Dersimize bir öyküyle başlayalım…

Düşünün bir kere ilkbahar gelince çiçeklerin açtığını, gökyüzünde bir sürü kuşun art arda dizilerek sevinçle uçtuğunu… Hatırladınız değil mi? Günlerden bir gün, bu kuşlardan bazıları gelip köyün birine konmuşlar. Köy halkı o güne kadar böyle güzel kuşları hiç mi hiç görmemiş. Toplanıp köyün en bilgili kişisi olan öğretmene gitmişler. Öğretmen: Sakın bu kuşları vurup korkutmayın. Köyümüzü süsleyen, ona renk katan mücevher değerindeki bu kuşlar, belki gelir kaynağımız olur, demiş. Köyün avcısı bu sözlerden bir anlam çıkaramamış. Avcı gün doğar doğmaz tüfeğine saçmaları, barutları doldurup; avlanmak için yola koyulmuş. Nihayet geniş dümdüz bir ovaya gelmiş. Köyü çevreleyen uzun kavak ağaçlarının altına uzanmış. Dalların arasından bir sürü kuşun ötüşüp söyleştiğini görmüş. Bu durum avcının ilgisini çekmiş. Bu mücevher gibi değerli kuşları bir süre izlemiş. Birden öğretmenin: “Köyümüzün kalkınmasında önemli bir etken olacak” sözlerini hatırlamış. Kendince öğretmenin sözlerinden yanlış bir yargıya varmış. Bu küçücük güzel kuşların karınlarında mücevher saklı olabileceğini düşünmüş. Hemen tüfeğini kapıp güzel kuşlara yöneltmiş. Tüfeğin sesinden kuşlar paniğe kapılıp dağılmışlar. Ancak içlerinden bir tanesi isabet alıp pat diye yere düşmüş.

Metinde gördüğümüz bazı sözcükler neden renkli gösterilmiş olabilir? 7.sınıftaki bilgilerinizi kullanarak yeşil renkte gösterilmiş sözcükler hakkında ne söyleyebilirsiniz? Yeşil ve kırmızı renklerle gösterilmiş sözcükler arasındaki fark ne olabilir? Kırmızı renkle yazılmış sözcüklerin cümledeki anlamsal görevleri neler olabilir?

Peki, “ekşi” sözcüğü ile “ekşimsi” sözcüğü arasında nasıl bir anlam farkı vardır? Aynı anlam farkı “eylem” ve “eylemsi” sözcükleri için de geçerli midir?

* Eylemsiler, eylemlerden özel eklerle türeyen sözcüklerdir. * Hareket özelliklerini tam olarak kaybetmedikleri halde kişi ve zaman eki alarak çekimlenmezler. * Eylemsi ekleri yapım eki olduğu için eylemsiler yapıca türemiş sözcüklerdir.

Peki,eylem kök ya da gövdesinden türeyen her sözcük eylemsi midir?

Eylemden türeyen her sözcük eylemsi değildir. Eylemsiler ve türemiş eylemler farklı kavramlardır. Eylemsiler kişi ve zaman eki alarak çekimlenmedikleri halde hareket özelliklerini de tam olarak kaybetmezler ve olumsuzları yapılabilir. Eylemsiler cümle içinde ad, sıfat ve belirteç görevi yaparlar.

1. ad eylemler (mastarlar) Her varlığın, kavramın adı olduğu gibi eylemlerin de ismi vardır. Bu ekler, eylem kök ve gövdelerine gelerek eylemlere adlarını verirler. Eylem kök ya da gövdelerinde “- me,-mek,-iş “ ekleriyle türetilen,cümle içinde ad görevi üstlenen sözcüklere ad eylem (isim fiil) denir.

Not :1 Olumsuzluk eki olan –me ve eylemden eylem yapma eki olan -iş ekini aynı şekilde yazılan ad eylem ekleriyle karıştırmamak gerekir. * Törende uzun bir konuşma yaptı. * Ben ders anlatırken sen konuşma. İçeri öyle bir girişi vardı ki! Boyundan büyük işlere girişti.

Ad eylem ekini alan bazı sözcükler kimi kavram ve varlıklara kalıcı ad olmuşlar ve eylemsi olma özelliğini kaybetmişlerdir. Örnekler: Fırından aldığı sıcak ekmekleri dolaba koydu. Ateşi yakmak için çakmağını çıkardı. Köylüler bahçede gözleme yapıyordu. Yemekte gösterişli bir kıyafet giymiş. Her tabakta üç top dondurma vardı. 5

sIfat EylemLER (0rtaçlar) Eylem kök ya da gövdelerinden “- en, -esi, -mez, -er, -dik, -miş, -ecek, -r ekleriyle türeyerek cümle içinde sıfat görevi üstlenen sözcüklere sıfat eylem (ortaç) denir.

-an : gülen gençler -ası : kırılası eller -mez : görünmez kaza -ar : koşar adım -dik : tanıdık yüzler -ecek : görülecek hesap -miş : verilmiş sadaka

 Daha yapılacak çok iş var, diyordu bize.  O öpülesi eller şimdi yalnızlığa mahkum.  Aşılmaz engelleri birlikte aştık.  Koşar adım okuldan çıktı.  Yıkanmış çamaşırları makineden çıkardık.  Bu sınıfta çözülmeyen test kalmadı.  Garaja bir de açılır tavan yapmışlar.

 Daha yapılacak çok iş var, diyordu bize.  O öpülesi eller şimdi yalnızlığa mahkum.  Aşılmaz engelleri birlikte aştık.  Koşar adım okuldan çıktı.  Yıkanmış çamaşırları makineden çıkardık.  Bu sınıfta çözülmeyen test kalmadı.  Garaja bir de açılır tavan yapmışlar.

 Bazı sıfat eylem ekleri ile zaman ekleri sesteştir. (-miş, -ecek, -mez, -r,) Bu ekleri alan sözcüklerin yüklem mi sıfat eylem mi olduğunu cümledeki görevine göre değerlendirmeliyiz. Solmuş çiçekleri vazodan çıkar. Bahçedeki çiçekler solmuş. Anlatacak çok öykümüz vardı. Olanları annesine de anlatacak. Bitmez işler altında ezildik. Bu işler bu tatilde bitmez. Konuştuk ama bir çıkar yol bulamadık. Her işin altından bu adam çıkar.

 Sıfat eylem eklerinden “-dik” ve “-ecek” ekleri kendisinden sonra farklı bir ek geldiğinde ünsüz yumuşamasına uğrar. Bu sözcükler cümlede sıfat görevinde kullanılmaz ancak yine de sıfat eylemdir.  tanıdık yüzler > tanıdığını  boyanacak duvarlar > boyanacağını  Bu soruyu soracağınızı beklemezdi.  Onun bu akşam uğrayacağını sanmam.  Bu işe senin de karıştığını düşünüyorum.

 Sıfat eylem ekini alan bazı sözcükler kimi kavram ve varlıklara kalıcı ad olmuşlar ve eylemsi olma özelliğini kaybetmişlerdir.  Yakacak fiyatları kış gelince yükselir.  Yazar, bu eserinde farklı konulara değinmiş.  Gelecek, neler getirir bilinmez.  Dolmuşa binip gitti.  Giderken içecek de alalım.

 Ortacın nitelediği ad cümlede kullanılmazsa ortaç “adlaşmış ortaç” olur.  Örnekler: Davete gelenler (kişiler) kimdi? Bu hızla koşan(kişi), yarışı kazanır. Bahçede tanıdıklarımıza (tanıdık insanlara) rastlayamadık.

ZARF EYLEMLER ( ULAÇLAR ) Eylem kök ya da gövdelerinden: “-ip, -ince, -erek, -ken-, eli, -meden, -e…e, -r…mez, - e, -diğinde, -dikçe, -meksizin” ekleriyle türeyerek cümle içinde zarf görevi üstlenen sözcüklerdir. Örnekler: Telefon edip hâlini hatırını sordum. Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor. Sınıfa gülerek girdi. Gece karanlık sokaklarda düşe kalka ilerlediler. Gürültüye aldırmadan işiyle meşgul oluyordu. Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm.

Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz. Sınıfa girer girmez öğrencileri azarlamaya başladı. Gülünce gözlerinin içi gülüyor. Uyumadan önce de yarım saat kitap okunabilir. Seni tanıyalı hayatım değişti. Sen ağlarken ben nasıl gülerim. Her şeyi bilircesine konuşuyordu. Bir süre konuşmaksızın öylece bekledik Kapıyı açınca karşımda onu gördüm. Çocuk sevile sevile büyür.

 Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.  Sınıfa girer girmez öğrencileri azarlamaya başladı.  Gülünce gözlerinin içi gülüyor.  Uyumadan önce de yarım saat kitap okunabilir.  Seni tanıyalı hayatım değişti.  Sen ağlarken ben nasıl gülerim.  Her şeyi bilircesine konuşuyordu.  Bir süre konuşmaksızın öylece bekledik  Kapıyı açınca karşımda onu gördüm.  Çocuk sevile sevile büyür.

TEST 1

ÖRNEK SORULAR Örnek soru Zannettim ki en fazla birkaç yıl sürer En büyük ayrılığın acısı. Bir aşkın bittiği yerde biri başlar. Elbet onun da diner sancısı. Yukarıdaki dizelerde kaç eylemsi vardır? A)1 B) 2C) 3D) 4 Örnek soru Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi vardır? A) Yarın sabah işe erkenden gelmelisin. B) Öğrencilerin durumunun sırayla gözden geçirdi. C) Saçındaki pırıltılar denizdeki yakamozlar gibiydi. D) Beğendiğinizi seçin de öyle pazarlık yapalım.

Örnek soru Aşağıdaki cümlelerde yer alan fiilimsilerden hangisi, hem iyelik hem de hâl eki almıştır? A) Onun şiir okuyuşunu hepimiz çok beğeniyoruz. B) Onun geleceği günü iple çekiyorduk. C) Oturuşu kalkışı bize uygun biri değildi. D) Okuyacak güzel bir kitap bulamadım hiçbir yerde. Örnek soru Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil yoktur? A)Her gün en az bir saat kitap ya da gazete okumak gerekir. B) Sinemaya girer girmez telefonlarımızı kapatmalıyız. C) Parasını bulmak için önce çantasına bakmalıydı. D) Onunla bir daha görüşmek isteyeceğini sanmıyorum.

Örnek soru “ Bu beklenmedik gidişlerinle özlüyorum seni.” dizesindeki eylemsinin görevce benzeri, aşağıdaki cümlelerden hangisinde vardır? A)Bu haberi de duymadık, demeyin. B)Gittik ama kimseyi bulamadık. C)Söyledikleri hep bilinmedik ezgilerdi. D)Sağlığıyla ilgili bir haber alsam. Örnek soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağ-fiil vardır? A)Anlaşılmaz konularda boş yere tartışıyorlar B) Yavaşça yürüyerek içeri girdi. C) Görüşeceğimiz konulara karar verdik. D) Bu kadar uyumak iyi değil, dedi.

Örnek soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil yoktur? A) Durmadan konuşuyor, kimseyi dinlemiyor. B) Sora sora Bağdat bulunur. C) Çalışır durumdaki araba hemen satıldı. D) Aklı başına gelince olayı anlattı. Örnek soru :8 Ben var isem ana dilimle varım Türkçem benim bereketli toprağım Akan sularımın sesi ondandır Güneşimin aydınlığı, sıcağı… Onunla güler onunla ağlarım. Yukarıdaki şiirin kaçıncı dizesinde eylemsi vardır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2

Örnek soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde bir fiilimsi vardır? A) Bize şaka yapan çocuk, komşumuzun oğlu çıktı. B) Onu gördükçe eski günler aklımıza geliyor. C) Ölümlerin çoğu, evdeki görünmez kazalardan oluyor. D) Bizi şaşırtan şey, onun soğukkanlılığıydı.

Örnek soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi, neden-sonuç ilişkisi kurmuştur? A) İşler umduğumdan çok uzadı. B) İnsanların yüzüne gülerek bakılmalıdır. C) Geç geldiğinden içeri giremedi. D) Ayrılırken arkasına bile bakmadı. Örnek soru: 11 Aşağıdakilerin hangisinde ortaç ve ulaç kullanılmıştır? A) Sistemli çalışmayı bilen, sınavı kazanır. B) Burada oturup babam gelinceye kadar onu bekleyeceğim. C) Gitmeden önce onunla son kez konuşmak istedim. D) Hastalığı geçince şaşılacak bir güzelliğe kavuşmuştu.

Örnek soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük eylemsi değildir? A) Geçen yıl daha az masrafımız olmuştu. B) Çalışkan birisi olması bize gurur veriyor. C) Kardeşimin okuması gün geçtikçe hızlanıyor. D) İşi bu yakaya düştükçe bize de uğrar.

TEST 2

TEST 3

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı adlaşmış sıfat-fiil olan isim tamlaması vardır? A. Bulaşıkların tamamı yeni yıkanmıştı. B. Yarışın sonucunu heyecanla bekliyorduk. C. Çok bilenin aklı bilmeyene de yeter. D. Zeliha’nın geldiğini kimse görmemişti.

’ İsim-fiiller yapım eki alarak sıfat görevinde kullanılabilirler.’’ Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamaya uygun bir kullanım vardır? A. Okulun arkasındaki bahçede toplanacaktık. B. Yaşamın tadını çıkaran insanlar gelmişti. C. Üflemeli çalgılarla renklenen bir müzik konseri dinledik. D. Çok bilmişlik her zaman fayda getirmiyor.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir fiilimsi kullanılmıştır? A. Dokunan yiyecekleri yememelisin. B. Onda utanma duygusu kalmamış. C. Hepimiz istediğiniz belgeleri getirdik. D. Okuyacağı kitapları yanına aldı.

. Aşağıdakilerden hangisinde, zarf-fiil bir fiille birleşerek süreklilik anlamlı birleşik fiil oluşturmuştur? A. Biraz ilgilenip onun moral kazanmasına yardımcı ol. B. Sorunları tartışarak çözmeliyiz. C. Onlar, konuşup dursun; siz yolunuza devam edin. D. Andıkça adını hüzne salar hatıralar.

I. OkumayışınızII. Okurken III. Okunmazını IV. Görenlere V. Okunmaktan VI. Bilerek Bu fiilimsileri türce gruplarsak aşağıdaki eşlemelerden hangisi doğru olur? A. I – II / III – IV / V – VI B. I - V / II - VI / III – IV C. I – V / III – VI / II – IV D. I – III / II – IV / V – VI

Aşağıdakilerin hangisinde ‘’-ır, -ir’’ eki farklı bir görevde kullanılmıştır? A. Çocuk dediğin çekinir babasından. B. Elbet bir gün acısını çıkarır bunların. C. Burada hatırı sayılır bir adamdı. D. Rüzgar çıkınca dağılır bulutlar.

“ Sizi rahatsız edişim, amacı yılladır çözümsüz kalmış bir sorunumuzu bilginize sunarak sorunla ilgili önerilerinizi öğrenmektir.” Bu cümle ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? A. Cümlede yalnız sıfat-fiiller(ortaçlar) vardır. B. Cümlede yalnız bağ-fiiller (ulaçlar) vardır. C. Cümlede her eylemsi türüne örnekler vardır. D. Cümlede yalnızca bağ-fiiller, sıfat-fiiller vardır.

Aşağıdakilerden hangisinde ‘’-ken’’ eki eylemsi eki olarak kullanılmamıştır? A. Severken ayrılmak olur mu? B. Çalışırken hiçbir şeyi gözü görmez. C. Bu notu giderken bırakmış. D. Dün okuldayken birden hastalanmış.