TEMPLATE DESIGN © Karıncaların Ağır metal Kirliğinin Gösterilmesinde Kullanılması Utku Güner, Yılmaz Çamltepe, Kadri Kıran, Volkan Aksoy Trakya Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü ED İ RNE web:uguner.trakya.edu.tr Giriş Türkiye’deki endüstrileşme hareketleri sonucu, 1973 yılından itibaren Trakya’da organize sanayi bölgeleri kurulmaya başlanmış ve bunun sonucu olarak, özellikle Ergene Havzası ve çevresinde önemli boyutlara ulaşan çevre kirliliği ortaya çıkmıştır. Kirlilik artışı 1980'li yıllardan sonra büyük bir ivme kazanmıştır. Özellikle havzanın doğu kesimi sanayileşmenin çok yoğun olduğu bir bölgedir. Bölgede 1990 yılından sonra hızla artan çarpık sanayileşme çok sayıda çevresel sorunu beraberinde getirmiştir. Söz konusu sanayinin büyük bir çoğunluğu da tarıma dayalı ve çok su tüketen sanayilerdir Ergene Havzası’nda, özellikle Lüleburgaz, Çorlu ve Çerkezköy hattında tekstil ağırlıklı sanayi yapılanması, son yıllarda artmaktadır. Ergene Nehri, Çerkezköy ilçesinden itibaren yoğun bir atık su deşarjına maruz kalmaktadır. Ergene Havzası'ndaki önemli kirletici kaynakları tekstil, deri, metal-otomotiv, ambalaj-kâğıt, kimya, beyaz eşya, şeker, yağ, gıda ve cam sanayi atıkları, kentsel atıklar ve çeltik alanlarının sulanmasından dönen sulardır. Ergene Nehrine deşarj yapan bazı endüstrilerin atık sularında ağır metaller bulunmaktadır. Örneğin metal üretiminden kaynaklanan atık suda Cr, Cd, Zn metal kirlilikleri görülebilir. Böcekler arasında karıncalar çevre kirliliği ve etkileri ile ilgili çalışmalarda kullanılabilecek en uygun canlılardan biridir çünkü karınca kolonileri perennialdırlar ve işçilerin kanatsız olması nedeniyle de görece olarak dar bir alandaki kaynakları kullanmaktadırlar (Sorvari vd, 2007). Karıncalarda yüksek oranda metal birikimi meydana geldiği bilinmektedir (Bengtsson ve Rundgren, 1984; Stary ve Kubiznakova, 1987, Rabitsch, 1995, 1997; Migula ve Glovacka, 1996; Migula vd 1997; Eeva vd, 2004; Karadjova ve Markova, 2009). Dolayısıyla, ağır metal kirliğinin en yoğun olduğu bölgelerden biri olan Ergene Havzası’nda ağır metal kirliliğine maruz kalan su, bentoz, toprak örneklerinin analiz sonuçları ile karınca türlerinde belirlenecek olan ağır metal seviyeleri arasındaki ilişki ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Çalışma Alanı Karınca örneklerinin ağır metal analizi için hazırlanması Sonuçlar ve Tartışma İletişim: Dr. Utku Güner Trakya Üniversitesi Fen Fak Biyoloji Bölümü Edirne Cep : Fax : Telefon : Kaynaklar Çalışma alanı Ergene Havzası, Trakya Bölgesinde 40º 45' ve 42º 10' kuzey enlemleri ile 26º 15' ve 28º 15' doğu boylamları üzerinde yer alır km 2 drenaj alanına sahip olan havzada Ergene Nehri, doğu-batı yönünde akarak, Türkiye-Yunanistan sınırını çizen Meriç Nehri’ne karışmaktadır (Şekil 1). Bölgeden seçilen 3 istasyonda bentoz su ve karınca örnekleri alınmıştır. Bu bölgelerden B ve C ile gösterilen alanlar kirliğinin yoğun olduğu bölgelerken A ile gösterilen istasyon ise ağır metal kirliğinin olmadığı bölgedir. Tablo 1. Çalışmada seçilen istasyonların özellikleri. İstasyonlarKirlilik açısından önemi A bölgesiTemiz örnekleri toplandığı bölge B bölgesiTarım alanları çeltik tarımı C bölgesiEndüstriyel kirliğinin yoğun olduğu bölge Bölgede yaygın olarak bulunan farklı iki karınca türü ( Formica cunicularia, Lasius alienus ) ağır metal içerikleriyle bulunduğu ortamdaki su ve toprak örneklerinde ağır metal analizi yapılmıştır. Şekil 1. Ergene havzası’nda örnekleme istasyonları olarak belirlenen yer Ergene su havzasında ağır metal kirliğinin yoğun olduğu iki örnekleme alanı(şekil 1’de B, C ile gösterilmiştir) ile ağır metal kirliliğinin olmadığı bir bölgede (şekil 1’de A) iki karınca türünün de ağır metal analizi yapılarak hangi elementlerin ne kadar seviyede olduğu belirlenmiştir. Farklı iki karınca türünde ortamdaki(toprak ve suda) ağır metal miktarına göre farklı miktarlarda ağır metal bulunduğu bulunmuştur. Şekil 2. Karınca ağır metal analiz hazırlık protokolü Şekil 4. Lasius sp ve Formica sp Kirlilik bulunmayan ortama göre K, P, Pb, S, Fe Mg ve Mn miktarları Şekil 3. Lasius sp ve Formica sp Kirlilik bulunmayan ortama göre Cu, Ni, Zn, Cd, Co, ve Cr miktarları Ergene su havzasında yaygın olarak bulunan farklı iki karınca türü ( Formica cunicularia, Lasius alienus ) ağır metal içerikleri ile bulunduğu ortamdaki su ve toprak örneklerinde ağır metal analizi yapılmıştır. Kirli iki alandaki su örnekleri ile ( Formica cunicularia) ağır metal içerikleri karşılaştırması Şekil 6’da gösterilmişidir. Cr dışında Cu, Fe ve Zn suya göre karıncada daha fazla miktarda belirlenmiştir. Temiz bölgedeki alınan toprak ve karınca örneklerinizdeki ağır metal miktarının temel olarak iki gruba ayrılabilir Fe, Mn ve Pb bulunduğu kısmen daha bol bulanan elementler(şekil 4) ile Cu, Co, Cr, N, Cd blunduğu nispeten daha düşük bulunan elementler (şekil5).Kirli bölgeler olan B, C alanlarından elde edilen su örneklerindeki ağır metal seviyelerinin Cr dışında Fe, Mn,Zn ve Cu elementlerinde suyun çok üsten olduğu ve bu neden ortamdaki Fe, Mn, Zn ve Cu gibi elementlerin gösterilmesi karıncaların uygun olacağı sonucuna varılmıştır.