İlk Çocukluk Dönemi ve Kitap Seçimi SERAP KURBANOĞLU

İlk çocukluk nedir? Okul öncesi 2-6 yaş arası

Bedensel gelişim Beden oranları değişime uğrar Boy yılda 6-10 cm artar Kilo yılda ortalama 2 kg kadar artar 2 yaşında: boy 75 cm, ağırlık 10 kg 6 yaşında: boy 106 cm, ağırlık 20 kg

Bedensel gelişim İlk diş 6-8 aylıkken çıkar Toplam 20 adet olan süt dişleri 3 yaşına doğru tamamlanır Süt dişleri 6-7 yaşlarından itibaren düşmeye ve kalıcı dişler bunların yerini almaya başlar

Motor gelişim Koşma, zıplama, tırmanma ve fırlatma gibi hareketlerde eşgüdüm Kendi kendine yeme ve giyinme Düğme ilikleme Ayakkabı bağlama Düzenli uyku alışkanlığı Tuvalet eğitimi

3-4 yaş Parmak uçlarında yürüyebilir Adımları düzgün, oranlı ve 2 yaşa oranla daha uzundur Geri yürümeyi kolayca başarır Ani dönüş ve duruşları başarabilir Koşma becerisi artar Merdiven tırmanma becerisinde ilerleme görünür Ayak değiştirerek ve yardımla birkaç basamağı tırmanabilir Üç tekerlekli bisiklete binebilir

4-5 yaş Uzun adımlarla yetişkinler gibi yürür Beden hareketleri daha uyumludur Tırmanma, zıplama, atlama, hızlı pedal çevirme ve takla atma fonksiyonları başarıyla gerçekleştirir Parmak uçlarında dengelidir Koşma, aniden durma, tekrar koşma, aniden dönme başarıyla gerçekleştirdiği hareketlerdir Merdivenleri tek başına, yardımsız ve ayak değiştirerek inebilir Öğretilirse bu yaşta basit müzik aletlerini çalabilir

5-6 yaş Hareketlerin koordinasyonu düzgündür Duvar veya tahta gibi dar yerlerde yürüyebilir İki tekerlekli bisiklete binebilir Müzikteki ritm ilgisini çeker, tempo tutabilir Hareketle ilgili gelişim 6 yaşından sonra yavaşlar

Bilişsel gelişim İlk çocukluk sırasında çocuklar kendilerini çevreleyen dünyaya ilişkin daha fazla bilgi edinmeye başlarlar Bilişsel gelişim gitgide daha karmaşık hale gelir Psikolojide bilişsel gelişim konusunda geliştirilmiş pek çok kuram vardır

Piaget'nin Kuramı Zihin gelişimini dört dönem içinde ele alır Dönemlerin başladığı yaş çeşitli etkenlerle değiştirebilir Dönemlerin sırası değişmez

Zihinsel gelişim dönemleri Duyu-hareket dönemi – 0-2 yaş İşlemöncesi dönem – 2-6 yaş Somut işlemler dönemi – 7-11 yaş Soyut işlemler dönemi – 12 yaş ve üstü

İşlemöncesi dönem Düşünce duyu-hareket dönemindekinden niteliksel bir farklılık gösterir Aynı zamanda, daha sonra orta çocuklukta olacağından da çok farklıdır Bu evrede çocuk dile ve sembolik düşünce yeteneğine sahiptir Benmerkezcidir (egocentric). Dünyayı başkasının açısından göremez.

İşlemöncesi Dönem Düşünce mantık dışıdır Düşünce anlık, görünür koşullara son derece bağımlıdır Zihinsel tasarımlama olanaklı olsa da, bilgi sistemli biçimde işlenmez Odaklaşma: Belirli bir zamanda bir durumun yalnızca bir yönünü ele alma yeteneğine sahiptir

Mantık dışı düşünme Düşünce anlık, görünür koşullara bağımlıdır Algısal bilgiye dayalı yüzeysel yargıya varır (uzun bardak daha çok su alır) Çocuk nesnelerin görünüşünün etkisi altındadır Şekil değiştirse bile nesnenin aynı olduğunu kavrayamaz

Değişmezlik deneyleri Şekil değiştiren oyun hamurunun miktarının/ağırlığının değiştiğe inanma Bükülen telin uzunluğunun değiştiğe inanma Aynı miktardaki suyun daha ince ve uzun bir bardağa konduğunda daha fazla olduğuna inanma Uçakta giderken küçüleceğine inanma

Tersine çevirme - Dönüştürme Çocuk işlemleri tersine çeviremez Dönüştürme yapamaz: Şimdiki durum üzerine odaklanır. Akıl yürütme «burada ve şimdi» ile sınırlıdır (Suyun geniş ve kısa bardağa tekrar konulduğunda aynı seviyede görüneceğini düşünemez)

Mantık dışı genellemeler Ayrıntıları dikkate almadan nesne ve kavramları genel olarak ilişkilendirme Nesneleri tek ve belirgin özelliklerine göre sınıflama Bir yönleriyle benzeyen nesnelerin başka yönleriyle farklılık gösterebileceğini anlayamama Aslında birbiriyle ilişkisiz nesneler ve fikirler arasında bağlantı kurma Parçayla bütünü aynı zamanda düşünememe Hareket ettiği için Güneş ve Ay’ın canlı olduklarını düşünmek Her zaman yediği şeyleri yemediği için yaptığının kahvaltı olmadığını düşünme

Yapaycılık ve canlandırmacılık Doğal olaylara birinin neden olduğuna inanma Cansız nesnelere canlılık özelliği yükleme Köpek maskesi takılan kedinin köpeğe dönüştüğünü düşünme

İlişkileri kavrama Somut ilişkileri kavramak daha kolaydır (aynı renkte iki küpü ilişkilendirmek) ve daha erken gerçekleşir Soyut ilişkileri anlamak zordur (akrabalık ilişkileri, çocukla hala, amca ilişkisi) daha geç gelişir Neden-sonuç ilişkisini kavramak zordur ◦Işık söndü – çünkü karanlık oldu !! (biri düğmeye bastı)

Benmerkezlilik İstemli olarak bencil oldukları anlamına gelmez Bir şeyi başkasının bakış açısından görme ya da başkasının duygularını ve gereksinimlerini farketme konusundaki yetersizlik anlamına gelir ◦Başka çocuklarla alay etme ◦Hayvanlara zarar verme İetişimde kopukluk (onu aldı, o şimdi yok!)

Benmerkezlilik Paralel oyun Ortak monolog

Sayılarla uğraşma yeteneği Sayma hataları (aynı nesneyi birden fazla sayma, bir nesneyi hiç saymama) Birebir denklik (vazo ve çiçek sayısı – uzunluk algısı) Büyüme hataları Nesne sayısı (1-6 arası nesne ile doğru akıl yürütebilme)

Kavram gelişimi Kavramlar bilişsel gelişimin bir başka çok önemli bölümüdür Kavramlar biçimlenir Biberonu tanıyan çocuk işlevini de bilir Camdan yapıldığını, kırılabilir olduğunu, değişik sıvılarla doldurulabileceğini ve başka tür biberonların olduğunu da bilir

Kavram gelişimi Kavramlar sözel simgelerle buluşur Biberon kavramı adıyla buluşur (biberonu tanıyan çocuk adını da bilir) Bebeklerden farklı olarak küçük çocuklar "araba" sözcüğünün içine binip bir yerlere gittikleri büyük makineyi belirttiğini anlarlar

Kavram gelişimi Kavramların çoğu oldukça dardır (solucan – hayvan; ağaç - bitki) Veya çok geniş olabilir (hindistan cevizi – taş)

Özümleme ve uyma Piaget kavramların özümleme ve uyma yoluyla geliştiklerini ileri sürer Özümleme ve uyma insan gelişiminin ve uyumunun son derece temel örgütleyici ilkeleridir Özümleme: Herhangi bir yeni durumda çocuklar bu durumu anlamakta var olan kavramlarını kullanırlar Kavramların yeterli olmadığı durumda dengesizlik doğar Dengesizlik durumunda kavramlarında değişiklikler yaparlar (uyma) Her şey uygun düşünce denge tekrar kurulur

Özümleme ve uyma Çocuğu olmayan yetişkin kadın ◦Çocukların nerede? ◦O senin baban mı?

Kalıp yargılar Kalıp yargılar aşırı yalınlaştırılmış kavramlar olarak tanımlanabilir Çocuklar sınırlı deneyimleri nedeniyle kalıpyargılar geliştirirler ve karmaşık bilgileri dar kavramlarda örgütlemeye ve sıkıştırmaya çalışırlar Erkek doktor – kadın hemşire

Ahlak gelişimi Ahlaksallığın üç temel yönü: ◦Bilişsel (doğru ve yanlış konusunda akıl yürütme) ◦Davranışsal (ahlaki akıl yürütmeye dayalı davranış) ◦Duygusal (neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilişkin duygu)

Ahlaki gelişim Bilişsel gelişim psikologları esas olarak ahlaki akılyürütme ve karar verme üzerinde durmuşlar ve çocuklar büyüdükçe ahlaki akılyürütmenin nasıl değiştiği ve bu değişimleri hangi etkenlerin etkilediğini incelemişlerdir Toplumsal öğrenme psikologları çocukların ahlaki davranışını etkileyen etkenleri, modellerin, anababa bakımının, cezanın, kuralların varlığının ya da yokluğunun, otorite figürlerinin vb. etkilerini araştırmışlardır

Ahlaki gerçekçilik dönemi (2-7 yaş) Kurallar değişmez ve uyulması zorunludur Kuralları çiğnemek ya da değiştirmek yanlıştır Kuralları tam olarak anlamazlar, uymakta yetersiz kalabilirler Bir şey ya doğrudur ya yanlıştır Doğru ve yanlış herkes için aynıdır Doğru ya da yanlış sonucun büyüklüğüne bağlıdır (kazayla on tabak kıran biri, bilerek bir tek tabak kırandan daha yanlıştır) Başkalarının davranışlarını değerlendirirken henüz niyetleri, gereksinimleri ya da duyguları dikkate alamaz, yalnızca gözlenebilir sonuca bakarlar Bir eylemin doğruluk ya da yanlışlığına cezaya göre karar verirler

Özerk ahlak dönemi Doğruya ya da yanlışa karar verirken durumsal ve kişisel etkenleri dikkate alırlar Genellikle çocuklar orta çocukluk dönemine kadar bu evreye ulaşamazlar

Dil gelişimi Sözlü iletişim ilkeleri: ◦Başkalarının söylediklerini anlayabilme ◦Kelimeleri telaffuz etme ◦Sözcük dağarcığı geliştirme ◦Sözcükleri cümle haline getirebilme

Başkalarını anlayabilme Çocuk, okula gitmeden önce sözcükleri ayırt edebilir Basit ve karmaşık cümleleri anlayabilir Dinlediği öyküyü anlayabilir

Telaffuz Daha çok taklitle öğrenilir ay arasında çocuğun konuşmasının aile dışındakiler tarafından anlaşılması zordur 18 ay ile 3 yaş arası çocuk pek çok sözcük söyler, ancak telaffuzda çok başarılı değildir Telaffuzda kişisel farklılıklar da rol oynar (vokal mekanizmanın gelişme derecesi, yakın çevrenin kullandığı aksan) Bazı harflerin telaffuzu daha zordur (z, v, d, s, g)

Sözcük dağarcığı Çocuk İhtiyaç sırasında yeni sözcükler öğrenir Sözcük dağarcığı kendi kendine veya sorarak öğrendiği sözcüklerden oluşur Çocuk tarafından ilk kullanılan sözcükler çevresindeki nesne ve kişilere ait isimlerdir İsimlerden sonra sıra fiillere gelir. Bunlar genellikle “ver, al, tut, at, koş” gibi yalın fiillerdir Sıfat ve zarflar sözcük dağarcığına 1,5 yaşından sonra girer. Öntakı ve zamirler ise son sıradadır Ben, benim, bana, beni gibi zamirlerin yerinde kullanılması zaman alır

Sözcük dağarcığı Çocuk sözcük dağarcığını yalnızca yeni sözcükler öğrenmek yoluyla değil, bildiği sözcüklerin yeni anlamlarını öğrenmekle de genişletir (Portakal: meyve – renk) 2 yaşındaki çocuğun sözcük dağarcığı 270 kadardır Kızların sözcük dağarcığı daha geniştir Sözcük sayısı televizyon ve Internet (bilgisayar oyunları) ve kitapların e okulun katkısıyla hızla artar 6 yaşında yaşında 8000

Sözcük dağarcığı Sözcük dağarcığının genişliği çocuğun sosyal ve duygusal gelişmesi için önemlidir Sözcük dağarcığının fakirliği sosyal ilişkileri olumsuz etkiler Söylemek istediğini ifade edememek hayal kırıklığı yaratır Anlaşılmamak ise öfkeye neden olur

Cümle kurma İlk cümleler genellikle tek sözcükten oluşur (mimiklerle bütünleşir) 2 yaşından itibaren “topu tut”, “su ver” gibi daha uzun hale gelir 4 yaşında gramer açısından tamamlanır 2 yaşına kadar 2-3 sözcükten oluşan cümleler bu yaştan sonra 6-8 sözcükten oluşan cümleler haline gelir.

Dil gelişimini etkileyen faktörler Sağlık Zeka Sosyo-ekonomik koşullar Cinsiyet Aile ilişkileri Konuşmaya teşvik

Dil sorunları - Telaffuz Karmaşık bir beceri olduğundan tüm çocuklar bazı telaffuz sorunları yaşayabilir Bu durum genelde geçicidir. Hatalı öğrenmeye dayalı olan sorunlar giderilir Ancak fizyolojik sorunlara dayalı telaffuz sorunları da olabilir (dil, dudak ve dişlerin gelişimi ile ilgili sorunlar) 18 ayla 3-4 yaş arasında tüm çocuklar telaffuz hataları yaparlar Çocuk genellikle kendisine zor gelen sözcükleri değiştirir (zor gelen harfi başka harfle değiştirmek veya atlamak gibi) (arı- ayı, bal yapan ayı)

Dil sorunları - Kekemelik Önemli bir dil sorunudur. Genellikle heyecan, gerilim, korku, utanma gibi duyguların göstergesidir 3-4 yaşlarında görülebilir. Bu yaşlardaki kekemelik daha çok özellikle heyecanlıyken düşünceyle dilin karışmasından kaynaklanır. Sözcük dağarcığı dar olan çocuk çok şey anlatmaya çalışmaktadır. Geçicidir Kekemeliğin yerleşik hale geçişi 5-6 yaşlarındadır Bunun daha derin (psikolojik) nedenleri vardır. Sert disiplin, sosyal gelişimdeki problemler, ilgi ve sevgi yetersizliği kekemeliğe neden olabilir Kekemelik başka psikolojik sorunlara ve sosyal gelişim sorunlarına da neden olabilir

Duygusal gelişim Korkular ve fobiler Kıskançlık Öfke ve saldırganlık Kaygı

Korkular ve fobiler Korku özel bir kişiye, nesneye ya da duruma heyecansal bir tepkidir Fobi ise gerçek herhangi bir tehlike yokken duyulan güçlü, aşırı ve gerçekdışı bir korkudur İki-altı yaşlar arasındaki çocuklar en fazla sayıda korkuyu yaşayan gruptur Bunun bir nedeni, korkuların gelişiminin toplumsal gelişimle ve kişilik gelişimiyle olduğu gibi bilişsel gelişimle de yakından ilişkili olmasıdır Küçük çocuklar hayaletlerden, devlerden ve karanlıktan korkarlar, daha büyük çocuklar ise tehlike ve bedensel yaralanma içeren şeylerden korkarlar

Kıskançlık Kızgınlık sonucu oluşan, insanlara yönelik bir içerleme tutumu olarak tanımlanabilir Kıskançlığın nedeni ve ifade biçimi büyük ölçüde psiko-sosyal etkileşim ortamıyla çocuğa yöneltilen uyarımlara bağlıdır Genellikle toplumsal kaynaklıdır ve çocuğun sevdiği kişileri içerir Beklenen ilgi, sevgi ve şefkat eksikliğine karşı verilen doğal bir yanıttır Kıskançlıkta korkular hiddetle birleşir (sevilen kişiyi kaybetme) Küçük kardeşe duyulan kıskançlık

Öfke ve saldırganlık Engelleyici nesne ve durumlar bireyde öfke yaratır Öfke tepkileri ilk çocukluk döneminde kısa sürer (5 dakikayı geçmez) Okul öncesi çocukların sergilediği heyecan tepkileri içinde anababalar için en kaygı verici olanı saldırganlıktır Saldırganlığı kişilere ya da nesnelere zarar vermeyi amaçlayan açık davranışları ya da tepkileri içerir

Kaygı Kaygı: Sorunun ne olduğunu bilmeksizin duyulan belirsiz korku durumu. Gerginlik ve sinirlilik şeklinde kendini gösterir. Sevilmeme, cezalandırılma korkusu, terk edilme korkusu, yalnız bırakılma korkusu kaygıya sebep olur Kaygının etkisini azaltmak için bazı savunma mekanizmaları kullanılır. ◦İçe çekilme (kaçmak), ◦Bastırma (bilinç altına itme), ◦O konuda düşünmeyi reddetme), inkar (endişenin ögesini yok sayma) vb.

İlk çocukluk döneminde kitap seçimi Parlak renkler Birbirini tekrarlayan resimler Benzerliklere odaklanan hikayeler Kitapların ilginç cümleleri olması gerekmez Kendi hikayelerini yaratmalarını sağlayacak resim ve fotoğraflardan oluşan hikayeler Aynı hikayeyi defalarca okumaktan hoşlanırlar Ritmik ve lirik cümlelerden hoşlanırlar

İlk çocukluk döneminde kitap seçimi Sağlam kitaplar tercih edilmeli (sert karton, vinil kaplama veya kumaş) Geleneksel kitaplardan çok hayal gücünü artıracak yaratıcı kitaplar

Örnek kitaplar

İlk Çocukluk Dönemi ve Kitap Seçimi SERAP KURBANOĞLU