SES BİLGİSİ SES: 1-Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir. 2-Dilin en küçük parçasına “ses” denir. HARF: Dildeki seslerin, yazıdaki karşılığına “harf” denir. HECE:Ağzımızın bir hareketiyle çıkan tek veya birleşik sese «hece» denir. A – KIL – LI DÜ- ŞÜ- NE- NE KA-DAR DELİ DEREYİ GEÇMİŞ! A DE-Lİ DE-RE-Yİ GEÇ-MİŞ

SES BİLGİSİ • ALFABE: Harflerin, belli bir sıra dahilinde dizilmiş, kabullenilmiş düzenine “Alfabe” denir. • RESMÎ ALFABE: Ülkelerin resmî olarak kabul ettikleri alfabeye “Resmî Alfabe” denir. • TRANSKRİPSİYON ALFABESİ: Resmî alfabelerde harf olarak karşılığı bulunmayan seslerin de harf olarak karşılığının bulunduğu alfabelere denir. “Akademik Alfabe” adı da verilmektedir.

ABECE (ALFABE) Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Neden ABECE diyoruz? Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’si diyoruz.

Türkçe’de yaklaşık olarak 40 ses bulunmaktadır. • Türk Abecesi’nde, Türkçe’deki 29 sesin harf olarak karşılığı bulunmaktadır. Bu seslerden; 8’i ünlü (sesli), 21’i ise ünsüz (sessiz) dür. • Alfabemizde harf olarak karşılığı bulunmayan sesler şunlardır: • Nazal n (ñ) • Hırıltılı h (h) • Çift Dudak v’si (w) • Kapalı e (é) • İnce “g,k,l” ile kalın“g,k,l”ların ayrılması

TÜRK ABECE’Sİ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I - İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S - Ş – T – U – Ü – V – Y – Z”

TÜRKÇE’DEKİ 29 SES ÜNLÜLER ÜNSÜZLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z

ÜNLÜLERİN SINIFLANDIRILMASI  DÜZ YUVARLAK    GENİŞ DAR GENİŞ  A I  O  U E   İ  Ö  Ü KALIN  İNCE

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU(kalınlık-incelik) 1 2 K  K (a,ı,o,u)  (a,ı,o,u) İ  İ (e,i,ö,ü) (e,i,ö,ü) Romancılık Ro - man – cı – lık K  K  K  K öğrenciler öğ - ren - ci - ler İ  İ  İ  İ b.ü.u. uyar b.ü.u. uyar Ki tap lık Ki - tap - lık İ  K  K b.ü.u. uymaz

! Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, karaciğer, bilgisayar… Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır: elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş)

! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. bilezik-ler, araba-lar ev-de, okul-da Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır. Bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler. Bu ekler şunlardır: - daş (-taş): gönüldaş, meslektaş - ken: bakarken, koşarken - gil: dayımgil, halamgil - ki: kapıdaki, akşamki - leyin: sabahleyin, akşamleyin - ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak - yor: geliyor, düşünüyor.

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (düzlük-yuvarlaklık) 1 2 Düz  Düz (a , ı ; e , i ) ( a , ı ; e , i ) Yuvarlak  Düz-geniş ( o , u ; ö , ü )  ( a , e) Yuvarlak  Yuvarlak -dar ( o , u ; ö , ü )  ( u , ü ) Öykülerin Öy - kü - le - rin Yuv. Yuv. Düz Düz dar geniş Oyuncağım O - yun - ca - ğım Yuv. Yuv. Düz. Düz. dar geniş k.ü.u. uyar Karış Ka - rış Düz düz

! Bir sözcüğün küçük ünlü uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz. Ka-lem K  İ büyük ünlü uyumuna uymadığı için küçük ünlü uyumu aranmaz Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır.

! Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur. doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog... İstisnalar dışında , Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar. Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz. Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz.

Süreksiz Sürekli Ünsüz p , ç , t , k f , h , s , ş b , c , d , g ÜNSÜZLERİN SINIFLANDIRILMASI Süreksiz Sürekli Ünsüz p , ç , t , k f , h , s , ş b , c , d , g ğ , j , l, m , n , r, v, y , z Sert ünsüz Yumuşak ünsüz

SES OLAYLARI Sene verdikim kitapdaki bir sayfaı oku. Sana verdiğim kitaptaki bir sayfayı oku. Dilin “kolay söyleyiş kanunu”na göre kelimelerin ses yapılarında meydana gelen değişikliklere SES OLAYLARI denir.

1- SES DÜŞMESİ A- ÜNSÜZ DÜŞMESİ küçü – cük k  küçücük B- ÜNLÜ DÜŞMESİ Oğul - u  oğ lu u  oğlu C- ÜNLÜ AŞINMASI ne için  niçin

2- SES TÜREMESİ A- ÜNLÜ TÜREMESİ bir – cik  biricik B- ÜNSÜZ TÜREMESİ zan etmek  zannetmek C- KAYNAŞMA oda-ın kapı-ı odanın kapısı

3-BENZEŞME A-SERT ÜNSÜZ BENZEŞMESİ B-SERT ÜNSÜZ YUMUŞAMASI b p c ç d t p b ç c t d kğ ağaç-dan ağaç-ı ağaçtan ağacı C-DUDAK ÜNSÜZLERİ BENZEŞMESİ D-ÜNLÜ DARALMASI nb mb a,e - yor  ı,i,u,ü - yor çenber  çember başla - yor  başlıyor

4-ULAMA Dün akşam üç ekmek aldım. Not : Noktalama işaretlerinin bulunduğu noktalarda “ulama”dan söz edilemez. Akşam gel ; ama çabuk ol. Not: Ünlüyle biten bir kelimeden sonra ünsüzle başlayan bir kelime gelirse burada ulama bahis konusu olmaz

Sorular