CANLILAR ARASI ENERJİ AKIŞI

BESİN ZİNCİRİ Ekosistemdeki enerjinin birincil kaynağı güneştir. Dünyadaki tüm canlılar yaşamlarını sürdürebilmek İçin enerjiye İhtiyaç duyarlar. Canlılar arası ilişkinin temelinde beslenme bulunur. Ekosistemdeki madde ve enerji akışı organizmalar arasında görülen besin zinciri yoluyla olur.

BESİN ZİNCİRİ Besin zinciri ekosistemdeki canlılardan birinin diğerini besin olarak alması sonucu oluşan bir zincirleme olaydır. Üretici ve tüketici canlılar arasında bir zincirin halkaları şeklindeki beslenme ilişkisine besin zinciri denir. Bütün canlıların kullandığı enerjinin temel kaynağı güneş enerjisi olup besin zinciri bu enerjinin canlıdan canlıya aktarılmasını sağlar. Bitkiler tarafından üretilen enerji Önce otoburlara oradan da etoburlara geçer. Doğada var olan enerji, beslenme ilişkileri ve diğer ekolojik ilişkilerle biçim ve yer değiştirerek sürekli yenilenir. Besin zincirleri,fotosentez yapılmasıyla başlar ve artıkların çürütülmesiyle biter.

BESİN AĞI Yaşama birliğinde yer alan canlıların birbirlerini tüketmelerini gös- teren sıralamaların tamamına besin ağı denir.

BESİN PİRAMİDİ Besin zincirindeki canlıların, en alt basamaktaki üreticilere yer verilerek tüketicilerin birbirini tüketme sırasına göre dikey olarak dizilmiş şekillerine besin piramidi denir. Besin piramitleri, bir ekosistemin besin ağını oluşturan canlıların arasındaki enerji akışını gösterir.Besin piramitleri oluşturulduğunda tüketicilerin tüketicilik sırası da belirlenmiş olur. Bitki ve benzeri üreticilerle beslenenler birincil tüketicilerdir. Birincil tüketiciler genel olarak otçuldur. Birincil tüketicileri besin olarak kullananlar ikincil tüketiciler, ikincil tüketicilerle beslenenler üçüncül tüketiciler olarak tanımlanır. Besin piramitlerindeki tüketicilik sırası, besin zincirinin uzunluğuna veya besin piramitlerinin basamak sayısına göre değişir. Besin zincirlerindeki ilişki su yaşama birliklerinde de geçerlidir. Sucul yaşama birliklerinin üreticileri fitoplanktonlardır. Not: Zooplanktonlar ise kabuklular ve yumuşakçalar gibi birincil tüketicilerdir. 10FL

KARASAL VE SUCUL BESİN ZİCİRİ KARŞILAŞTIRMASI

BESİN PİRAMİDİNDEN ENERJİ AKIŞI Dünyada her yıl üreticilerin faaliyetleri sonucunda büyük miktarda organik besin maddesi üretilmektedir. Üreticilerin yapısında biriken bu organik besinler üreticilerin biyokütlelerini oluşturur. Bitkiler ve fotosentetik diğer canlılar güneş ışığının sadece %1 ya da 3'ünü kullanarak kimyasal enerjiye dönüştürür. Birincil tüketiciler bitkileri yediklerinde bitkideki enerjinin çoğu ısı veya atık madde olarak kaybolur ve yalnızca az bir kısmı birincil tüketicinin biyokütlesine katılır. Ekosistemlerin yapısına bağlı olarak besin zincirindeki canlılara aktarılan enerjinin oranları farklılık gösterebilir. Genellikle üretici biyokütlesinin yaklaşık %10'u bir sonraki beslenme basamağında bulunan birincil tüketiciye geçer.

Biyokütle piramidinde, alt basamaktan yukarıya doğru çıkıldıkça toplam biyokütlede azalma olur. Örneğin 1000 kg'lık havuç bitkisi onuyiyen tavşanlara toplam 100 kg kazandırır. Tavşanlardaki 100 kg'lık bi- yokütle onunla beslenen tilkilere en fazla 10 kg kazandırırken tilkiyi yi- yen kartala ise sadece 1 kg kazandırabilir.

ETKİNLİK

BESİN PİRAMİDİNDE AŞAĞIDAN YUKARIYA DOĞRU ARTAN VE AZALAN ÖZELLİKLER Bir tüketicinin besin piramidinin alt basamağında bulunan tüketicilerle beslenebilmesi İçin onlardan fazla sayıda yemesi gerekecektir. Bu nedenle besin piramitlerindeki hayvanların sayısı, birincil tüketiciden üst basamaklara doğru gidildikçe azalırken vücut büyüklüklerinde artış görülür. Ancak bu durum, parazit hayvanlar için geçerli değildir. Parazitlerin yer aldığı besin piramitlerinde, besin piramidinin üst basamakla- rına doğru gidildikçe vücut büyüklüğü azalır.

BİYOLOJİK BİRİKİM Yaşama birliklerine katılan zehirli maddelerin miktarı ise biyokütlenin aksine besin piramitlerinde, birbirini izleyen basamaklarda yukarı doğru gidildikçe artış gösterir. Biyolojik birikim en üst basamaklarında bulunan karnivorlar, ekosistemdeki zehirli (toksit) maddeleri en fazla oranda bulundurur 14. şekilde görüldüğü gibi göl suyuna karışan tarımsal bir ilacın zehir etkisi, bu ekosistemde yaşayan canlılara aktarılmaktadır. 10FL

BİYOLOJİK BİRİKİM Göl suyunda 2 birim kadar bulunan ilaç, besin piramidinde bulunan zooplankton,balık ve balıkçıl bir kuşa doğru gidildikçe tam 800 kat artarak balıkla beslenen kuşun vücudunda birikmiştir. Bu durumda, besin piramitlerinin en son basamağında yer alan canlı grubu, tarımsal ilaçların zehirli etkilerinden en fazla zararı görür. Bu örnekte yer alan balıkla beslenen kuşun yerini insan da alabilir. Eğer tanmsal ilaç barındıran balıklarla biz de beslenirsek zehir miktarı bizim vücudumuzda da birikerek çeşitli hastalıklara yol açabilir