DİLEKÇE HAKKININ KULLANILMASI HAKKINDA KANUN’ A İLİŞKİN AÇAKLAMALAR

I.GENEL OLARAK

Giriş: Dilekçe hakkı, Devlet kademeleriyle vatandaşlar arasındaki iletişim yöntemlerinden birisinin adıdır. Vatandaşlar bu hakkı kullanarak, meşru saydıkları ve benimsedikleri kurulu düzenin geneli veya şahsi ilgilendiren aksaklıklarını yönetim kademelerine duyurma imkânı elde ederler. Ancak, rejimin rengi bu hakkın kullanımının sınırlarını belirler. Örneğin, demokratik bir rejimde dilek hakkının kullanımı totaliter bir rejime göre daha kolay ve kapsamlıdır.

1.Kavram: Türk hukukunda dilekçe hakkı, Türk vatandaşlarının kendileriyle veya kamu ile ilgili dilekçe ve şikâyetleri hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve yetkili makamlara yazı ile başvuran hakkının tanınmasıdır. Dilekçeye benzeyen, ancak dilekçe kapsamı dışında kalan diğer bazı kavramlar ihbar ve yargı müracaatlarıdır. İhbar mer'i mevzuatla müeyyideye bağlanmış bir fiilin yetkili makama bildirilmesidir. Yargı müracaatı ise, mahkemeye yapılmakla dilekçe hakkından ayrılır.

2.Anayasal ve yasal düzenleme: Dilekçe hakkı 1982 Anayasası'nın"Temel Haklar ve Ödevler"kısmının"Siyasi Haklar ve Ödevler"bölümünde düzenlenmiştir. Anayasa'nın Dilekçe Hakkı"başlıklı 74.maddesinde”Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir . >

<2.Anayasal ve yasal düzenleme: Bu hakkın kullanılma biçimi kanunla düzenlenir, hükmü yer almıştır. Anayasanın mezkûr hükmü gereği çıkartılan 1.11.1984 tarih ve 3071 sayılı"Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun'un amacı da, Türk vatandaşlarının kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve yetkili makamlara yazı ile başvurma haklarının kullanılma biçimini düzenlemektir.

II.DİLEKÇE HAKKI KAPSAMINDAKİ BAŞVURULARDA BULUNMASI ZORUNLU UNSURLAR: 1982 Anayasası ve 3071 sayılı Kanun'un yukarıda zikredilen hükmü ve yeri geldikçe zikredilecek diğer hükümleri ışığında dilekçenin unsurlarını belirlemeye çalışalım:

1.Taraf: Dilekçede mutlaka iki tarafın bulunması zorunludur.Bir tarafı Türk vatandaşları,diğer tarafı ise Devlet teşkil eder. a)Türk Vatandaşları: Anayasa ve yasada dilekçe hakkını kullanacak taraf "Türk Vatandaşları"olarak belirlenmiştir. Bu terimden, T.C.uyruklu hakiki şahısları anlamak gerekir. >

< 1.Taraf: b.Devlet Burada, özellikle Kanun'da yer alan"yetkili makam'ın belirlenmesi önem arz etmektedir. Yargı müracaatları, Dilekçe, Hakkı kapsamı dışında kaldığına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi de ismen belirlendiğine göre,"Yetkili makam" Devlet tüzel kişiliğini temsilen bakanlıklar ve alt örgütleri, kamu idareleri ve diğer kamu tüzel kişileridir. Tabii ki bu belirleme terimin genel kapsamını oluşturur. Özelde ise,"yetkili makam"dilekçe kapsamı hakkında karar yetkisi olan makamdır . >

<1.Taraf: Yetkili idari makamda hata, dilekçenin reddini gerektirmez; dilekçenin verildiği yetkisiz idare makam dilekçeyi yetkili idari makama gönderir ve dilekçe sahibine de bilgi verir.(3071/5) Hemen belirtelim ki, yargı mercilerinin görevine giren konularla ilgili dilekçeler, idari makamlar tarafından incelenmez ve haklarında herhangi işlem yapılmaz.(3071/6-b)

2.İlgi: Dilekçe hakkının kullanılabilmesi için, dilekçe konusu ile dilekçe sahibi veya kamu menfaatleri ya da her ikisi arasında bir bağlantı bulunması gerekmektedir. Bu kuralın tabii sonucu kişilerin başkaları adına dilekçe hakkı kullanmayacağıdır.

3.Kapsam: Dilekçenin konusu, Türk vatandaşlarının kendileriyle veya kamu ile ilgili bir"dilek ve şikâyet" olmalıdır. Ayrıca, dilek ve şikâyet belli bir konuyu ihtiva etmelidir.(3071/6-a) Örneğin, bir Bakanlığın iyi işlemesini talep etmek veya bir Bakanlığın iyi işlemediğini şikâyet etmek dilekçe hakkı kapsamında değerlendirilemez.

a)Dilek: Dilek sözcük olarak istek, talep, rica, murat anlamlarında kullanılmaktadır. Terimin kavramsal boyutu ise, bir şeyin yapılması veya verilmesi yolundaki kamu idarelerine yönetilmiş irade beyanını kapsar.

b)Şikâyet : Şikâyetin sözcük anlamı, sızlanma, sızıntı ve yakınmadır. Kavramsal olarak, birinin yaptığı yanlış bir iş veya davranışı daha üst makamdakine bildirmek; kamu hizmetlerindeki aksamaları yetkili mercilere iletmektir. Ancak, uygulamada dilek ile şikâyet arasındaki ayrımı yakalamak kolay olmamaktadır.

4.Şekil: Dilekçelerin Anayasa ve yasada yer alan birinci şekil şartı yazılı olmaktır. Ayrıca, yasanın 4.Maddesi gereği dilekçede, dilekçe sahibinin adı, soyadı ve imzası ile iş veya ikametgâh adresinin bulunması zorunludur. Yasa gereği bulunması zorunlu şartlardan herhangi birini ihtiva etmeyen dilekçeler incelenmez ve işleme konulmazlar. (Ek 3071/6-c) >

<4.Şekil: Gerekli şartları"şekil"olarak ihtiva etmekle birlikte,"yanlış"bilgi ihtiva eden dilekçeler hakkında ne gibi işlem yapılacaktır? Bu tür dilekçelerin de işleme konması gerekir. Çünkü dilekçelerin işleme konulabilmesi için"ön inceleme"yapma imkânı bulunmamaktadır. Kısaca, belli bir konuyu ihtiva eden; yargı mercilerinin görev alanına girmeyen ve yasal şekil şartlarını taşıyan dilekçeler işleme konulacaktır.

III-DİLEKÇE VERİLMESİNİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR:

1.Kabul-İntikal: Dilekçenin verilmesiyle birlikte, dilekçenin yönetildiği makam dilekçeyi kabul zorunluluğundadır. İdari makam" yetkisizlik" gerekçesiyle dilekçeyi kabulden kaçınamaz. İdari makamda hata yapılması durumunda, bu makam tarafından yetkili idari makama gönderilir ve ayrıca dilekçe sahibine de bilgi verilir.(3071/5)

2.Cevap Vermek: Yetkili makamlara yapılan başvuruların sonucu veya yapılmakta olan işlemin safahatı hakkında dilekçe sahiplerine en geç iki (1) ay içinde cevap verilir. İşlem safahatının duyurulması halinde ise alınan sonuç ayrıca bildirilir.(3071/7) Tabii ki, önemli olan neticenin bildirilmesidir. Mutlaka talep ve şikâyetin yerine getirilmesi mecburiyeti yoktur.

3.Yargıya Başvurmak: Dilekçe sahibi idari makamdan talebine uygun bir netice elde edemez ise, bu olumsuz işlemin iptali amacıyla idari yargı yerinde dava açmak hakkını haizdir. Belirtelim ki,T.B.M.M."ye verilen dilekçeler hakkında idari yargı yoluna başvurma imkanı bulunmamaktadır.

4-Dilekçe Hakkının Kötüye Kullanılması: Yönetenler ve yönetilenler arasındaki menfaat çalışmaları, dilekçe hakkı kapsamında "şikayet” hakkının kötüye kullanılmasına neden olabilmektedir. Dilekçenin kapsamı muhatap kamu görevlileri hakkında “hakaret“ sözcükleri ihtiva edebilir. Bu durumda, hakarete maruz kalan kamu görevlisinin dava açmak hakkı olmalıdır. >

<4-Dilekçe Hakkının Kötüye Kullanılması: Ayrıca, yönetilenler belli amaçlarla kamu görevlilerini yıpratmak için suç yükleme ve iftira yoluna başvurabilir. Bu şekilde, şikâyet hakkının kötüye kullanıldığının tespiti halinde, Türk Ceza Kanunu'nun 267. maddesindeki "iftira” ve 271.maddesindeki “suç uydurma” suçları çerçevesinde soruşturma yapılmasını teminen görevli ve yetkili mercilere müracaat edilmelidir. >

<4-Dilekçe Hakkının Kötüye Kullanılması: Ancak ön soruşturma veya soruşturmayı yapan idari merci “meslek dayanışması” içine girerek korunma yolunu seçmemelidir. Hakkın kötüye kullanılmasının önlenmesi ve hakkı kötüye kullananların gereken yaptırımla karşılaşmalarını temin noktasında denetim birimlerine önemli görevler düşmektedir. Hemen belirtelim ki, kamu görevlerini şikâyet eden dilekçelerle,"suç ihbarı“ dilekçelerini birbirinden ayırmak kolay değildir.

DEVLET MEMURLARININ ŞİKÂYET VE MÜRACAATLARI

Devlet Memurlarının Şikâyet Ve Müracaatları: Devlet memurları "vatandaş” olarak dilekçe haklarını kullanabilecekleri gibi,"memur" olarak da müracaat ve şikâyet haklarını kullanabilirler. Ancak, burada memur olarak yapacakları şikâyet ve müracaata ilişkin mevzuat "özel” mevzuat niteliğinde olduğundan, bu mevzuat kapsamındaki şikâyet ve müracaatlarda bu mevzuatın gerektirdiği usul ve şekil şartlarına uyarak işlem yapmak mecburiyeti vardır. >

<Devlet Memurlarının Şikâyet Ve Müracaatları: Özel mevzuat kapsamı dışında kalan talep ve şikâyetlerde ise"vatandaşlık"haklarını kullanacaklardır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun değişik 21.Maddesi; "Devlet memurları kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikâyet ve dava açma hakkına sahiptirler >

<Devlet Memurlarının Şikâyet Ve Müracaatları: Müracaat ve şikâyetler söz veya yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikâyet edilen amirler atlanarak yapılır. Müracaatlar ve şikâyetler incelenerek en kısa zamanda ilgiliye bildirilir. Müracaat ve şikâyetlerle ilgili esas ve usuller Başbakanlıkça hazırlanacak bir yönetmelik düzenlenir hükümlerini ihtiva etmektedir.>

<Devlet Memurlarının Şikâyet Ve Müracaatları: Kanunun emrettiği"Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında Yönetmelik"28.11.1982 tarih ve 8/5743 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulmuştur. Bu yönetmelik 12.1.1983 gün ve 17926 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yukarıda yaptığımız çözümlemeleri memurların müracaat ve şikâyetleriyle ilgili mevzuat hakkında da genel olarak yapabiliriz. .>

<Devlet Memurlarının Şikâyet Ve Müracaatları: Özetle, dilekçe hakkı temel insan haklarındadır ve bu hakkın doğru, engelsiz ve fonksiyonel kullanımı demokratik rejimin yerleşmesinde önemli bir etkendir. Şimdi bu yönetmeliği inceleyelim.>