EK FİİL / EK EYLEM /

Ek Fiil İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapar Duyulan Geçmiş Zaman -imiş Bilinen Geçmiş Zaman -idi Şart Kipi -ise Ek Fiilin Geniş Zamanı -dir Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiiller yapar RİVAYET BİRLEŞİK ZAMAN -İMİŞ HİKÂYE BİRLEŞİK ZAMAN -İDİ ŞART BİRLEŞİK ZAMAN -İSE

Ek fiilin iki görevi vardır: İsim soylu sözcüklere eklenerek onları cümle içinde yüklem yapan; basit zamanlı fiillere gelerek de onları birleşik zamanlı olmasını sağlayan “-i (mek)” fiiline denir. 1- İsim Soylu Kelimeleri Yüklem Yapar Birleşik Zamanlı Filler Yapar. 2- Basit Zamanlı Fiilleri Ek fiilin iki görevi vardır:

Yüklem: Çekimli olan ögedir. 1- İsim Soylu Kelimeleri Yüklem Yapar: Dün çok hastaydım. -idi Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun. -imiş Bu çocuğun sesi güzel. -dir Hava güzelse yürüyüşe çıkalım. -ise Yüklem: Çekimli olan ögedir.

a- Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (-i miş) Bahsedileni duyma, öğrenme, sonradan fark etme anlamı vardır. Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun. O gün biz çok yorgunmuşuz. Eskidende çok güzelmişsiniz. Burada Ayşe Hanım diye biri varmış. Bir varmış, bir yokmuş, Allah’ın kulu çokmuş

İyi- y- miş-im İyi- y- miş-sin İyi- y- miş İyi- y- miş-iz İyi- y-miş-siniz İyi- y-miş-ler İyi değil-miş-im İyi değil-miş-sin İyi değil-miş İyi değil-miş-iz İyi değil-miş-siniz İyi değil-miş-ler

b- Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-i di) Bahsedilen duruma tanık olma anlamı vardır. Dün çok hastaydım. Eskiden burası bir parktı. Az önce sizi arayan kimdi. O en sevdiğim kitaptı. O gün onlar sınavdaydılar. Siz hafta sonu piknikteydiniz.

İyi- y- di-m İyi- y- di-n İyi- y- di İyi- y- di-k İyi- y- di-niz İyi- y- di-ler İyi değil- di-m İyi değil- di-n İyi değil- di İyi değil- di-k İyi değil- di-niz İyi değil- di-ler

c- Ek Fiilin Şart Kipi (-i se) Ek fiilin şartı, isim ve isim soylu kelimelere eklendiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı katar. Hastaysanız doktora gidiniz. (doktora gitmenin şartı hasta olması.) Baban zenginse bize de yardım eder. Hüzünlüyse mutlaka şiir okumuştur. İyi bir adamsan sözlerine dikkat etmelisin. Hava güzelse yürüyüşe çıkalım.

İyi- y- se-m İyi- y- se-n İyi- y- se İyi- y- se-k İyi- y-se-niz İyi- y-se-ler İyi değil- se-m İyi değil- se-n İyi değil- se İyi değil- se-k İyi değil- se-niz İyi değil- se-ler

ç- Ek Fiilin Geniş Zaman Kipi (-dir) Bahsedilen durumun her zaman gerçekleştiği anlamı vardır. Çoğunlukla “dir” geniş zaman eki 3.tekil şahıs dışında kullanılmaz, isim soylu kelimenin yüklem olmasından kullanıldığını anlarız. Ben bir küçük kelebeğim. Üstümüze doğan bir güneşsin sen. Her taraf bugün bir başka güzel(dir). Türk halkı bağımsızlığını, Ulu Önder’e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur. Anadolu’da dağların ve köylerin sonsuz bir biteviyeliği var. (dır)

İyi- y- im İyi- sin İyi- dir İyi- y-iz İyi- siniz İyi- dir-ler İyi değil-im İyi değil-sin İyi değil-dir İyi değil-iz İyi değil-siniz İyi değil-dir-ler İyi değil mi-y-im? İyi değil mi-sin? İyi değil mi-dir? İyi değil mi-y-iz? İyi değil mi-siniz? İyi değil mi-dir-ler? İyi mi-y- im? İyi mi-sin? İyi mi-dir? İyi mi-y-iz? İyi mi-siniz? İyi mi-dir-ler?

2- Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiiller Yapar: Cumhuriyet 1923'te kuruldu. Çanakkale'ye dün epeyce kar yağmış. Babam odasında kitap okuyor. Bu toplantıya onu çağırmayacağız. Meyveli ağacı taşlarlar. Yarın mutlaka okula gelmeli. Biraz daha beklesek otobüse binerdik. İyilik edelim, iyilik bulalım. Biraz sabırlı ol.

Çanakkale'ye dün epeyce kar yağmış idi. Babam odasında kitap okuyor ise. Yarın mutlaka okula gelmeli ymiş.

1. Hikâye birleşik zamanı Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “idi” (-dı, -di, ...) getirilerek oluşturulur. “idi” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-di” hâlini alır.   Bu birleşik çekim, basit zamanla belirtilen işin bilinen geçmiş zamana ait olduğunu gösterir. Ek fiilin Hikayesi (i-di) Yaptıy-dım (görülen geçmiş zamanın hikayesi) Yapmış-tım (duyulan geçmiş zamanın hikayesi) Yapıyor-dum (şimdiki zamanın hikayesi) Yapacak-tım (gelecek zamanın hikayesi) Yapar-dım (geniş zamanın hikayesi) Yapmalı-y-dım (gereklilik kipinin hikayesi) Yapa-y-dım (istek kipinin hikayesi) Yapsa-y-dım (şart kipinin hikayesi) Not : Ek fiilin emir kipi çekimi yoktur. Çekimi Gez – se – y- di- m Gez – se – y- di- n Gez – se – y- di Gez – se – y- di- k Gez – se – y- di- niz Gez – se – y- di- ler

2. Rivayet birleşik zamanı Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “imiş” ek-fiili getirilerek yapılır. “imiş” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-miş” hâlini alır.   Emir ve bilinen geçmiş zaman çekimleri hariç diğer basit zamanlı çekimlerin rivayet birleşik zamanlı çekimleri vardır. Bu birleşik çekim, basit zamanla belirtilen işin öğrenilen geçmiş zamana ait olduğunu gösterir. Bu fiillerde kesinlik yoktur. Ek Fiilin Rivayeti (i-miş) Hazırlamış-mış (duyulan geçmiş zamanın rivayeti) Hazırlıyor-muş (şimdiki zamanın rivayeti) Hazırlayacak-mış (gelecek zamanın rivayeti) Hazırlar-mış (geniş zamanın rivayeti) Hazırlamalı-y-mış (gereklilik kipinin rivayeti) Hazırlaya-y-mış (istek kipinin rivayeti) Hazırlasa-y-mış (şart kipinin rivayeti) Not: Görülen geçmiş zamanın rivayeti yoktur. Çekimi Gez- ecek- miş- im Gez- ecek- miş- sin Gez- ecek- miş Gez- ecek- miş- iz Gez- ecek- miş- siniz Gez- ecek- miş- ler ( Gez- ecek- ler –miş)

3. Şart birleşik zamanı Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “ise” ek-fiili getirilerek yapılır. “ise” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-se” hâlini alır.    Emir, dilek-şart ve istek çekimleri hariç diğer basit zamanlı çekimlerin şart birleşik zamanlı çekimleri vardır. Bu birleşik çekim, basit zamanla belirtilen işin bilinen şarta bağlı olduğunu gösterir. Fiili bir başka fiilin koşulu yapar.  Çekimi Gez- i- yor – sa – m Gez- i- yor – sa - n Gez- i- yor – sa Gez- i- yor – sa - k Gez- i- yor – sa - nız Gez- i- yor – sa – lar (Gez- i- yor – lar – sa) Güldü-y-se-k (görülen geçmiş zamanın şartı) Gülmüş-se-k (duyulan geçmiş zamanın şartı) Gülecek-se-k (şimdiki zamanın şartı) Gülüyor-sa-k (gelecek zamanın şartı) Güler-se-k (geniş zamanın şartı) Gülmeli-y-se-k (gereklilik kipinin şartı) Not: İstek ve şart kipinin birleşik zaman çekimi yoktur. Not: Birleşik zamanlı fiiller ile birleşik yapılı fiilleri karıştırmamalıyız. Söylüyordum (Birleşik zamanlı fiil) Söyleyebilirim (Birleşik yapılı fiil)

Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar Ek fiil cümleye “şart, küçümseme, gereklilik, terk edilmiş bir alışkanlık, kesinlik, başkasından duyma, ihtimal, gerçekleşmemiş niyet…” anlamları katar. Kar yağarsa yollar kapanır. (şart) Sınava çok çalışmışmış. (küçümseme) Sabah erkenden yola çıkmalıydık. (gereklilik) Eskiden çok çay içerdim. (terk edilmiş alışkanlık) Uygarlık yazının bulunmasıyla başlamıştır. (kesinlik) Bakışları insanı çok etkilermiş (başkasından duyma) Şimdi çoktan uyumuştur. (ihtimal) Hani bayramda bize gelecektiniz. (gerçekleşmemiş niyet)