare edilenlerin karşılıklı hak ve sorumlulukları konusunda uymaya mecbur oldukları hukuk kurallarına "töre" denilirdi. Törenin uygulayıcısı hükümdar ve ona bağlı olarak çalışan "yargucı"lardı. Törede; özel hukuk, ceza hukuku ve kamu hukuku alanlarında uyulması gereken kurallar vardı. Uygurlarla birlikte hukuk daha sağlam ve şekilci bir nitelik kazanmıştır. Ticaret hayatının gelişmesi, kişiler 'arasındaki ilişkilerin kanıtlanabilir olması için yazılı sözleşmeler önem kazanmıştır.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT Yazılı edebiyata ait eserler, Göktürk ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Göktürk alfabesi 38 harfli iken Uygur Alfabesi 18 harflidir. Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Kitabeleri yazılı edebiyatın en güzel örnekleridir. Orhun Kitabeleri: Orhun nehri civarında bulunan Orhun Kitabeleri Tonyukuk (727) Kül Tigin (732) vo Bilge Kağan (735) kitabeleridir. VIII. yy.'da yazılmıştır. Bu kitabe;

- Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin - Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar - Türk edebiyatının en iyi edebiyat örneklerini oluşturması yönünden önemlidir.________ I. Orhun Kitabeleri II. Manas Destanı III. Karabalgasun Yazıtları Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler'e aittir? (2004 KPSS) A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) l ve II E) II ve III Orhun Abideleri: II. Göktürk dönemine aittir. İslamiyet öncesi Türk tarihinin önemli Türkçe belgeleridir. (Cevap A)

Kitabelerde Türk medeniyeti, yasalar, siyasi olaylar hakkında bilgi verilir. Ayrıca yöneticilerin ve halkın karşılıklı görevlerinden bahsedilmesi, o devirlerde ileri bir devlet anlayışının var olduğunu göstermektedir Yenisey Yazıtları Kırgızlar Karabalgasun YazıtlarıUygurlar Orhun Yazıtları_______Göktürkler

Sözlü Türk edebiyatının önemli örnekleri ; "koşuk" (ziyafetlerde, av ve akınlarda söylenen coşkulu şiirler)lardır. "sagu"lar (ölen büyükler için söylenir) ve "sav"lar (Türklerin yaşayışlarını anlatır) Sözlü edebiyatın en zengin olduğu alan destanlardır. Bu destanlar: Göktürk Destanı: Birbirini tamamlayan Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı'ndan oluşur. Bunlarda Türklerin tarih sahnesine nasıl çıktıkları ve hangi soydan geldikleri üzerine efsaneler anlatılır.

Destan Ait Olduğu Millet Oğuz Kağan DestanıHunlar Alper Tunga DestanıSakalar(iskitler) ŞuSakalar/İskitler Bozkurt DestanıGöktürkler Ergenekon DestanıGöktürkler TüreyişUygurlar GöçUygurlar ManasKırgızlar İgor rus desteanı (kıpçak-rus mücadelelerini anlatır.) Dedekorkut hik.(kıpça k -oğuz) mücadelerini anlatılır. Nibelungen (alman) Hunları anlatır. Eğlencelerde "kopuz" adı verilen bir müzik aleti çalınırdı

Enler ve İlkler » Türk adı M.S. VI. yüzyılda ilk defa Göktürk Devleti'nde kullanılmıştır. » Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır. » Hunlar tarihte ilk defa bütün Türkleri bir bayrak altında toplamışlardır. » Türk tarihinde rol oynayan ilk topluluk işkillerdir. » Avrupa Hunlarının ilk hükümdarı Balamir'dir. » Avrupa Hunlarının en güçlü dönemleri Atilla dönemidir. » Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar VIII. yy.'da Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Yazıtlarıdır. » ilk defa din değiştiren Türk devleti Uygurlardır. » Avarlar İran’daki Sasanilerle birlikte iki defa İstanbul’u kuşatmışlardır.

» İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu Karluklardır. » Türgişlerin bilinen ilk hükümdarı Bağa Tarkan'dır. » Kendi adına para bastıran ilk Türgiş hükümdarıdır. »Türk tarihinin ilk bağımsızlık savaşını Göktürkler vermişlerdir. »Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti Avrupa (Batı) Hun devletidir. » ilk Türk devlet teşkilatlanması ve askeri teşkilatlanması Mete Han tarafından yapılmıştır. »Oğuzların yerleşik yaşama geçmelerini sağlayan en önemli etken İslamiyet’i kabul etmeleridir,

» Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han kurmuştur. » Bilinen ilk Türk kadın hükümdar Tomris'tir. » Kırgızlar Moğol hakimiyetini kabul eden ilk Türk kavmidir. » En uzun Türk destanı Manas Destanı'dır ve Kırgızlara aittir. » Göktürkler kendi adları ile anılan ilk Türk alfabesini bulmuşlardır. » Orta Asya Türkleri'nin bir tek bayrak altında toplandıkları ikinci dönem Göktürkler dönemidir. » Türkler ilk kez yerleşik hayata Uygurlarla geçmeye başladılar. » Sözlü Türk edebiyatının en zengin olduğu alan "destanlar" dır. » Tarihte bilinen büyük Türk devletleri Oğuzlar tarafından kurulmuştur.

» Türk boyları içerisinde en aktif ve en etkili boy Oğuzlardır. » Hazarlar Hz. Osman Devri'nde Müslümanlarla karşılaşmışlar ve ilk Türk - Müslüman savaşlarını yapmışlardır. » Tarihte bilinen ilk atlı göçebe topluluk İskitler'dir. » Tarihte bilinen ilk Türk Devleti Hunlar tarafından kurulmuştur.

Karabalgasun yazıtı

Kurganlar

Balballar

Orhun Yazıtları B ilge - K ült igin - T onyukuk