Prof Dr Abut Kebudi* Yrd Doç Dilek Özdemir** *SENA-TURK Başkan yardımcısı **İzmir Katip Çelebi Üniversitesi 1

Erişim; Etimolojik olarak; yaklaşma, ulaşma, bir yere girme faaliyeti, fırsatı ya da hakkı olarak tanımlanır. Belli iki yer arasında gidip gelebilme, ulaşım, muvasala (TDK). Sağlık sektöründe ise; hasta ve hasta yakınlarının ya da toplumun ihtiyaçları ile orantılı olarak uygun hizmeti kullanabilme kolaylığı ya da fırsatı olarak tanımlanmaktadır (Levesque ve diğerleri, 2013). Sağlık hizmetlerine erişim; toplumun ve bireylerin sağlık hallerinin devamı veya sağlık hallerinin sağlanması amacıyla ihtiyacı olduğu zaman veya talep edilmeden sağlık personelince sunulan temel sağlık hizmetlerinin eşit, nitelikli, ücretsiz bir şekilde hiçbir engelle karşılaşmadan sunulması şeklinde tanımlanabilir (Kurt, 2007:70). 2

Dünya Sağlık Asamblesi>>>2005’te UHC’yi (Universal Health Coverage- Evrensel Sağlık Kapsamı) tanımladı. Amaç>>>Tüm insanlar için*destekleyici *önleyici *tedavi edici *rehabilitasyonu da kapsayan VE *ödenebilir, adaletli ulaşılabilir Sağlık Politikası World Health Assembly: Sustainable health financing, universal coverage and social health insurance. In World Health Assembly Resolution 5833 (2005), vol. WHA Geneva: World Health Organization;

Bu konuda 70’i aşkın ülke>>>> Dünya Sağlık Örgütü’nden teknik destek almıştır. Sağlık hizmetine ulaşmanın yatay ve dikey 2 boyutu vardır. *Bir boyut>>>>> tüm insanlara ulaşmak. *Diğer boyut>>> mümkün olduğu kadar her ihtiyaç olan sağlık bölümleriyle ulaşmak. Frenz P, Vega J: Universal health coverage with equity: what we know, don’t know and need to know. In Background Paper for The Global Symposium on Health Systems Research, November 2010 – Montreux, Switzerland: HSR Symposium;

Ülkeler kendi koşullarına göre bir yol haritası belirlemelidirler. Kapsam >>>>>>>> genişletilmeli ve derinleştirilmeli Bunun için de>>>> ekonomik engeller azaltılmalıdır. 5

Ülkeler>>>> *İhtiyaçlarını en iyi şekilde belirlemeli *Ekonomik kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmeli *Sağlık hizmetlerine ulaşımı en adaletli şekilde sağlamalıdırlar. 6

Erişim Hizmet sağlayıcılara… Organizasyonlara… Enstitülere… Sistemlere… ERİŞİLEBİLİRLİĞİ Toplumun… Hane halkının… Bireyin… BECERİSİ ERİŞİM (sağlık hizmetleri ihtiyaçlarını karşılama fırsatının bulunması) Sağlık hizmeti ihtiyaçları İhtiyaç algısı ve bakım isteği Sağlık hizmeti arayışı Sağlık hizmetine ulaşım Sağlık hizmetinden faydalanma Sağlık hizmetinin sonuçları Levesque ve diğerleri. International Journal for Equity in Health 2013, 12:18, s.4 ARZ TALEP 7

Levesque et al. International Journal for Equity in Health 2013, 12:18, s.4 Sağlık hizmeti ihtiyaçları İhtiyaç algısı ve bakım isteği Sağlık hizmeti arayışı Sağlık hizmetine ulaşım Sağlık hizmetinden faydalanma Sağlık hizmetinin sonuçları AlgılayabilmeArayabilme UlaşabilmeÖdeyebilmeDahil olabilme Yaklaşılabilme Kabul edilebilme Mevcudiyet ve yerleşim Maliyet uygunluğu Uygunluk ARZ TALEP Erişim 8

Yaklaşılabilme & Algılayabilme (approachability & ability to perceive) Sağlık hizmetine ihtiyaç duyan bireyler, çevrelerinde ihtiyaçlarını karşılayabilecek kurum ve kuruluşların varlığının farkındadırlar. Bu kurum ya da kuruluşlar Kurumsal şeffaflık sağlayarak Hizmetleri hakkında bilgilendirmeler yaparak Çeşitli etkinlikler gerçekleştirerek Yaklaşılabilirliklerini Yaklaşılabilirliklerini arttırabilirler. 9

Yaklaşılabilme & Algılayabilme (approachability & ability to perceive) algılayabilme Yaklaşılabilme kavramının tamamlayıcısı algılayabilme kavramıdır. Toplumu oluşturan bireylerin Sağlık okuryazarlığı, Sağlık hakkındaki bilgileri, Sağlık ve hastalığa ilişkin inançları Bu bireylerin sağlık hizmeti ihtiyacı algılarını belirler. 10

Kabul edilebilme & Arayabilme (acceptability & ability to seek) Kabul edilebilme Kabul edilebilme sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak, verilen sağlık hizmetinin farklı açılardan, toplumca kabul edilme olasılığıdır. Örneğin; Hizmet verenin cinsiyeti, Hizmet verenin içinde bulunduğu sosyal grup, Toplumun hekimlik sistemine ilişkin inançları gibi faktörler verilen hizmetin kabul edilme düzeyini belirler. 11

Kabul edilebilme & Arayabilme (acceptability & ability to seek) arayabilme Benzer şekilde, toplumun belirlediği uygunluk düzeyi de ihtiyaç sahiplerinin hizmet arayabilme düzeyini belirler. Örneğin sağlık hizmetlerinin genellikle erkekler tarafından verildiği, ancak evli olmayan bir kadın ve erkeğin birbirlerine yaklaşmalarının uygun görülmediği toplumlarda, kadınların sağlık hizmeti arayışı, toplum uygun bulmadığından azalacaktır. Arayabilme düzeyi bireysel bağımsızlık, karar verebilme yetisi, sağlık hizmeti opsiyonlarına ilişkin bilgi ve sahip olunan bireysel haklarla yakından ilişkilidir. 12

Kabul edilebilme & Arayabilme (acceptability & ability to seek) Bu nedenle sağlık hizmetleri farklı kültürlerden, sosyoekonomik olarak dezavantajlı durumda olan, kırılgan yapıdaki toplulukların da ihtiyaçlarına yanıt verebilecek şekilde tasarlanmalıdır. Farklı gruplar uygunluğu ve kaliteyi farklı değerlendirmektedirler. 13

Mevcudiyet ve Yerleşim &Ulaşabilme (availability and accommodation & ability to reach) Mevcudiyet ve yerleşim Mevcudiyet ve yerleşim gerekli donanım ve yeterliliğe sahip sağlık hizmetlerine fiziksel olarak zamanında erişebilmeye işaret etmektedir. Bu kapsamda; Sağlık hizmeti veren tesislerin yoğunluğu, dağılımı, taşıma sistemleri ve Hizmeti veren sağlık personelinin yeterliliği, yetkinliği ve tutumu değerlendirilir. Ulaşabilme Ulaşabilme ise sağlık hizmetine ihtiyaç duyan kişinin hareket kabiliyetinin olması, taşıma sistemlerinden faydalanabilmesi, çalışma koşullarının sağlık hizmeti almasına uygun olması, ve ulaşılabilir sağlık hizmetleri hakkında bilgi sahibi olmasını gerektirir. 14

Maliyet uygunluğu ve Ödeyebilme (affordability & ability to pay) Maliyet uygunluğu Maliyet uygunluğu sağlık hizmeti alacak olan kişinin ekonomik olarak bu hizmeti alma gücünün olmasıdır. Sağlık hizmetleri için doğrudan ödenmesi gereken bedel Ödeme koşulları Sağlık hizmeti almasından dolayı çalışamadığı süredeki kazanç kaybı gibi etmenler hizmet maliyetinin ne derece uygun olduğunu belirler. Ödeyebilme Ödeyebilme ise, sağlık hizmetinin maliyetine kazanç, birikimlerden faydalanma ya da borçlanma ile katlanabilmeyi ifade eder. 15

Uygunluk & Dahil Olabilme (appropriateness & ability to engage) Uygunluk Uygunluk koşulunun sağlanması için ihtiyaç duyulan hizmet ile verilmekte olan hizmetin uyuşması ve kabul edilebilir kalite düzeyinden olması gerekir. Dahil olabilme Dahil olabilme ise hastanın tedavi süresince karar alma aşamalarına katılabilmesidir. Bu ise Hastanın sağlık okur-yazarlığı Bireysel yeterliliği Bireysel dikkati ile ilişkilidir. 16

Türkiye’de sağlık hizmetlerine erişim Türkiye’de sağlık hizmetlerinin kalitesine ilişkin son Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün “OECD Reviews of Health Care Quality: Turkey 2014: Raising Standards” isimli raporuna göre; Son on yılda hastane sektörüne yapılan yatırımlar, SGK ile tüm kaynakların tek bir havuzda toplanarak tekrar dağıtılması, 2012 yılında yürürlülüğe giren yeşil kart düzenlemesi, Aile hekimliği uygulaması ve 2003 yılında başlatılan “sağlıkta dönüşüm programı” neticesinde sağlık hizmetlerine erişim artmıştır. 17

Sağlık kurumlarındaki sayısal artış “Diğer” grubu altında belediyelere ait yataklı sağlık kurumları kapsanmıştır. Ayrıca, 2002 yılı ve sonrasında Milli Savunma Bakanlığı'na ait hastaneler de bu gruba dahil edilmiştir. “Yataksız sağlık kurumları” Sağlık Ocağı, Aile Hekimliği Birimi, Verem Savaş Dispanseri, AÇSAP Merkezi, Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi sayıları toplama dahil edilmiştir. Değerler geriye dönük güncellenmiştir yılı öncesi için, tanıma uygun sağlıklı verilere ulaşılamamıştır yılı baz olarak alınmıştır. Özellikle de özel sektörün sağlık alanına yaptığı yatırımlar artmıştır. Özel sağlık kurumları Türkiye’deki hastanelerin %36’sını yataklı hastanelerin ise %18’ini teşkil etmektedir. 18

Yatak sayısındaki artış oranı "Diğer" grubu altında Belediyelere ait sağlık kurumlarının yatak sayıları kapsanmıştır. Ayrıca, 2002 yılı ve sonrasında Milli Savunma Bakanlığı'na ait hastanelerdeki yatak sayıları da bu gruba dahil edilmiştir yılı baz alınmıştır. 19

Kaynakların il ve bölge bazındaki dağılımları Yapılmış olan bu yatırımların illere göre dağılımına bir örnek verecek olursak; 2014 yılı TÜİK verilerine göre Türkiye’de adet yatak bulunmaktadır ve 375 kişiye bir yatak düşmektedir. Yatak sayısı bakımından en şanslı ilimiz Bolu’dur ve Bolu’da 155 kişiye bir yatak düşmektedir. Mardin’de ise 775 kişiye bir yatak düşmektedir. 20

Kaynakların il ve bölge bazındaki dağılımları 21

Kaynakların il ve bölge bazındaki dağılımları 22

Kaynakların il ve bölge bazındaki dağılımları 23

Türkiye’de sağlık hizmetlerine erişim Yine aynı raporda sağlık hizmetlerinin kalitesine gerekli önem verilmediği vurgulanmıştır. Düzenlemeler kalite kavramı göz ardı edilerek yapıldığından, Acil servis hizmetlerine olan talep yüksektir. Ödeme sistemi yatılı hastayı teşvik eder niteliktedir. Kliniklerdeki kalite çalışmaları ise başlangıç düzeyindedir. 24

Türkiye’de sağlık hizmetlerine erişim Raporun nihai sonucu Sağlık hizmetlerine ilişkin nicel değerlerin iyileştirilebilmesi uğruna niteliğine yönelik çalışmaların feda edildiğidir. Çalışmalar sağlık hizmetlerinde kalite anlayışının oluşturulması ve içselleştirilmesine yönelmelidir. 25

Türkiye’de sağlık hizmetlerine erişim OECD’nin 2015 raporuna göre ise Türkiye’de insanların %95’inden fazla sağlık sigortası kapsamında sağlık hizmetlerine erişim hakkına sahipken, sağlık hizmetlerinin kalitesine ilişkin veriler hala bulunmamaktadır. muayene-10-dakika-uygulamada-9-saniye

Türkiye’de sağlık hizmetlerine erişim OECD’nin 2015 raporuna göre ise Türkiye’de insanların %95’inden fazla sağlık sigortası kapsamında sağlık hizmetlerine erişim hakkına sahipken, sağlık hizmetlerinin kalitesine ilişkin veriler hala bulunmamaktadır. muayene-10-dakika-uygulamada-9-saniye

Teşekkürler 28