Schistosomiasis Prof.Dr. İzzet ŞAHİN

İnsan açısından önemli Schistosoma türleri S.haematobium S.japonicum S.mansoni *** Genel özelikleri ve yaşam döngüleri yönünden bu türler birbirlerine çok benzerler.

Schistosoma spp. Zorunlu intervasküler parazitlerdir İnce ve uzun dişiler (ortalama 1,5 cm.), erkek parazitin yanlardan kıvrılarak oluşturduğu jinekoforik kanal da yaşarlar.

Diğer trematodlardan ayrılan ÖZELLİKLERİ Erkek ve dişi eşeyler ayrılmıştır Yumurtaları kapaksızdır (türlere göre lateralde veya apikalde diken vardır). Genelde büyük yumurtalardır (S. Haematobium:150x60 mikron) Schistosoma’lar enfekte sularla temas eden insanlara deri yoluyla aktif olarak bulaşırlar; diğer trematodlar ise yiyecek, içeceklerle pasif olarak bulaşırlar. Evrimlerinde bir ara konak vardır

Yaşam döngüleri Dişi tarafından yumurtlanan yumurtaların içinde miracidium oluşmuştur. Yumurtalar suda açılarak içindeki miracidium serbest hale geçer Miracidium uygun ara konak olan salyangoza doku eriten enzimleri yardımıyla girer. Salyangoz vücudunda sporokist e dönüşür.

Sporokist tomucuklanma ile çoğalarak ikinci nesil sporokistler i oluşturur. İkinci nesil sporokistler eşeysiz çoğalarak çatal kuyruklu serkarya ları oluşturur Serkaryalar ara konak salyangozu terkeder ve suda yüzerler. Yaşam döngüleri

Yaşam döngüleri Uygun son konakla temas eden serkaryalar doku eriten enzimleri yardımıyla konak derisinden girerler Bu giriş esnasında serkaryanın kuyruğu konak derisinin üzerinde kalır. Son konak vücuduna giren serkaryaya şistozomül veya genç parazit denir.

Yaşam döngüleri Şistozomül çevre kan damarları ve lenf dolaşımı ile sırasıyla sağ kalp - akciğer - sol kalp - karaciğer yolunu takip eder. Karaciğerde olgunlaşırlar** Karaciğer veni ile türüne göre yerleşeceği uygun yere giderler (mesane veya bağırsak ven ağı)

S.haematobium Portal dolaşımdan mezenterik venler yoluyla mesane venlerine (vezikal venler, vezikal ven ağı ) ulaşır Mesane duvarında biriken dikenli yumurtalar, mukozayı rüptüre ederek mesane boşluğuna dökülür ve idrarla atılır

S.Mansoni Portal dolaşımdan mezenterik venlere ve oradan hareketle kolon ve rektumun venöz damarlarına yerleşir Dikeni yanda olan yumurtalar dışkıyla (nadiren idrarla) atılır

S.japonicum Portal dolaşımdan mezenterik vene geçer, ince bağırsak ve inen kolon venöz damarlarına ulaşır. Diğer türlere göre daha küçük ve yuvarlağımsı olan yumurtaları dışkı ile atılır

Epidemiyoloji Her Schistosoma türü farklı bir salyangozu ara konak olarak kullanır S.japonicum dışındaki türler için insan mutlak rezervuardır S.japonicum ise zoonoz etkenidir ve kemirciler, sığır, köpek gibi hayvanlarda rezervuar olabilmektedir.

Epidemiyoloji WHO’ya göre halk sağlığını tehdit eden parazitozlar arasında sıtmadan sonra ikinci sırayı aldığı belirtilmiştir Dünya genelinde yaklaşık 200 milyon insan enfektedir Diğer paraziter hastalıkların aksine Şistozomiyoz ekonomik gelişmelerin (örn. barajlar, sulama kanalları) sonucunda daha yaygın hale gelmiştir.

Epidemiyoloji Ülkemizde Sağlık Bakanlığına her yıl yaklaşık 300 S.haematobium’lu olgu bildirilmekle birlikte kanıtlanmış olgu yoktur. Ancak GAP projesinin tamamlanmasıyla S.haematobium’un ara konağı olan Bulinuslar için uygun ortam oluşacağı ve parazitozun sayısının artacağı düşünülmektedir.

İmmunoloji Her evrim döneminde farklı antijenik yapıya sahip olması bu karmaşık bir immunoloji oluşturur Erişkin parazitler konağa ait antijenleri vücut yüzeylerinde bulundururlar ve konakta yeterli bağışık yanıt oluşmaz Bu sayede enfeksiyon 20-30 yıl kadar sürebilir

Klinik Klinik bulgular; deriden giriş (invazyon), göç ve gelişme (migrasyon) ve yumurta üretimi ( yumurta produksiyonu) dönemlerine göre değişir. Cercarianın deriden girdiği yerde kendiliğinden geçen kaşıntı, lokalize ödem, hemoraji oluşur (swimming itch)

Klinik En önemli patolojik değişiklikler ağır primer enfeksiyon ve parazit yumurtlamaya başladığı zaman görülür (Akut Schistosomiosis, Katayama Ateşi). Bu döneme ait klinik belirtiler; ateş, hepatosplenomegali, LAP, eozinofili ve dizanteridir. Kronik Schistosomiosiste granülamatöz reaksiyonlar ve fibrotik oluşumlar sonucunda özellikle hepatosplenik form ve buna bağlı portal hipertansiyon ve assit oluşur.

Klinik Endemik bölgedeki bir hastada terminal hematüri (kan işeme) S.haematobium’u ciddi bir şekilde düşündürmelidir. Kronik S. haematobium enfeksiyonları ile mesane kanseri arasında ciddi bir ilişki bulunmaktadır

Tanı Kesin tanı idrarda ( S.haemotobium), dışkıda (S.japonicum ve S.mansoni) veya biyopsi örneklerinde yumurtaların görülmesi ile konulur Her üç türün yumurtaları kolaylıkla birbirinden ayırtedilebilir. Ayrıca tanıda serolojik yöntemlerdende yararlanılabilir (IFA, ELISA vs..)

Korunma & Kontrol İnsan dışkı ve idrarı ile suların kirlenmesi önlenmeli ve Schistosoma taşıyanlar tedavi edilmelidir. Endemik bölgelerde içme ve kullanma suları kaynatılmalıdır. Ara konak ödevi gören yumuşakçalarla mücadele edilmelidir. Halk hastalık hakkında eğitilmelidir.