BELGELERDE SAHTECİLİK SUÇLARI Dündar AYDOĞAN 22.05.16

KAVRAMLAR Ceza hukukunda belge: Hukuken hüküm ifade eden ve bir hakkın doğmasına, hukuksal bir ilişkinin veya bir olayın, olgunun kanıtlanmasına yarayan taşınır şeyler üzerine yazılmış yazıdır. Sahtecilik: Genel olarak sahtecilik, başkasını aldatmak için kullanılan her türlü hile ve yöntemlerdir.

Belgenin unsurları: 1-Yazılı olma: Belgeyi oluşturan iradenin yazı ile belirlenmiş, tespit edilmiş olmasıdır. 2-Hukuki değer taşıyan bir içeriğinin bulunması: Belge hukuki bir değer taşımalı ve kanıtlama gücü bulunmalıdır. 3-Düzenleyicisinin belli olması: Belge niteliğindeki yazının belli bir kişi veya kişilere izafe edilebilir olması gerekir. 4-Taşınır bir şeyin üzerine yazılması: Kağıt, bez, metal levha, deri gibi taşınır bir şeye kaydedilmelidir.

Belgenin Türleri: 1- Resmi Belge 2- Özel Belge 3- Resmi Belge Hükmündeki Belgeler

Resmi belge: 204. maddenin gerekçesinde, “Bir kamu görevlisi tarafından görevi gereği düzenlenen yazıyı ifade etmektedir. Düzenlenen belge ile kamu görevlisinin ifa ettiği görev arasında bir irtibat bulunması gerekir.” denilmektedir.

Resmi Belgenin Unsurları: 1.Kamu görevlisi tarafından düzenlenmesi: Kamu görevlisi TCK 6/c maddesinde “Kamu görevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi” olarak tanımlanmıştır. 2-Görevin gereği düzenlenmesi: Bir belgenin resmi belge sayılabilmesi için kamu görevlisinin gördüğü görev ile düzenlenen belge arasında nedensellik bağının bulunması gerekir. Ayrıca resmi belgeye vücut veren yasal dayanağa uygun olması ve zorunlu biçimsel koşulları taşıması da gerekir. 3- Usul ve şekil şartlarına uyulması: Mevzuat gereği belirli usul ve şekil şartlarının aranması söz konusu olan belgelerde bu şartların varlığı aranır.

Özel belge: Resmi belge sayılmasını gerektiren unsurları taşımayan belgelerdir. Yazılı bir evrakın hukuki sonuç doğurmaya elverişli bir biçimde kamu görevlisi olmayan belirli bir kimse tarafından düzenlenmesi durumunda özel belgenin varlığı söz konusu olur. Örneğin kira, kredi sözleşmeleri, teminat mektubu, keşide yeri bulunmayan çek gibi.

Resmi Belge Niteliğinde Görülen Belgeler: Unsurları bakımından resmi belge sayılmadığı halde bazı özel belge türleri yasa tarafından özel olarak resmi belge düzeyinde korumaya alınmıştır. TCK 210/1. maddesinde; emre veya hamile yazılı kambiyo senedi, tahvil, hisse senedi, emtiayı temsil eden belge ve vasiyetname sayılmıştır. TCK 210/2. maddesinde; kamu görevlisi olmayan sağlık mensubunun gerçeğe aykırı belge düzenlemesi halinde kamunun ya da kişilerin zararının bulunması halinde resmi belge gibi cezalandırılır.

Fotokopi üzerinde sahtecilik: Onaylanan resmi belge fotokopisi, resmi belgeye özgü kanıt değeri taşır ve suret belge sayılır. Onaysız resmi belge fotokopisinin özel belge sayıldığına ilişkin doktrinde görüş bulunmakla birlikte Yargıtay resmi belgenin onaysız fotokopisinin hukuki sonuç doğurmayacağını ve aldatma kabiliyetinin bulunmayacağını kabul etmektedir. (YCGK'nun 14.10.2003 gün 232/250)

Yabancı resmi belgede sahtecilik: Yargıtay, ülkemizde belge niteliği kabul edilmesi halinde yabancı ülke resmi makamlarınca verilmiş gibi düzenlenen sahte belgenin resmi belgede sahtecilik suçunun maddi konusunu oluşturabileceğini kabul etmektedir. Fakat, mevzuat veya mutat uygulama gereği araştırıldığında gerçek olmadığının anlaşılması durumunda aldatma yeteneğinin bulunmaması nedeniyle suçun oluşmadığını kabul etmektedir. (Örnek yurtdışı üniversite diploması)

Gereksiz (faydasız) sahtecilik: Herhangi bir sahteciliğe kalkışılmadan elde edilebilecek bir sonucun, sahtecilik yapılarak elde edilmeye kalkışılması halinde sahtecilik gereksiz olacağından ve zarar verme imkanı da bulunmadığından fiil suç sayılmamaktadır. Örneğin, imza atılması gerekmeyen bir belgeye sahte imza atılması, kendi imzası yeterli olduğu halde şikayet dilekçesine başkasının adını yazarak imzalaması.

Aldatma kabiliyeti: Belgedeki sahteciliğin ilk bakışta anlaşılamaması, birçok kimseyi kandırabilecek güç ve nitelikte olmasıdır. “Zarar olasılığının bulunması için belgede yapılan sahteciliğin çok sayıda kişiyi aldatacak nitelikte olması, bir başka anlatımla, belgenin nesnel olarak aldatıcılık yeteneğinin bulunması gerekir. Aldatma keyfiyeti belgeden objektif olarak anlaşılmalıdır. Muhatabın hatasından dikkatsizlik ya da özensizliğinden kaynaklanan fiili iğfal, aldatma yeteneğinin varlığını göstermez.”

Zarar:Hukukça korunan bir hak ve çıkarın bozulması anlamındadır. Sahtecilik eyleminin somut bir zarara yol açması zorunlu olmamakla birlikte zarar verme olasılığının bulunması yeterlidir. Evrakta sahtecilik suçlarında fiilden bir zararın ortaya çıkması aranmamakta, zarar olasılığı yeterli görülmektedir. Meydana gelen zararın sonradan giderilmiş olması suçu ortadan kaldırmaz.

RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK MADDE 204- (1) Bir resmî belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren veya sahte resmi belgeyi kullanan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Asliye Ceza Mahkemesi) (2) Görevi gereği düzenlemeye yetkili olduğu resmî bir belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren, gerçeğe aykırı olarak belge düzenleyen veya sahte resmi belgeyi kullanan kamu görevlisi üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Ağır Ceza Mahkemesi) (3) Resmî belgenin, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belge niteliğinde olması hâlinde, verilecek ceza yarısı oranında artırılır.

TCK’nın 204. maddesinin; 1.fıkrasında; faili özel kişi veya belgeyi düzenlemeye yetkili olmayan kamu görevlileri tarafından işlenen resmi belgede sahtecilik suçu, 2.fıkrasında; belgeyi düzenlemeye yetkili kamu görevlileri tarafından işlenen resmi belgede sahtecilik suçu, 3.fıkrasında ise, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belgelerde yapılan sahtecilik fiilleri suç halinde düzenlenmiştir.

Fail: TCK’nın 204/1.maddesinde düzenlenen resmi belgede sahtecilik suçunun temel şeklinde, suçun faili, kamu görevlisi olmayan bir özel kişi veya belgeyi düzenlemeye yetkili olmayan bir kamu görevlisidir. TCK’nın 204/2.maddesinde failin belgeyi düzenlemeye yetkili kamu görevlisi olması hali nitelikli unsur sayılarak kamu görevlisi olmayanlara göre daha ağır bir yaptırım öngörülmüştür.

Mağdur: Resmi belgelerde sahtecilik suçu ile korunmak istenen yarar kural olarak “kamu güveni” olduğuna göre bu suçun mağduru da kamudur. Ancak her suçun mağdurunun devlet olduğu anlayışı günümüzde değişmiş, devletin yanında kişilerin de mağdur olacağı görüşü hakim olmaya başlamıştır. Örneğin bono sahteciliği.

Fiil:Resmi belgede sahtecilik suçunda eylem hareketleri, seçimlik olarak karşımıza çıkmaktadır. 1-Resmi belgeyi sahte olarak düzenlemek, 2-Gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirmek, 3-Sahte resmi belgeyi kullanmak. Netice:Resmi belgede sahtecilik suçlarında tamamen bir resmi belgenin sahte olarak düzenlenmesi veya gerçek bir resmi belgenin değiştirilmesiyle suç tamamlanır.

Manevi Unsur: Sahtecilik suçlarında kast, gerçeğin değiştirildiğini ”bilme” ve bunu “isteme” şeklinde oluşmalıdır. Düzenleme, değiştirme veya taklit iradesi yeterli değildir. Failde başkalarına zarar verme bilinci olmalı ve bu bilinçle hareket etmelidir. Sahtecilik suçlarında söz konusu olan genel kasttır. Özel belgelerde ya da özel belge olmakla beraber resmi belge sayılan belgelerde (kambiyo senetlerinde) yapılan sahtecilikte mağdurun rızası, failin suç kastına etki edip suç kastını ortadan kaldırabilir. Bu itibarla mağdurun rızası üzerine onun imzasını kullanan failde mağdura zarar verme bilinci bulunmayacağından kastın varlığı ileri sürülemez. (CGK.nun 30.03.1992 gün 80/98)

1-Kamu Görevlisi Olmayan Kişilerin Resmi Belgede Sahteciliği: Resmi belgeyi sahte olarak düzenleme, Gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirme, Sahte resmi belgeyi kullanma. Seçimlik hareketlerden birisinin gerçekleştirilmesi suçun oluşması için yeterlidir. Birden fazla seçenek davranışta bulunulması halinde yine tek suç sayılır.

2- Kamu Görevlisinin Resmi Belgede Sahteciliği: Resmi belgeyi sahte olarak düzenleme Gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirme Sahte resmi belgeyi kullanma Seçimlik hareketlerinden birisinin kamu görevlisi tarafından gerçekleştirilmesi halinde TCK’nın 204/2. maddesindeki suç oluşur.

3-Nitelikli Hal: TCK 204/3. maddesinde sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli belge üzerinde sahtecilik suçu nitelikli hal olarak sayılmıştır. (Mahkeme ilamları, duruşma tutanakları, Noterlik K.nun 82. maddesi uyarınca düzenlenmiş senetler, İİK 38. maddesinde sayılan ilam niteliğindeki belgeler, seçim tutanakları, Kaçakçılıkla Mücadele K.nun 21. maddesinde belirtilen kaçakçılığa ilişkin tutanaklar vs.) Belgenin kanıtlama gücü esas alınarak resmi belgeler; sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli belge ve aksi sabit oluncaya kadar geçerli belge şeklinde ikiye ayrılmıştır.

RESMİ BELGEYİ BOZMAK, YOK ETMEK VEYA GİZLEMEK MADDE 205- Gerçek bir resmî belgeyi bozan, yok eden veya gizleyen kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun kamu görevlisi tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. (Asliye Ceza Mahkemesi)

Genel Olarak: Belgeleri yok etme, bozma veya gizleme suçu, hukuki değer ifade eden bir olayın kanıtlanmasını engellediği ve kamunun kanıt vasıtalarının dokunulmazlığına olan güveni zedeleyerek kamu güvenini sarstığı için suç olarak tanımlanıp hüküm altına alınmıştır. Korunan Hukuki Yarar: Hukuki ilişkilerde bulunması gereken güven, bunun yanında korunması gereken kamu güvenidir.

Suçun konusu: Kamu görevlisinin görev gereği düzenlediği resmi belge ve özel belge olmakla beraber kanunen resmi belgeye eşit sayılan belgelerdir. Fail: Suçun faili herkes olabilir. Ancak belgeyi yok eden veya bozan failin kamu görevlisi olması durumu aynı maddede ağırlaştırıcı hal olarak kabul edilmiştir.

Fiil: Maddede, suçun maddi unsurunu oluşturan seçimlik hareketler belgeyi ortadan kaldırmak, bozmak veya gizlemek şeklinde ifade edilmiştir. Netice: Failin, belgeyi ortadan kaldırması, bozması veya gizlemesiyle elde etmek istediği sonuç, hak sahibinin o belgeden yararlanmamasını sağlamaktan ibarettir. Belge, yok olur veya bozulursa yararlanma imkanı kalmayacağından suç tamamlanmış olur. Eylem sonucunda esaslı öğeler zarar görmemiş, belgenin hukuksal değer ve sonucu devam ediyorsa suç kalkışma aşamasında kalmıştır. Yani teşebbüse olanaklı bir suçtur.

Manevi Unsur: Suç kasten işlenebilen bir suç olup failin zarar vermek bilinciyle hareket etmesi gerekir. Bu nedenle, suç, ancak doğrudan kastla işlenebilir ve olası kastla işlenemez. Bunun yanında manevi unsurun gerçekleşmesi için failin yok edilen veya bozulan belgenin bir gerçek belge olduğunu ve belge üzerinde tasarruf hakkının bulunmadığını bilmesi aranır.

RESMİ BELGENİN DÜZENLENMESİNDE YALAN BEYAN MADDE 206- Bir resmî belgeyi düzenlemek yetkisine sahip olan kamu görevlisine yalan beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. (Asliye Ceza)

Genel Olarak: Yalan beyanda bulunma suçu ile kişinin, resmi belge düzenlenmesi sırasında belgeye dayanak oluşturan beyanlarının gerçeğe uygun olması gerektiği aranmak suretiyle resmi belgelerin sahte olarak düzenlenmesi engellenmek istenmiştir. Korunan Hukuki Yarar: “kamu güveni” olduğu kabul edilmektedir.

Suçun konusu: Failin gerçeğe aykırı beyanına dayanılarak kamu görevlisinin düzenlediği ve beyanın doğruluğunu ispat edici bir güce sahip olan resmî belgedir. Fail: Maddede hüküm altına alınan kamu görevlisine yalan beyanda bulunma suçu, herkes tarafından işlenebilir. Fiil: Resmi belgeyi düzenleyen kamu görevlisine yalan beyanda bulunmaktır.

Netice: Yalan beyanda bulunma suçu, resmi belgeyi düzenlemeye yetkili kamu görevlisine bulunulan gerçeğe aykırı beyanın belgeye geçirilmesi ile tamamlanır. Manevi Unsur: Yalan beyanda bulunma suçunda kast, gerçeğin değiştirildiğini “bilme” ve bunu “isteme” şeklinde oluşmalıdır.

Kovuşturma: Soruşturulması ve kovuşturulması res’en yapılır. Yaptırım: Faile, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası verilir. Seçenek yaptırım olarak adli para cezasının verilmesi kararlaştırıldığı durumda adli para cezasının tayini TCK’nın 52. maddesine göre belirlenir. Seçenek ceza olarak hapis cezası öngörüldüğü durumda hapis cezası adli para cezasına çevrilemez.(TCK md.50/2)

ÖZEL BELGEDE SAHTECİLİK MADDE 207- (1) Bir özel belgeyi sahte olarak düzenleyen veya gerçek bir özel belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren ve kullanan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Bir sahte özel belgeyi bu özelliğini bilerek kullanan kişi de yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır. (Asliye Ceza Mah.)

Suçun konusu: Resmi nitelikte bulunmayan hukuken korumaya değer olan bütün belgelerdir. Fail: Özel belgede sahtecilik suçları herkes tarafından işlenebilir. Kamu görevlisi görev gereği düzenlemediği belgelerde bu suçu işleyebilir. Fiil: İlk fıkrada suçun eylem hareketleri özel belgeyi sahte olarak düzenlemek veya gerçek bir özel belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirmek suretiyle kullanmak, ikinci fıkrada ise; bir sahte özel belgeyi bu özelliğini bilerek kullanmak şeklinde ifade edilmiştir.

Netice: Suçun kanuni tanımında bir netice öngörülmemiştir Netice: Suçun kanuni tanımında bir netice öngörülmemiştir. Dolayısıyla, suç tamamen veya kısmen düzenlenen veya değiştirilen belgenin kullanılması ile oluşur. Manevi Unsur: Genel kast yeterlidir. Kastın kullanma unsurunu da kapsaması gerekir.

ÖZEL BELGEYİ BOZMAK, YOK ETMEK VEYA GİZLEMEK MADDE 208- Gerçek bir özel belgeyi bozan, yok eden veya gizleyen kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Asliye Ceza Mahkemesi)

Genel Olarak: Gerçeğe aykırı bir iddiayı ispatlayacak bir belgeyi sahte olarak düzenlemekle gerçek bir iddiaya dayanak teşkil edecek gerçek bir belgeyi ortadan kaldırmak arasında bir fark bulunmadığı düşüncesinden hareketle özel belgeyi ortadan kaldırma ve bozma fiili belgelerde sahtecilik suçu olarak değerlendirilmiştir. Korunan Hukuki Yarar: Hukuki ilişkilerde bulunması gereken güven, bunun yanında korunması gereken kamu güvenidir.

Suçun konusu: Suçun konusu resmi belgeden sayılmayan hukuken korumaya değer olan gerçek özel belgelerdir. Fail: Suçun faili herkes olabilir. İlave bir özellik aranmamıştır. Fiil: Maddede, suçun eylem hareketleri belgeyi ortadan kaldırmak, bozmak veya gizlemek şeklinde seçimlik olarak düzenlenmiştir. Netice: Belge yok olur ya da bozulur ise suç tamamlanmış olur.

Manevi Unsur: Suç kasten işlenebilen bir suç olup failin zarar vermek bilinciyle hareket etmesi gerekir. Hukuka Aykırılık Unsuru: Belgelerde sahtecilik suçlarında bir hukuka uygunluk nedeni kabul edilmemekle birlikte bazı hallerde ilgilinin izni ve zaruret halinin kastı kaldırdığı kabul edilmektedir. Kovuşturma: Soruşturulması ve kovuşturulması res’en yapılır. Yaptırım: Maddeye göre faile 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilir.

AÇIĞA İMZANIN KÖTÜYE KULLANILMASI MADDE 209- (1) Belirli bir tarzda doldurulup kullanılmak üzere kendisine teslim olunan imzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kağıdı, verilme nedeninden farklı bir şekilde dolduran kişi, şikâyet üzerine, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Asliye Ceza Mahkemesi)   (2) İmzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kağıdı hukuka aykırı olarak ele geçirip veya elde bulundurup da hukukî sonuç doğuracak şekilde dolduran kişi, belgede sahtecilik hükümlerine göre cezalandırılır.

1-Açığa Atılan İmzanın Kötüye Kullanılması: Açığa atılan imzadan, imza edenin doldurulmak üzere boş bir kağıda attığı imzayı anlamak gerekir. Söz konusu belge için kanunumuz imzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kağıt ibaresini kullanmıştır. Esasen bu ibareyi tamamlanmış olmayan işlem olarak anlamak gerekir.

2-Hukuka Aykırı Olarak Ele Geçirilmiş, Açığa Atılmış İmzalı Kağıdın Doldurulması: Belgede sahtecilik suçu kapsamında değerlendirilmiştir. Bu fıkranın uygulanabilmesi için, geri verilmek veya üzerine kararlaştırılan hukuki sonuç doğuran bir yazıyı yazmak üzere ilgilisine teslim edilen ve önceden imzalanmış bulunan kısmen veya tamamen boş bir kağıdın, imza sahibinin istek ve iradesi dışında fırsatını bularak ele geçiren fail tarafından hukukça geçerli bir hale getirilmesi ve hukuki bir sonuç doğuracak biçimde doldurulması gerekir.

Eleştiri: CMK’ya göre, ceza alanında gerçeğin ortaya çıkarılması hukuka uygun yolla elde edilmiş her türlü delil ile ispat edilebilmelidir. Ancak; açığa imzalı kısmen ve tamamen boş kağıdın verilme nedenine aykırı olarak doldurulması eyleminin YİBBK’nun özel hukuk mantığıyla verilmiş 24.3.1989 gün ve 1988/1 1989/2 sayılı kararı uyarınca HUMK’nun ayrık tuttuğu durumlar dışında tanıkla ispat edilemeyeceği yazılı delille ispatının gerektiği yönündeki içtihadı gereği uygulama yapılması gerekmektedir.

SAHTECİLİK SUÇLARINDA DAHA AZ CEZAYI GEREKTİREN HÂL MADDE 211- Bir hukukî ilişkiye dayanan alacağın ispatı veya gerçek bir durumun belgelenmesi amacıyla belgede sahtecilik suçunun işlenmesi hâlinde, verilecek ceza, yarısı oranında indirilir.

Maddenin uygulanma koşulları: 1-Suç tarihinden önce fail ile diğer taraf arasında bir hukuki ilişki bulunmalıdır. 2- Sahtecilik, failin bir alacağı ya da gerçek durumun var olduğu inancıyla yapılmalıdır. Maddenin uygulanabilmesi için yapılan sahtecilikle ispatlanmaya çalışılan olayın esasında doğru ve gerçek olması gerekli değildir. Failin iyi niyetli bu durumun doğru ve gerçek olduğu inancıyla hareket etmesi gerekir. Başka bir anlatımla failin amacı haksız olmamalı, başkasına zarar vermek için değil, kendisinin uğradığı ya da uğrayacağına inandığı zarardan korumak amacıyla fiili işlemiş olması gerekir.

İÇTİMA: Belgelerde sahtecilik suçlarıyla ilgili olarak TCK.nun 212. maddesinde özel bir içtima kuralı düzenlenmiştir. Buna göre, “Sahte resmi veya özel belgenin bir başka suçun işlenmesi sırasında kullanılması halinde, hem sahtecilik hem de ilgili suçtan dolayı ayrı ayrı cezaya hükmolunur.” Bu maddede belgenin sahtecilik dışında başka suçta kullanılması durumu ifade edilmiştir.

Hukuken sakat belgede sahtecilik: Sahte bir belge üzerinde sahtecilik, mümkündür. Hukuken batıl ya da feshi mümkün belgede sahtecilik, mümkün değildir. Ahlaka aykırı belgede sahtecilik: Belge içeriğinde ahlaka aykırılık varsa suç oluşmaz. Fakat kumar, fuhuş vs. alacağına ilişkin çek, bono iptal hükmüne kadar belge niteliğinde olduğundan sahtecilik suçunun oluşacağı kabul edilir.