DAVRANIŞÇI TERAPİ

TARİHÇESİ Davranış değiştirme, uyum sağlamaya yönelik; davranışçı terapi ise, çeşitli bozuklukları tedavi etmek amacıyla uygulanan klinik bir yaklaşımdır. Klasik ve edimsel koşullanmayı kullanır. Albert Bandura, 1960’larda klasik ve edimsel koşullanmayı birleştiren sosyal öğrenme kuramını geliştirmiştir. Gözlenen davranış, değişimi sağlayacak deneyimlerin öğrenilmesi ve değerlendirme odak noktasıdır.

Dört gelişim alanı çerçevesinde incelenebilir. Klasik koşullanma, edimsel koşullanma, sosyal öğrenme kuramı ve bilişsel davranışçı terapi. Klasik koşullanmada davranışlar, edilgen durumdaki organizmadan elde edilir. Edimsel koşullanmada, davranışlar sonuçlarından etkilenmektedir. Skinner, pekiştirme olmadan öğrenmenin gerçekleşmediğini ileri sürmektedir.

Sosyal öğrenme çevre, kişisel etkenler (inançlar, tercihler, beklentiler, kendilik algılaması) ve bireysel davranış arasındaki üç alanda karşılıklı etkileşimi kapsamaktadır. Bilişsel davranışçı terapi, bilişsel süreçlerin davranış değişimindeki rolünü vurgulamaktadır. Günümüzde, davranışçı terapi bilişsel terapiyle bütünleşme eğilimindedir.

Pavlov’un deney düzeneği

Demokratik bir ortam kendini güvende hissetme, Demokratik bir ortam kendini güvende hissetme, görüşlerini rahatlıkla (koşulsuz uyarıcı) açıklama (koşulsuz tepki) Demokratik bir ortam + ders kendini güvende hissetme, görüşlerini rahatlıkla (koşulsuz uyarıcı) (koşullu uyarıcı) açıklama Ders kendini güvende hissetme, (koşullu uyarıcı) görüşlerini rahatlıkla açıklama

TEMEL KAVRAMLAR İnsan Doğası Görüşü Davranışçı terapi, kişilere daha fazla sayıda tepki verme seçeneği sağlayacak şekilde becerilerini arttırmayı amaçlar.

Temel özellikleri 1. Davranışçı kavramlar ve işlemler açık bir şekilde anlatılır, deneysel olarak test edilir ve sürekli gözden geçirilir. 2. Danışanın mevcut problemleri ve bu problemleri etkileyen faktörler ile ilgilenir. 3. Eylem yönelimli bir yaklaşımdır, öğrenilen beceriler uygulanır.

4. Danışanın içinde bulunduğu doğal çevrede gerçekleşir. 5. Uygulanan müdahaleler dikkatle değerlendirilir. 6. Danışmanlar, danışanların kendi terapilerini başlatma, yönetme ve değerlendirmeleri için danışanları eğitir. 7. Bu kişi için, hangi koşullarda, hangi müdahale yöntemi, kim tarafından uygulanırsa etkili olur? (bireysellik) 8. İşbirliğine dayalı, eşdüzey ilişkidir. 9. Pratik uygulamalar üzerinde durulur. 10. Kültür dikkate alınır.

TERAPÖTİK AMAÇLAR Temel amaç, danışanların kişisel seçimlerini arttırmak, öğrenmeyi sağlamak için yeni koşullar yaratmaktır. Başlangıçta hedef belirlenir, ara ara hedefe ne kadar yaklaşıldığı değerlendirilir. Amaçların belirlenmesinde izlenecek yol; Danışman hedeflerin gerekçelerini belirtir, Danışan değişimden sorumludur Hedeflerin avantaj ve dezavantajları çıkarılır. Hedefler izlemeye alınır. Amaçlarla ilgili davranışlar, değişim için gerekli koşullar ve hareket planı üzerinde çalışılır.

Terapistin işlev ve rolü Danışman aktiftir ve şu görevlerde rol alır; Sorun hakkında bilgi toplayarak işlevsel değerlendirme yapmak. Uygun bir tedavi planı hazırlamak ve uygulamak Davranış değişikliğinin sürekliğini sağlamak için stratejiler kullanmak İlerlemeyi izlemek Tedavi sonrasında değerlendirmeler yapmak

Evden dışarı çıkmasına engel olan kaygılarını azaltmak isteyen bir danışan düşünelim; Danışman kaygı hakkında sistematik bilgi toplar Davranışçı hedefler geliştirilir Stratejiler belirlenir Kontrat yapılır Sonuçlar birlikte değerlendirilir. Danışmanlar model alındıklarını unutmamalıdırlar!!!!!!!!!!

Terapide danışanın rolü Danışanlar değişime teşvik edilir, işbirliği beklenir. Yaşantılarına aktarmalarında yardımcı olunur. İçgörü kazanma yetmez, eylem beklenir. Danışanların davranış seçeneklerinde artış yaşanır ve kişisel özgürlük yelpazeleri de genişler.

Danışma ilişkisi İyi bir danışma ilişkisi, danışanın terapiye açık olma ihtimalini artırır. Danışanın değişimini hızlandırmada danışan-danışman ilişkisinden yararlanılır. İlişki değişim için bir temeldir. Davranışçılar, istenilen değişimini ilişkiden çok, kullanılan davranışçı teknikler sayesinde olduğunu kabul ederler.

TERAPÖTİK TEKNİK VE İŞLEMLER Danışan sorunlu davranışın sıklığını kaydeder. Bu kayıt, davranış değiştirme planı hazırlarken ve uygulamanın değerlendirilmesinde önemlidir. Farklı tekniklerin kullanımına açıktır.

Uygulamalı davranış analizi: Edimsel koşullanma teknikleri Olumlu ve olumsuz pekiştirmenin amacı, hedef davranışın tekrarlanma sıklığını arttırmaktır. Olumsuz pekiştirmede, birey itici bir uyarıcıdan kaçınmak için istenilen bir davranışta bulunmaya teşvik edilir. Sönme, pekiştirilmiş bir tepkiye yol açan pekiştirecin ortadan kaldırılmasıdır. Pekiştirmenin amacı, hedef davranışı arttırmak, cezanın amacı ise, davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmaktır. Olumlu ceza (yaramazlık yapan çocuğu azarlamak) ve olumsuz ceza (sokağa çıkmasına izin vermemek)

İşlevsel değerlendirme modeli (planlama) 1. İlk adım, öncüller ve sonuçlar hakkında bilgi toplamak için işlevsel bir değerlendirme yapmaktır. 2. Görüşme ve gözlem yapmak 3. Sorunlu davranış hakkında hipotez geliştirilir 4. İşlevsel uygulamalar hazırlanır Sorunlu davranışın yerini alacak istenilen davranışı pekiştirme Sorunlu davranışın sönmesini sağlama 5. İşlevsel yaklaşım denendikten sonra olumsuz ceza yöntemleri kullanılır

Sistematik Duyarsızlaştırma Joseph Wolpe tarafından geliştirilmiş, klasik koşullanma ilkesine dayanır. Yüzleştirme terapisi de denir. Danışanla kaygıyla ilgili bilgi edinmek için ön görüşme yapılır. Aşamaları; 1) Gevşeme eğitimi 2) Kaygı hiyerarşisinin oluşturulması (en kötü durumdan başlayıp en az kaygı yaratan duruma doğru gidilir) 3) Uygun sistematik duyarsızlaştırma (danışan gevşeme durumundayken en az kaygı yaratan durumu hayal etmesi istenir. Aşamalar tek tek arttırılır)

100 Bir mağazada kendi başına kalmak 95 Mağazanın kapısından içeri girmek 90 Mağazaya yakın bir yerde otobüsten inmek 80 Mağazaya otobüsle gitmek 70 Mağazaya gitmek için otobüse binmek 60 Otobüs durağına yürümek 50 Mağazaya gitmek için dairesinden ayrılmak 40 Birine mağazaya gideceğini söylemek 30 Bir mağazaya gitmeyi düşünmek

Yüzleştirme Terapileri Yerinde duyarsızlaştırma: Korku yaratan durumların zihinde değil gerçekten maruz bırakmaktır. Danışmanlar, danışanlarına eşlik edebilirler. Ör: Asansör, üst geçit Taşırma: Yerinde veya zihinde canlandırma yoluyla duruma uzun süre maruz bırakılma terapisidir. Tedavinin sıkıntı verici yönlerini, geçici olarak yaşamanın olumlu ve olumsuz etkilerini düşündükten sonra danışanların tedaviye başlama kararı vermeleri gerekir.

Göz Hareketlerini duyarsızlaştırma ve yeniden işleme yöntemi Özellikle travma sonrası stres tepkilerinde kullanılır. Sekiz aşaması vardır. 1. Danışan değerlendirilir, amaçlar belirlenir ve tedavi planı hazırlanır. 2. Gevşeme süreci başlatılır ve hayal kurabileceği güvenli bir ortam oluşturulur. 3. Rahatsızlığa neden olan olayla ilgili olumsuz biliş tanımlanır, kaygıyı azaltacak olumlu bir bilinç bulunur.

4. Danışan travmatik hayali gözünde canlandırır, olumsuz bilişi söze döker ve fiziksel duyulara dikkat eder. Danışman 12-24 kez hızlı bir şekilde öne arkaya doğru hareket ettirdiği parmağını izlemesini söyler. Hayalini, hissettiğini ve düşündüğünü danışmana aktarması istenir. 5. Danışanın olumsuz bilişinin yerine, olumlu bilişin koyulması 6. Olumlu bilişin kurulduktan sonra, herhangi bir gerginliğin saptanması gerekir. Bedenindeki gerilimi hissedip olumlu bilişi yaşayabildiğinde bedenini taramayı bırakabilir. 7. Danışanla gevşeme, kendini izleme ve hayal kurma, nefes alma alıştırmaları ev ödevi olarak verilir. 8. Değerlendirme aşaması

Atılganlık Eğitimi Atılganlık eğitimi, Duygularını ifade edemeyenler Hayır demekte zorlananlar Aşırı kibar olup başkalarının kendisini kullanmasına imkan tanıyanlar Düşüncelerini ifade etme hakkı olmadığını düşünenler Sosyal fobileri olanlar için yararlı olabilir. Danışman davranışı hem öğretir hem de model oluşturur. Davranışla birlikte atılganlık eksikliğine bağlı inanışlarından kurtulmalarına yardımcı olur. Psikoeğitim programları olarak uygulanır.

Kendini Yönetme Programları ve Kendi Kendine Yönlendirilmiş Davranış Kendini izleme, kendini ödüllendirme, kendi kendine taahhütte bulunma, uyaran kontrolü ve kendini model almayı içerir. Ör: Sigarayı bırakma, diyet Watson ve Tharp (2002) tarafından ortaya konulan temel aşamalar: 1. Amaçları seçmek 2. Amaçları hedef davranışlara dönüştürmek 3. Kendi kendini izleme 4. Değişiklik planı hazırlamak 5. Uygulama ve Sonuçları değerlendirme

Çok Modelli Terapi Lazarus tarafından geliştirilen kapsamlı, sistematik ve bütüncül davranışçı terapi yaklaşımıdır. Kişiye özgü teknikler uygulanması önerilir. Başka terapi sisteminin tekniklerinden yararlanılır. Yaklaşımın temelinde insanların karmaşık kişiliklerinin yedi temel işlevsel alana ayrılabileceği önermesi yatar.

1. Davranış: ölçülebilir ve gözlemlenebilir açık davranışları içine alır. 2. Duygular: Duyguları, güçlü hisleri kapsar. 3. Hissetme: Beş temel duyu ile ilgilidir. 4. Hayal: Anıları, rüyaları, hayalleri içine alır. 5. Bilinç: kişinin temel değer, tutum ve inançlarını içerir. 6. Kişiler arası İlişkiler: diğer insanlarla etkileşimle ilgilidir. 7. İlaçlar/biyoloji: Bireylerin beslenme ve spor yapma alışkanlıkları

STAN OLGUSU İLE ÇALIŞMA Amaç, suçluluk ve kaygı duygularına yol açan davranışını değiştirmektir. Genel hedeflerini somut ve ölçülebilir hedeflere dönüştürüyor. Atılgan davranışlarını patronuna karşı kullanıyor. Davranışın prova edilmesi yöntemleri kullanılıyor Uygun başa çıkma davranışlarını öğrenerek, gerçekçi olmayan kaygı ve suçluluğu ortadan kaldırıyor.

KATKILARI VE SINIRLILIKLARI Somut yöntemler ortaya koyması kültürel avantajıdır. Danışanın yaşamının sosyal ve kültürel boyutlarını göz önünde bulundurur. Danışan ve danışman istenen değişikliğin avantaj ve dezavantajlarını tartışmalıdır.

Davranışçı terapi, belirsizlikler değil «belirlilikler» üzerinde durur. Çocuk yetiştirme, sağlık alanlarında da kullanılır. Deneysel araştırma yürütülen bir alandır. Beş eleştiri getirilmiştir. 1. Davranışları değiştirebilir, fakat duyguları değiştiremez 2. İlişkisel faktörleri gözardı etmektedir Lazarus: İlişki, tekniklerin kök salması için gerekli olan topraktır»

3. İçgörü kazanmasında rol oynamaz: Davranışın değişimi, kavrayışta da değişikliğe yol açar, iki yönlü yol gibidir. 4. Nedenlerden çok semptomlar üzerinde odaklanır: Değişen mevcut çevre koşulları davranışı değiştirir. 5. Terapistin kontrolü ve değişimlerini içerir.

SON SÖZ Bilimsel yöntemin ilkelerine sıkı sıkıya bağlıdır. Deneysel olarak test edilir, sürekli gözden geçirilir. Sürecin başında hedefler belirlenir. Farklı terapi sistemlerinden, danışanın gereksinimlerine göre yararlanılır.