BOLOGNA UZMANLARI V. DÖNEM ULUSAL TAKIMI PROJESİ BOLOGNA SÜRECİ: DEĞER ÜRETMEYE ODAKLI YÜKSEKÖĞRETİM YAKLAŞIMI Prof. Dr. Metin Toprak Prof. Dr. Metin Toprak V.Dönem Bologna Uzmanı SUNUM YERİ: DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ 12 Kasım 2009, KÜTAHYA

Bologna Süreci: Felsefi Arka Plan Avrupa Birliğinin Bilgi Toplumu stratejisi Avrupa Birliği ülkelerinin devlet ve hükümet başkanları Mart 2000’deki Lizbon Toplantısında 2010 yılına kadar; AB’yi “daha fazla ve daha nitelikli iş sahası ve daha büyük bir sosyal kalkınma ile birlikte giden sürekli bir iktisadi büyümeyi gerçekleştirmeyi hedefleyen, dünyanın en rekabetçi ve en dinamik bilgi temelli iktisadi alanına dönüştürme” stratejik hedefi konusunda görüş birliğine vardılar. Avrupa Konseyi 2001’de aldığı kararla Avrupa Yükseköğretim Sistemi’ni 2010 yılına kadar “dünya çapında bir kalite referansı” yapmayı hedef olarak tespit etti. Bologna süreci, AB’nin küreselleşmeye eğitim sistemi bağlamında verdiği tepkidir (Regulated globalization). Bologna süreci ile, beyin göçünün (brain drain), beyin israfının (brain waste), önüne geçilmesi ve gerek AB içinde gerekse AB dışından beyin kazanımını (brain gain) sağlama amaçlanmaktadır. Ekonomik gelişme ve bilimin ilerlemesi, bilginin (bilimsel araştırma yoluyla) üretilebilmesine, (genel ve mesleki eğitim yoluyla) aktarılmasına, (haber ve iletişim teknolojileri yoluyla) yayılmasına ve endüstri ve hizmet sektörlerinde kullanılmasına dayanır. 2

Bologna Eğitim Politikası Temel İlkeleri Sorumluluk taşıyan Bağımsızlık: Üniversiteleri güçlendirmek Avrupa işgücü piyasasında istihdam edilebilirlik Yüksek öğretim alanında hareketlilik Uyumluluk: Ortak ancak esnek bir yeterlikler çerçevesi Kalite güvencesi ve sertifikasyon (akreditasyon) Tanınma ve uluslararası açıklık Bölgede ve dünyada rekabet edebilirlik Yaşamboyu öğrenme Öğrenci merkezli öğrenme Şeffaflık 3

4 1. Kolay anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir bir akademik derece sistemi ve temel olarak 3 aşamalı yükseköğretim sistemi (Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora) 2. Ortak bir kredi sistemi (ECTS-AKTS) 3. Öğrenci/Öğretim üyesi Hareketliliği 4. Kalite güvencesi konusunda işbirliği 5. Yükseköğrenimde Avrupa boyutu 6. Yaşam boyu öğrenim 7. Öğrencilerin süreçlere katılımı 8. Avrupa Yükseköğretim Alanının (EHEA) çekiciliğinin arttırılması 9. Avrupa Yükseköğretim Alanı (EHEA) ile Avrupa Araştırma Alanı (ERA) arasındaki sinerjinin oluşturulması 10. Bu çalışmaların 2010 yılına kadar tamamlanması ve EHEA ‘nın oluşturulması Bologna Bildirgesi Yol Haritası

5 Yeterlilikler Çerçevesi Kalite Güvencesi Eğitim Planı Tasarlama Öğrenme Çıktıları Öğrenci iş yükü Tanınma Öğrenme çıktıları Öğrenci iş yükü Derecelerin karşılaştırılabilirliği (I, II, III) Öğrenim dönemleri Ortak dereceler APEL Transfer ve Biriktirme için AKTS (ECTS) Özet olarak Bologna Süreci 5

Bologna İş Yükü Ulusal Yeterlikler çerçevesi, Kalite güvencesi Öğrenme çıktılarının hazırlanması AKTS/Diploma Eki, Hareketlilikte kalite İstihdam edilebilirlik 6

7 Belirlenmiş Olan Öncelikli Paydaşlar (Projenin Temel Yaklaşımı) Üniversitelerarası Kurul Yükseköğretim Kurumları (134 kurum) Bakanlıklar (17 Bakanlık) Mesleki Yeterlilikler Kurumu Yükseköğretim Kurumları Öğrenci Konseyleri ve Ulusal Öğrenci Konseyi Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Meslek Kuruluşları (33 Kuruluş) Vakıflar (3 Vakıf) Dernekler (6 Dernek) Sendikalar ve Konfederasyonlar (2 Sendika ve 7 Konfederasyon) Öğrenciler Kolay anlaşılabilir ve karlaştırılabilir bir akademik derece sistemi

8 Ürün, sermaye, işgücü piyasaları entegre olan Avrupa Birliği perspektifi yaklaşımı sözkonusu. AB’nin ihtiyaç duyduğu işgücünün özellikleri, Üniversite eğitimli, Meslek sahibi, Sahip olduğu bilgi ve beceriyi sertifikasyonla kanıtlayabilen, Uluslararası piyasalarda çalışabilir yapıda, Avrupa’da yaygın kullanılan bir lisan bilen, Çağdaş uluslararası değerlerle barışık, Avrupa vatandaşlığı fikrine yakın, Temel bilgi teknolojilerini kullanabilen. Nasıl bir Üniversite Mezunu?

Öğrenme Çıktıları Öğrenme yetkinliği Pratikte bilgiyi uygulama becerisi Analiz ve sentez becerisi Yeni durumlara uyum yetkinliği Kişilerarası iletişim becerileri Temel bilgisayar becerileri Temel teorik bilgi

Bologna Kapsamındaki Ülkeler 19 Haziran 1999 (29 ülke) AvusturyaMacaristanPortekiz BelçikaİzlandaRomanya BulgaristanİtalyaSlovakCumhuriyeti Çek CumhuriyetiLetonyaSlovenya DanimarkaLitvanyaİspanya EstonyaLüksemburgİsveç FinlandiyaMaltaİsviçre FransaHollandaİngiltere AlmanyaNorveçİrlanda YunanistanPolonya 19 Mayıs 2001 Prag Bakanlar Konferansı (+4=33 ülke) Hırvatistan,Lihtenştayn, Kıbrıs,Türkiye 19 Eylül 2003 Berlin Bakanlar Konferansı (+7=40 ülke) ArnavutlukRusya FederasyonuAndora Sırbistan-KaradağBosna-HersekMakedonya. Vatikan Cumhuriyeti Mayıs 2005 Bergen Bakanlar Konferansı (+5=45 ülke) Ermenistan,Azerbaycan,Gürcistan, MoldovaUkrayna 2007 Londra Bakanlar Konferansı (+1=46) Karadağ Nisan 2009 Leuven ve Louvain-la-Neuve Bakanlar Konferansı 10

Bologna Sürecine Üye Uluslararası Kuruluşlar 11 European Commission (Avrupa Komisyonu), Council of Europe (Avrupa Konseyi), EUA – European University Association (Avrupa Üniversiteler Birliği), EURASHE – European Association Institutions in Higher Education (Avrupa Yükseköğretim Kurumları Birliği) Bologna İzleme Grubu (Bologna Follow-Up Group, BFUG)’nda oy kullanma hakkına sahip olan Avrupa Komisyonu dışında kalan kuruluşlar, BFUG’nin resmi danışman üyeleridir. ESIB – The National Unions of Students in Europe (Avrupa Ulusal Öğrenci Birlikleri), UNESCO-CEPES – Center for Higher Education, (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu – Yükseköğretim Merkezi) EI – Education International Pan- European Structure (Uluslararası Eğitim Avrupa Yapısı), ENQA – European Association for Quality Assurance in Higher Education (Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvencesi Birliği), ETUCE – Union of Industrial and Employers’ Confederations of Europe (Avrupa Sanayi ve İşverenler Konfederasyonları Birliği)

Bologna Öncesi Bologna Bildirgesi, Avrupa eğitim-öğretim sisteminin yeniden modernleştirilmesi amacıyla Temmuz 1999’da ilan edildi. Bologna’dan önce başlıca iki hazırlayıcı unsur vardır: İlki, 430 Avrupa üniversite rektörü 1988 yılında, Bologna Üniversitesinin 800’üncü yılı dolayısıyla bir Magna Charta yayınladı. Bu belge hedef olarak “yüksekokul geleneklerindeki köklü değerlere sadık kalınması ve Avrupa üniversiteleri arasında daha güçlü bağların kurulmasının teşvik edilmesi”ni deklare etti. İkincisi, Fransa, İtalya, İngiltere ve Almanya eğitim bakanlarının 1998’de Sorbon Üniversitesinin 800’üncü yılı dolayısıyla imzaladıkları Sorbon Bildirgesi oldu. Bu bildirgede Avrupa yüksek öğretim sisteminin geliştirilmesine ilişkin birkaç temel ilke ortaya konuldu. “Avrupa Yüksek Eğitim Mimarisinin Uyumlulaştırılması Projesi” ilan edildi. 12

Bologna ne kadar başarılı? Bologna uygulaması, ülkeden ülkeye farklılaşma gösterse de bugüne kadarki performansı oldukça başarılı görülmektedir. Üye ülkelerin yüksek öğretim sistemlerinde dönüşüm süreci başarıyla devam etmektedir. Farklı ülkelerdeki üniversiteler arasında ortak programlar başta olmak üzere çeşitli işbirliği formlarının yaygınlaşmaya başlamıştır. Bologna, ABD, Kanada, Avustralya, Latin Amerika ve Asya gibi Avrupa dışındaki bölgelerin de yoğun ilgisini çekiyor. ABD ve Avustralya Bologna’yı aşama aşama veya aynen kabul etme yönünde yoğun çalışmalar yürütüyor. AB üniversitelerinin yüzde 80’inden fazlası (2003: %50) üç aşamalı sistemi kullanıyor. AB üniversitelerinin yüzde 70’inden fazlası ECTS’i kullanıyor. 13

Bologna Süreci: Eleştiriler Aşırı yasal ve kurumsal düzenleme yükü. Özellikle lisans ve meslek yüksek okulu öğrencileri için aşırı iş yükü. Öğretim ve araştırma arasındaki uyum ilişkisinin tehlikeye girmesi, üniversitelerin diploma fabrikalarına dönüşmesi. Lisans öğrenimi düzeyinde ülkeler arasında hareketlilik artmamaktadır. Eğitim-öğretim süresi bakımından kayda değer bir etki gözlenmemektedir. Demokratik olmayan karar alma süreçlerinin artması. Doktora derecesi bağımsız araştırmanın ilk adımı olmalı, eğitim sürecinin üçüncü adımı değil. Bologna süreci çeşitliliği (diversity) hızlandırmalı, uyumu (harmonization) değil. 14

Performanslar 5 Temel Konu 1.İstihdam Edilebilirlik 2.Kalite Güvencesi 3.DE ve Kredi Sistemleri 4.Yaşam Boyu Öğrenme 5.Sosyal Boyut 15

Avrupa Yükseköğretim Alanı için Yeterlilikler Çerçevesi Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Alana Özgü Yeterlilikler Program Çıktıları Öğrenme Çıktıları Beceriler ve Yetkinlikler Yeterlilikler Program Çıktıları Öğrenme Çıktıları 16

Bologna Süreci Kapsamında Ne Yapmamız Gerekiyor? Öğrenci Merkezli Eğitim son yıllarda Bologna Sürecinde ortaya çıkan en önemli gelişmelerden birisidir. Üniversitelerin, oluşturulan Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi ve çalışmaları başlatılan Alana Özgü Yeterlilikleri gözönünde bulundurarak tüm programlar için “program çıktıları” nı tanımlamaları gerekmektedir. Bunun için her bir ders bazında “öğrenme çıktıları” belirlenmelidir. 17

Bölüm Misyonu Paydaş GörüşleriEğitim Amaçları Program Çıktıları Avrupa Yeterlilikler Çevresi Ulusal Yeterlilikler Çevresi Alana Özgü Yeterlilikler Program Çıktıları’nın Oluşturulması 18

 Yeterlilik bir yükseköğretim kademesini başarı ile tamamlayan bir kişinin neleri bileceğinin, neleri yapabileceğinin ve nelere yetkin olacağının tanımıdır.  Yeterlilikler çerçevesi bunları organize eden ve sınıflandıran yapıdır.  Yeterliliklerin kazanılma derecesi, her ders/modül esnasında ve sonunda uygun ve nesnel yöntemlerle “öğrenme çıktıları” olarak ölçülür. Yükseköğretim Kademeleri: Ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora Yeterlilikler ve Yeterlilikler Çerçevesi 19

20 1. Avrupa Yükseköğretim Alanı için Yeterlilikler Çerçevesi (The overarching framework for qualifications of the EHEA) “QF - EHEA”: Bologna Süreci-Bergen Kararı, Mayıs Yaşam Boyu Öğrenim için Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (European Qualifications Framework for Lifelong Learning) “EQF-LLL”: Avrupa Parlementosu ve Konseyi tarafından 23 Nisan 2008’de kabul edilmiştir. İki ayrı çerçevenin yaklaşımları farklı, amaçları aynıdır. Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (Şemsiye Çerçeveler) Kolay anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir bir akademik derece sistemi

21 QF-EHEA ve EQF-LLL Düzey Tanımlayıcıları Bilgi ve Kavrama Bilgiyi ve Kavrananları Uygulama Karar Verme İletişim Becerileri Öğrenme Becerileri QF-EHEA DÜZEY TANIMLAYICILARI Bilgi Beceriler EQF-LLL DÜZEY TANIMLAYICILARI Geniş çerçevede yetkinlikler: 1.Bağımsız çalışabilme ve sorumluluk 2.Öğrenme yetkinliği 3.İletişim ve sosyal yetkinlikler 4.Alana özgü ve mesleki yetkinlikler Kolay anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir bir akademik derece sistemi

22 AVRUPA YÜKSEKÖĞRETİM ALANI KALİTE GÜVENCESİ STANDART VE İLKELERİ (ENQA Raporu, 2005, 2009) İç Kalite Güvencesinin Avrupa Standartları ve Temel İlkeleri Dış Kalite Güvencesinin Avrupa Standartları ve Temel İlkeleri Dış Kalite Güvence Ajansları için Avrupa Standartları Kalite Güvencesi için Politika ve Prosedürler Program ve Kazanımların Onaylanması, izlenmesi ve Düzenli Olarak Gözden Geçirilmesi Öğrencilerin Değerlendirilmesi Öğretim Elemanının Kalite Güvencesi Öğrenme Kaynakları ve Öğrencilere Sağlanan Destek İletişim ve Bilgi Sistemleri Kamunun Bilgilendirilmesi İç Kalite Güvencesi Prosedürlerinin Kullanımı Dış Kalite Güvencesi Süreçlerinin Gelişimi Karar Kriterleri Amaca Uygun Süreçler Raporlama İzleme Prosedürleri Periyodik Gözden Geçirmeler Sistem Çapında Analizler Yükseköğretim için Dış Kalite Güvencesi Yöntemlerinin Kullanımı Resmi Statü Etkinlikler Kaynaklar Görev Bildirisi Bağımsızlık Kuruluşlar Tarafından Kullanılan Dış Kalite Güvencesi Kriterleri ve Süreçleri Güvenirlik Sağlama Yöntemleri Kalite güvencesi Dış Kalite Güvence Sisteminin gelişim düzeyi Öğrenci Katılımı Uluslararası Katılım

23 Mevcut önemli birikim ABET (Accreditation Board for Eng. & Tech.) - 4 Üniversitemizde 42 mühendislik programı akredite olmuş durumdadır. MÜDEK (Mühendislik Değerlendirme Kurulu) - 6 Üniversitemizde 27 mühendislik programı akredite olmuş durumdadır. Öğretmen Eğitiminde Standartlar ve Akreditasyon EUA (Avrupa Üniversiteler Birliği) - 21 Üniversitemiz Kurumsal Değerlendirme Sürecinden geçmiştir. Üniversitelerimizde Kalite konusunda yüksek seviyede bilinçlenme ve yapılan çalışmalar. YÖK Yönetmeliği: “ Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” ( 20 Eylül 2005) Eğitim, araştırma ve İdari hizmetlerin değerlendirilmesi ve kalitesinin arttırılması Berlin Bildirisi ve ENQA (European Assoc. for QA in HE) prensipleri ile uyumlu Dış Değerlendirmeye açık sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Yükseköğretim Değerlendirme ve Kalite Güvencesi Kurumu Kanunu- 2009(?) Kalite güvencesi Dış Kalite Güvence Sisteminin gelişim düzeyi Öğrenci Katılımı Uluslararası Katılım ÜLKEMİZDE:

Bologna Süreci: Öğrencilere yönelik içerimler Öğrenci eğitim gördüğü programın içeriği, sağladığı yeterlikler, iş yaşamında karşılık geldiği meslekler konusunda; bilgi, beceri ve yetkinlik düzeyinde bilgi sahibi olur. Öğrenci, bedava hizmet sunulan bir durumda olmayıp; kendi zamanını ve çabası ile toplumun parasal kaynaklarını kullanarak hizmet alan, bu nedenle aldığı hizmetin tatmin düzeyini sadece üniversite açısından değil, kendi üstüne düşen sorumluluk bakımından da sorgulayan, hesaplayabilen bir konuma doğru yönlendirilmektedir. Öğrenci, üniversite yönetimini (rektörlük, dekanlık/yüksek okul, bölüm, program) akademik, idari ve fiziksel ortamın yeterliği bağlamında ele alıp performans değerlendirmesi yapan paydaş konumundadır. Kaliteli eğitim-öğretimin iki ana unsuru olan öğretim elemanı ile öğrencinin, birbirini oluşturulmuş kalite güvence sistemlerini işleterek, sorumlulukları maksimum düzeyde yerine getirmeleri beklenmektedir. Aynı şekilde, üniversitenin ilgili düzeydeki yönetim organlarının da kalite güvence sistemini etkin işletmesi beklenmektedir. 24

25 Bologna Süreci: Sosyal Boyut Bologna Bildirisi (1999)Değinilmiyor Prag Bildirisi (2001) İlk defa “Sosyal Boyut” kavramı kullanılması (ESIB) Kamu sorumluluğu Öğrenci katılımı Berlin Bildirisi (2003) Sistematik vurgu var Eşitsizliklerin giderilmesi Sosyal Bütünleşme Bergen Bildirisi (2005) Sürecin temel öğelerindendir Hükümetlerin sorumluluğu Londra Bildirisi (2007) Eşit fırsata dayalı katılım Ulusal Strateji ve Politika raporları

26 Bologna Süreci: Neden Sosyal Boyut? Tüm bireylerin kişisel gelişimleri, sürdürülebilir istihdam ve aktif vatandaşlık için yüksek öğrenim olanaklarından yararlanabilmesi. Yüksek öğrenimde kaliteyi artırarak toplumlarımızın sosyal, kültürel ve ekonomik gelişiminin güçlendirilmesi. Avrupa Yüksek Öğrenim Alanının kalite ve çekiciliğinin artırılması.

Sosyal Boyut-1 Sosyal Boyut kavramı, genel anlamda, “yükseköğretime erişen, yükseköğretime katılan ve yükseköğretimi tamamlayan öğrenci gruplarının toplumların çeşitliliğini yansıtması hedefi”ne ulaşma sürecidir. Bu süreç, ülkeler ve toplumlara bağlı olarak farklılaşır. 27

Sosyal Boyut-2 Yükseköğretimde “Sosyal Boyut” kavramının temel unsurları şu şekilde sıralanmaktadır: Yükseköğretime erişimde eşit fırsatlara sahip olmak (Kaliteli yükseköğretime eşit erişim) Toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik gelişimlerini güçlendirmek Avrupa yükseköğretiminin kalitesini ve çekiciliğini artırmak Öğrenciler için uygun çalışma ve yaşam şartları oluşturmak Yükseköğretime erişimi artırmak için öğrencilere rehberlik ve danışmanlık hizmetleri sunmak Dezavantajlı öğrenci gruplarının hükümet tarafından desteklenmesi Yükseköğretime erişimde ve yükseköğretim içerisinde esnek öğrenim yolları oluşturmak Öğrencilerin yükseköğretim yönetimine katılımını sağlamak 28

Sosyal Boyut-3 Toplum içerisinde sosyal uyumun güçlendirilmesi, eşitsizliklerin azaltılması, bilgi, beceri ve yetkinliklerin artırılması açısından; “Öğrencilerin sosyal ve ekonomik durumlarından kaynaklanan herhangi bir engelle karşılaşmaksızın eğitimlerini tamamlamaları sağlanmalıdır. Sosyal boyut, dünya yüksek öğretim piyasasında, Avrupa Yüksek Öğretim Alanını çekici ve rekabetçi yapmanın bir parçasıdır (dış boyut). Sosyal boyut, esas olarak hareketlilik ile ilişkilidir. 29

Sosyal Boyut-4: Eşit Erişim Yükseköğretimin sosyal niteliğinin önemi vurgulanıyor ve kaliteli eğitime erişimde fırsat eşitliğinin sağlanması hedefleniyor. Temsil edilmeyen gruplara ait öğrencilerin imkanlarının teşvik edilmesi ve eğitimlerini tamamlamaları için elverişli koşulların sağlanması yolu ile yükseköğretime erişim genişletilmelidir. Bu da, öğrenme çevrelerinin iyileştirilmesi, eğitimin önündeki tüm engellerin kaldırılması ve öğrencilerin her seviyede eğitim imkanlarından faydalanabilmesi için uygun ekonomik koşulların sağlanması ile mümkün olacaktır. Her katılımcı ülke, yükseköğretime katılımın genişletilmesi ve temsil edilmeyen gruplara ait öğrencilerin yükseköğretime katılımlarının arttırılması için önümüzdeki on yılın sonunda gerçekleşecek ölçülebilir hedefler belirleyecektir. Yükseköğretimde eşitliğin sağlanması için harcanan çabalar, eğitim sisteminin diğer alanlarında gerçekleştirilecek eylemler ile de desteklenmelidir. 30

31 Sosyal Boyut-5: Nihai Hedef Üniversiteler sadece meslek kazandıran kurumlar değildir! Kişisel ve sosyal becerilerin geliştirilmesi Sosyal sorumluluk sahibi vatandaşlar yetişmesi Üniversite sonrası yaşama hazırlık

TEŞEKKÜR EDERİM Prof. Dr. Metin Toprak TEŞEKKÜR EDERİM Prof. Dr. Metin Toprak V.Dönem Bologna Uzmanı