TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ VE LOJİSTİK 5. HAFTA Envanter Yönetimi ve Kamçı Etkisi Prof. Dr. Erman COŞKUN Sakarya Üniversitesi

İçindekiler Envanter Yönetimi Envanter Maliyeti Kamçı Etkisi Talep Tahmin Teknikleri

Envanter & Stok Stoklar işletmenin satmak, üretmek veya işletme ihtiyaçlarında kullanılmak üzere elinde bulundurduğu değerlerdir (miktar). Başka bir bakış açısıyla stoklar, işletme çabalarının düzenli ve verimli yürütülebilmesi için girişimcinin elde bulundurduğu fiziksel malların genel adıdır.

Envanter Envanter, işletme stokundaki ürün ve materyallerin periyodik olarak güncellenen ayrıntılı bir döküm listesi, kayıt veya raporlardır (değer). Envanterler, birçok üretici, toptancı veya perakendecinin toplam varlıkları içerisindeki en büyük yatırımı kapsarlar.

Niçin Envanter Tutulur? Ölçek Ekonomisi: Satın alma, taşıma ve üretim süreçlerinde işletmelere ölçek ekonomisine ulaşma imkanı verir. Arz ve talebi dengeler: Özellikle de dönemsel arz veya talepler, envanteri zorunlu hale getirir. Üretim kapasitesini talebin max olduğu döneme göre ayarlamak büyük maliyet gerektirir. Bunun yerine envanter tutulur.

Tipik Bir Tedarik Zincirinde Arz-Talep Dalgalanması Stok tutulması gereken zaman aralığı Arz Fazlası Talep Fazlası Talep Fazlası

Üretim Tesisleri ve Ürettikleri Ürün Cinsi Uzmanlaşma: Envanter, her bir fabrikanın ürettiği üründe uzmanlaşmasına imkan verir. Üretilen ürünler konsolidasyon depolarına gönderilir. Müşteri siparişleri, çeşitli ürün varyasyonları yapılarak bu depolardan karşılanır. Taşıma maliyetlerinden de tasarrufu yapılır. A B Üretim Tesisleri ve Ürettikleri Ürün Cinsi Müşteriler C Konsolidasyon Deposu D

Belirsizliklere karşı korunma: Talepteki ve sipariş döngüsündeki belirsizliklere karşı firmayı korur. Hammadde envanteri; Fiyat artışı, grev, dönemin tedarik için uygun olması (süt veya yaş meyve gibi) nedenlerle tutulur. Hammadde Envanteri Yarı Mamul Envanteri Bitmiş Ürün Envanteri

Yarı mamul envanteri; üretim sürecinde parça eksikliğinden kaynaklanan kesintileri engellemek için tutulur. Bitmiş ürün envanteri; beklenmeyen bir talep artışı karşısında stokta bulunmama durumuyla karşılaşmamak için tutulurlar. Müşteri memnuniyetsizliği engellenir.

Tampon: Coğrafi olarak birbirinden ayrı olan TZ birimleri arasında tampon görevi görür Tedarikçi – Satın alma Satın alma – Üretim Üretim – Pazarlama Pazarlama – Dağıtım Dağıtım – Aracılar Aracılar – Müşteri Envanter

Envanter Bulundurma Maliyeti Stokları kontrol etmek zordur Sermayenin bir kısmının atıl durumdaki stoklara yatırılması, alternatif yatırım fırsatlarının kaçmasına neden olur. Yüksek seviyede hammadde stoku bulunduran firmanın üretim maliyetleri, hammadde fiyatının düşmesi ile beraber artacaktır. Stok bulundurma maliyetine katlanmak gerekir (sabit maliyetler, güvenlik, enerji, kira, vs).

Yüksek envanter seviyesi, işletmenin karlılığını düşürebilir; Envantere ödenen nakit para nedeniyle (sigorta, zarar, vergi, faiz vs) net kâr azalır. Envanter yatırımının artması ile toplam varlıklar da artar ve bu da varlık devir hızının düşmesine neden olur.

Envanter Bulundurmama Maliyeti Beklenmedik talep artışlarında müşteri talebi karşılanamaz (hem nakit hem de itibar kaybı). Karşılanamayan talebi telafi etmek için daha masraflı bir üretim sürecine girilebilir. Üretim sürecinde yavaşlama ve hatta kesilmeler yaşanabilir.

Envanter Çeşitleri Elde tutulma amaçlarına göre 6 çeşit envanterden bahsedilebilir; Çevrim stokları Transit stoklar Ölü stok Güvenlik veya tampon stoku Spekülatif stok Dönemsel stok

Çevrim stokları: Talep tahmininin kesin olarak bilindiği ve sipariş zamanının sabit olduğu stoklardır. Envanter Siparişin varışı Siparişin varışı Ortalama Çevrim Stoku Sipariş Verilmesi Sipariş Verilmesi Sipariş Verilmesi

Transit stoklar: Bir yerden başka bir yere taşınmakta olan stoklardır Transit stoklar: Bir yerden başka bir yere taşınmakta olan stoklardır. Gideceği yere varmadan satışa/teslimata hazır olmamasına rağmen, döngü stokları olarak değerlendirilebilirler. Ölü Stok: Belirli dönem aralığında hiçbir talebin olmadığı ve muhtemelen modası geçmiş ürünler.

Güvenlik veya tampon stokları: Talep veya sipariş sürelerindeki belirsizlik nedeniyle döngü stoklarında oluşan yetersizlik nedeniyle tutulurlar. Ortalama envanterin bir kısmının, kısa dönemli talep veya sipariş süresi varyasyonlarını karşılamak amacıyla ayrılmasıdır.

Ortalama Stok = Ortalama Çevrim Stoku + Güvenlik Stoku Envanter Ortalama çevrim stoku Güvenlik Stoku Ortalama Stok = Ortalama Çevrim Stoku + Güvenlik Stoku

Spekülatif stok: Mevcut talebi karşılamak dışındaki amaçlarla tutulur Spekülatif stok: Mevcut talebi karşılamak dışındaki amaçlarla tutulur. Muhtemel bir fiyat artışı, grev veya hammadde kıtlığı beklentisi ile ihtiyaçtan fazla satın almak gibi. Sezonsal Stok: Spekülatif stokun başka bir formudur. İstikrarlı bir işgücü ve üretim dönemi sağlamak amacıyla sezon başlamadan önce envanterin biriktirilmesini ifade eder.

Envantere Bakış Açısındaki Değişim Eskiden, tüm taleplerin karşılanabilmesi için envanterlerin bulundurulması normal bir işletme faaliyeti olarak algılanırdı. Günümüzde ise işletmeler envanter bulundurmayı bir maliyet unsuru olarak görmektedirler ve envanteri tedarik zincirindeki başka birimlere aktarmanın yolunu aramaktadırlar.

TAIICHI OHNO Toyota üretim sisteminin kurucusu Depoda bol miktarda hazır parça olduğunda, tabii ki kendimizi daha güvende hissederiz: İkinci dünya savaşı öncesinde, savaş sırasında ve ertesinde parça alıp yığmak normal görülen bir davranıştı. …Ancak bu tür bir yaklaşım, bugün için artık uygulanabilir değildir. Endüstri topluluğu yalnızca gerekli olanı, gerektiği zaman ve gerektiği kadar üreterek, köylü dünyasının eski mantığını yeniden ortaya çıkarmamalıdır.

Kamçı Etkisi Kamçı etkisi kavramı, 1958 yılında Forrester tarafından ortaya atılmıştır. Verilen siparişlerin tedarik zincirinde geriye doğru gidildikçe giderek yükselmesini ifade eder. Kamçı etkisi, tedarik zinciri içerisinde aşırı envanter birikmesine neden olur.

Müşteri ve perakendeci açısından Case Study Müşteri ve perakendeci açısından Yeni talep 3. ayda müşteri talebin meydana gelen küçük bir artışın tüm tedarik zincirini nasıl etkilediğini inceleyeceğiz. Eski talep Müşteri Talep artışının olduğu dönem Perakendecinin stok miktarı 3. ayda artan talep nedeniyle azalır. Hem azalan talebi karşılamak, hem de artan talep beklentisiyle 4. ve 5. aylarda, sattığından daha fazla sipariş verir. Yeni stok miktarı Eski stok miktarı Perakendeci Yeni sipariş miktarı Eski sipariş miktarı

Dağıtım merkezi ve üretici açısından Yeni stok miktarı Dağıtım merkezi, perakendecinin müşteriye gösterdiğinden daha fazla tepki gösterecek ve 7. ve 8. ayda daha fazla sipariş verecektir. Eski stok miktarı Yeni sipariş miktarı Dağıtım Merkezi Eski sipariş miktarı En nihayetinde üretici, tüm tedarik zinciri aktörlerinden daha fazla tepki vererek, yıl sonuna doğru kabul edilemeyecek seviyede üretim gerçekleştirmiş olur. Eski üretim miktarı Üretici Yeni üretim miktarı

Tedarik Zincirinin Bütününde Kamçı Etkisi Yeni üretim miktarı Artan Talep Eski Talep TALEPTEKİ %20’LİK BİR ARTIŞ, TEDARİK ZİNCİRİNDE ÇOK DAHA BÜYÜK ÜRETİM SEVİYELERİNE SEBEP OLUYOR.

Kamçı Etkisi Nasıl Önlenebilir? Gerçek zamanlı satış takibi (POS, EDI gibi sistemler kullanılabilir) Zincir üyeleriyle etkin koordinasyon (Bilgi çarpıklığının ve gecikmesinin engellenmesi) Tutarlı tahmin tahmin yöntemleri geliştirme Fiyat oynamalarından kaçınmak Kıtlık oyunu durumlarını ortadan kaldırmak

Talep Tahmin Teknikleri Tahmin; bilinmeyen bir parametrenin, bilinen parametreler kullanılarak, bu bilinen parametrelerin tanımlandığı şartlar dahilinde kestirilmesi veya bir parametrenin bilinen değerlerinin kullanılarak gelecekteki durumunun kestirilmesidir.

İşletmelerde Talep Tahminleme Ne kadar hammaddeye ihtiyacımız var? Elimizdeki kaynaklar önümüzdeki dönem için yeterli mi? Kaç saatlik işgücü ihtiyacımız var? Ne kadar sipariş versek? TALEP PLANLAMA Ne kadar üretmeliyim?

Tahminleme Yöntemleri Kalitatif Tahminleme Teknikleri Kantitatif Tahminleme Teknikleri Delphi Tekniği Pazar Araştırmaları Zaman Serileri Uzman Grup Görüşleri Satış Gücü Karması Nedensel Teknikler (Regresyon Analizleri)

Kalitatif Tahminleme Teknikleri Kalitatif teknikler, tahminlenecek olguya ilişkin sayısal verilerin elde edilememesi, belirsizliğin ve verilerin değişkenliğinin fazla olması durumunda kullanılabilmektedir. Kalitatif tahminleme teknikleri, mevcut durumlara ve gelecekle ilgili planlara ilişkin bilgisi olması beklenen kişilerin fikir ve yargılarının toplanmasını gerektirmektedir. İstatistiksel verilerin bulunmadığı durumlarda uygulanır.

Uzmanların görüşleri, bireysel deneyim ve yargılar ile sübjektif faktörler ele alınabilmektedir. Bu bilgi kaynakları, müşteriler, satış elemanları, yöneticiler, teknik elemanlar veya işletme dışından çeşitli uzmanlar olabilmektedir. Delphi tekniği, uzman grup görüşleri, satış gücü karması ve pazar araştırmaları.

Kantitatif Tahminleme Teknikleri Kantitatif tahminleme teknikleri, zaman serileri ve nedensel teknikler (regresyon analizi) olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Matematiksel ve istatistiksel modelleri içerir.

1- Zaman Serileri Tahminlenecek değişkene ilişkin geçmiş veriler belirli bir veri seyri elde etmek üzere analiz edilmektedir. Geçmiş dönemde gözlenen ilişkinin gelecekte de devam edeceği varsayımına dayanır. Bu yöntemler istatistiksel ve matematiksel hesaplar gerektirir. Hareketli ortalama, üstel düzeltme, Box-Jenkins yöntemi, trend analizi, klasik ayrıştırma yöntemleri genel olarak bilinen zaman serisi analiz yöntemleri ve teknikleridir.

2- Nedensel Modeller Bir olguyu onu etkileyen faktörler ile ilişkilendirerek bu faktörlerdeki değişimlere bağlı olarak tahmin etmeyi kapsar. Olgu, kendisinin oluşumunu etkileyen bir faktöre (neden) ya da faktörlere bağlı olarak geçmiş dönemdeki veriler çerçevesinde tahmin edilir. En yaygın modeller, regresyon analizleri, ekonometrik modeller olarak adlandırılan eşanlı denklem sistemleri ve input-output analizleridir.

KAYNAKLAR CHANDRA, Charu ve Sameer KUMAR (2000), “Supply Chain Management in Theory And Practice: A Passing Fad or a Fundemental Change?”, Industrial Management & Data Systems, MCB University Press GENÇ, Ruhet (2009), Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, Detay Yayınları, 1. Baskı, Ankara http://erp.karmabilgi.net/envanter-yonetimi/ http://iulojistik.files.wordpress.com/2010/.../bolum-2-talep-tahmin-yontemleri1.pdf http://enm.blogcu.com/talep-tahminleri/2680899 http://www.ekodialog.com/Konular/talep-tahmini-tahminleri.html http://www.herseyvarmis.com/muhendislik-maliye-reklam/talep-tahmini-t4958.0.html KOTLER, Philip (2004), Günümüzde Pazarlamanın Temelleri, çev. Ümit Şensoy, Optimist Yayınları, 2. Baskı, İstanbul ÖZDEMİR, Ali ve Aslı ÖZDEMİR, Talep Tahminlemesinde Kullanılan Yöntemlerin Karşılaştırılması: Seramik Ürün Grubu Firma Uygulaması